تۆڕی زاراوەپارێزیی وشەدان



ئاو دادان
[[ئاو+دا «پیبـ.» +دان «فعـ.» ]]
«مستـ. لا.» ۱- گیر نەبوونی ئاو بە زەوی و کانیاوانەوە و خێرا چوونە خوارێ بە زەویدا، لەبەر فشەلێ زەوی کە ئاو بە خۆیەوە ڕاناگرێ. ۲-تمـ: ئاولێچوون. ۳-نەخۆشییەکە، تووشی قول و قاچی وڵاغی بەرزە دەبێ و جومگەی دەست و قاچیان دەئاوسێ و کە دەستی لێبدری وەکوو ئاوی تێدابێ وایە.
ئەژنۆ دادان
«مستـ. لا.» ۱- بە نیشانەی ئەدەب، لای یەکێک یا لە مەجلیسێک لە سەر چۆک دانیشتن: ئەژنۆی دادا و نامەکەی دا دەستی. ۲- «کنـ.» تێ شکان، مەغلووب بوون. تێبــ.ینی: لە پێشدا بۆ زۆرانبازی داکەوتووە و ئەژنۆ کەوتنە سەر ئەرز، هەروەها پشتیش نیشانەی ژێر کەوتنە، پاشن بۆ هەموو جۆرە تێ شکانێک بۆتە باو. ٭چۆک دادان.
ئەژنۆ پێ دادان
«مستـ. متـ.»، «کنـ.» بەردەست کردن، ڕام کردن، هێنانە بار.: سووک و هاسان ئەژنۆی پێ دادا، ئۆردووی سوور لە ستالینگڕاد ئەژنۆی بە هیتلەر دادا. ٭چۆک پێ دادان. هس.: ئەژنۆ دادان/۲.
باران دادان
[[باران + دا (پێبف) + دان (فع.)]]
(مست. لا.) تم: باران بارین. تۆزێ خێراکەن خەریکە باران دابدا. کەمێ پێ هەڵگرن خەریکە باران دایدەدا.
بانگ بە گوێ دادان
«مست.، مت.» خوێندنی ئەو دووعاعایانەی کە له دینی ئیسلامدا بۆ «بانگ /٢» دیاریکراوە. لەبن سەری منداڵی ساوای تازه لەدایک بوو. تێبــ.- ئەم کاره چەند ڕۆژێ پاش بوونی منداڵ دەکرێ، شەوێک به پێی حاڵ خێزانه خاوەن منداڵەکه، دۆست و خزم و کەسی خۆیان و مەلایەک بانگ دەکەن بۆ نان خواردن و ناونانی مناڵەکەیان قۆنداغەکەی منداڵەکە لەشوێنێک دادەنێن و «مەلا» لەلای ڕاستی سەری ڕا دەو ستێ و بانگ دەدا، پاشان به د ەنگێکی بەرز ئەو ناوه دەڵێ کە دایک و بابی منداڵەکه پەسە ندیان کردوه و دەبێژێ: «ئەو ناومان نا...».
به دم دادان
مست. مت.»، «مک.» 1- ماوەی قسه کردن لێ بڕینەوه و بێدەنگ کردنی کەسێک. 2- «کن.» کافی بوونی خواردەمەنی بۆ ئەو خەڵکانەی لە ماڵێک یا هەر جێگایەکی تر بن.:: جا ئەوەندەی ترێیه به دەمی کێ دادەدەی «بەشی ئەو هەموانه ناکا.
بەگووێ دادان
بەگوێ دادان
با اشاره فهماندن
بەگوێ دادان
بە هێما تێ گەیان
بەگوێ دادان
«مست. مت.» به شێوەیێکی ناڕاستەوخۆ، مەبەستێک دە کەسێ گەیاندن.:: وا دیاره هێندێ قسەیان بە گوێ دا داوه.
خۆبەزەوی دادان
(ئەردە.) : خۆبەزەویندان
سەرچاوە: فەرهەنگی خاڵ
دادان
داخستنی دەرگا (ز)
سەرچاوە: فەرهەنگی خاڵ
دادان
دامەزراندنی مەشق بەنووسینی دێرێک لە سەری لاپەڕەوە بۆ ئەوەی کە لەبەری بنووسرێتەوە
سەرچاوە: فەرهەنگی خاڵ
دادان
دامەزراندنی کەلووی گۆرەوی و لفکە
سەرچاوە: فەرهەنگی خاڵ
دادان
چوونە خوارەوە و دەڵاندنی شتی شل
سەرچاوە: فەرهەنگی خاڵ
دادان
تیژکردنی سەری درا و قەڵەم
دادان
انداختن، پایین زدن، فروهشتن.(پردە مثلاً.)
بەدم دادانەوه
مست. مت.»، «مک.» بەر پەرچ دانەوەی کەسێکی قسه دەکا و قسەکانی به دڵی یەکێک نەبێ که دە یان بیسێ.
سەرچاوە: فەرهەنگی خاڵ
دادانەوە
شۆڕکردنەوەی پەردە و دەڕابە و هێندێ شتی تر
دادانەوە
هێنانە خووارەوەی پەردە و ئیتر، شۆڕکردنەوەی هەر چتێکی بێ.-ی پێنووس:دووبارە خۆشکردنەوەی سەری پێنووسە بۆ نووسین.-ی بارانە و بەفر: مەبەس لە جاری دووەم و پتری بارینی وانە.-ی قۆڵ وداوێن: هێنانە خووارەوە، شۆڕکردنەوە
بەچاودادانەوە
بەڕوودادانەوە
ئاودادان
ئاو قووت دانی زەوی
نەخۆشیەکە لاقی یەکسم و بەرزە وڵاخی پێ دەماسێ
ئاگردادان
(باک) ئاگرداران، بەدخوویی، داوێن پیسی
سەرچاوە: گۆڤەند و زنار
بامدادان
[ا ]
(بامدادان - bamdadan)
بەئاودادان
در آب انداختن، آب کشیدن لباس، کنایە از حرام گردانیدن
بەبادادان
چتێک بەدەم باوەدادان، بە خۆڕایی چتێک لە دەستدان
بەسە ردادان
«مست، مت.» 1- پۆشینی عەبا و چارشێو و دەسماڵی ژنانه.::ئافتاو عەباکەت بەسەرداده و بچۆره ماڵی فەریده خان و بڵێ تا ئێره تەشریف بێنێ. دەسماڵێکی بەسەردادابوو دەتگوت پەڕی مێشییه. 2- به چەپۆک لە سەری کەسێک دان.:: وەها توند به سەری دادا ئاوری له چاوان دەرپەڕی. 3- هێرش بردنه سەر دوژمن:: نیوه شەوێ بە سەرماندادان نەمان هێشت جووقەواریان لێ دەرچێ.
بەسەردادان
سەرچاوە: فەرهەنگی خاڵ
بەگوێدادان
وتنی شتێک بەیەکێک لە پەردەدا
دەست بەدەستدادان
مەبەست لەپەشیمانییە،دەرچوونی هەلێک لە دەست.
سەرچاوە: فەرهەنگی خاڵ
سەنگدادان
لاسەنگبوونی شتێکی قورس
سەنگدادان
لاسەنگ بوونی چتێکی قوورس ئەولابارە سەنگس داداوە،ئەم دیوارە سەنگی داداوە.
شاندادان
بریتییە لە نوستنێکی کەم، مەبەسیش لە مردنی یەکێکیشە.لەڕووی سووکییکەوە بەکاردەبرێ.
قەڵەمدادان
دادانی قەلەم بە جوورێک کە پێی بنووسرێ
هەدادان
آرام گرفتن
سەرچاوە: فەرهەنگی خاڵ
هەدادان