تۆڕی زاراوەپارێزیی وشەدان



باوێشک دان
«مست.، لا»، «کعر.» تووشی حاڵەتی باوێشک بوون *باوێشک هاتن.: مچۆل بەم نیوەڕۆیەش هێشتا خەواڵووه و باوێشک ئەدا.
بای باڵ دان
«مست.، لا.»، «کن.» ١- دەست له بەریەک بڵاو کردنەوه و خۆ لەبەریەک کێشانەوه و ماندوویی لەخۆدەر کردن. ٢- «مج.» پیاسەیەکی بچووک لە شوێنێک هەوای پاکی لێ هەبێ «دەرەوەی شار، ناو باخ و بێستان» :: ئێواران تۆزێ بای باڵی خۆت بده. چووینه تووی مەلیک بای باڵی خۆمان دا.
برک دان
«مست.لا.»، «مت.» تۆرهەڵدانی شتی فڕێدان و هاویشتنی شتێک.
بە ئامانەت دان «دانان
«مستـ. متـ.» ١- شتێک لە لای کەسێ دانان کە پاشان لێی وەربگیرێتەوە. ٢- ناشتنی مردووی شیعە لە شوێنێک تا لە هەلێکدا بگوازرێتەوە بۆ شوێنە پیرۆزەکان.
بەبا دان
مست. مت.» زایه کردنی شتێ، به هیچی شتێک له دەست خۆ دەرکردن.:: شێره ئەو هەموو پارەیه ی هەبوو به بای دا.
سەرچاوە: گۆڤەند و زنار
دار دان
[ا. مر ]
(داردان - dardan)
شه تلدان، نه مامگه، شه تلجار.
ئالیک دان
«مستـ. متـ.» کاو و جۆ، کردنە بەر وڵاغان.: با ئالیک بدەم جا دێم. خێرا بن ئالیک بدەن تا بڕۆین.
ئاو دان
[[ئاو+دان «فعـ.» ]]
«مستـ. متـ.» ئاو بۆ ماڵات و بەرزە وڵاغ و... بردن، یا بردنی ئەوان بۆ سەر چۆم و کانیاوان بۆ ئاو خواردنەوە.: وڵاغەکان ئاو دەن تا بڕۆین. «دەیباتە سەر چۆمی و ئاوی نادا دەیهێنێتەوە»، «کنـ.» فریوی دەدا، فێڵی لێدەکا. فێڵباز و زرینگە. ۲-بەردانەوەی ئاو بۆ سەر کشتوکاڵ، یا بە ئاوپاش و ئامرازی تر ئاو کردنە ژێر درەخت و گوڵ و ئەو جۆرە شتانە. کارێکی ئاودێر دەیکا.: لە پێرێوە باخچەکەت ئاو نەداوە. ئەوشۆ ئەستێڵەکە بگرن بەیانی ئەو پەڵە تووتنە ئاودەن. شامراد دوێنێ بێستانی ئاو دەدا. ٭ئاوداشتن. ۳-سەخت و ڕەق کردنی چەقۆ، شمشێر، کێرد، گاسن، تیر. تێبــ.: ئامرازەکە لە کوورەدا سوور دەکەنەوە و پاشان دە ئاوی هەڵدەکێشن. شمشێر و خەنجەر و... بۆ ئەوەی برینیان چا نەبێتەوە لە باتی ئاو دە ژەهراویان هەڵکێشاوە.
ئاورنگ دان
شراره پراگندن، درخشیدن
ئاورنگ دان
«مستـ. لا.»، «مکـ.» ۱-بریسکانەوە، بریقەدان «شتێک» ۲-پڕیشک لە ئاگر بوونەوە «وەک: لە کاتی لێکدانی ئەستێ و بەرد». ۳- «کنـ.» تووڕە بوون و پرتە و بۆڵە و هەڕەشە و گوڕەشە کردن.: جارێ وازی لێبێنن تا سارد دەبێتەوە، هەروا ئاورنگان دەدا. ٭ئاوڕینگدان.
ئاوڕینگ دان
«مستـ. لا.» تمـ: ئاورنگ دان.
ئاوی ددان دان
بڕوانە: ئاوی دەمدان
ئاوی چاو دان
«کنـ.» ١- ڕۆۆن کردنەوە و زاخاو دانی چاو بە تەماشای شتی جوان «ئافرەت، دیمەن،...» ٢- تمـ: ئاوی چاوسەندن.
ئاڕاییش دان
«مستـ. متـ.» تمـ: ئاڕاییش. خۆ ئاڕاییش دان: خۆ جوان کردن، خۆ ڕازاندنەوە «بۆ ژنان». حەوت قەڵەم خۆ ئاڕاییش دان: خۆ جوان کردنی ژنان بە حەوت جۆرە کەلوپەلی خۆڕازاندنەوە: ١- خەنە. ٢- ڕەنگ «وەسمە». ٣- کل. ٤- سووراو. ٥- سپیاو. ٦- خاڵ. ٧- میل.
ئیتمینان دان
[[عا.: اطمئنان + کو: دان]]
(مست. مت.) ١- خاترجەم کردنی کەسێک یا کۆمەڵێک، دڵنیا کردن. ٢- ئەمین کردنەوەی کەسێک لە مەترسی.
ئیحتیمال دان
[[عا. کو.]]
(مست. لا.) بۆ جێ بەجێ بوون (یا نەبوون)، ڕوودان (یا نەدان)ی مەسەلەیەک، کارێک و... لە نێوان گومان و یەقین دا بوون. لەم بابەتەوە هیچ ئیحتیمالێک مەدە، ئیحتیمال نادەم لە توانایان دابێ.
ئیزن دان
[[عا. کو.]]
(مست. مت.) ١- ئیجازەدان، ڕیگادان بە کەسێ بۆ کردنی کارێک. باغەوانەکە خۆی ئیزنی داین ئەم تووە بتەکێنین. هەرچەندی بەهانەی هێنایەوە مامۆستا هەر ئیزنی نەدا. ٢- بەڕەڵڵا کردنی قوتابی و کرێکار و... لە قوتابخانە و لەسەر ئیش پاش تەواو بوونی خوێندن و کاری ڕۆژانە. ٣- دەرکردنی کرێکار و کاربەدەست لەسەر کار. ((قادر! بزانە و تاوزەند، چەند ڕۆژی ئیش کردووە پارەکەی بدەیە و ئیزنی دە)). ٤- ڕازی بوونی خانەخوی بە ڕۆیشتنی میوان. ئەوە بۆ هێندە پەلەتانە؟ یەک دوو ڕۆگی دیکەش لێرە بن ئەو وەختی ئیزنتان دەدەین و خواحافیزتان بێ.
ئیلزام دان
[[عا.: ئیلزام + کو: دان]]
(مست. مت.) بێ دەلیل کردنی کەسێ لە گفتوگۆیەکدا، ڕێگا لێ بڕینەوە. تێبــ.- زیاتر بۆ مجادەلەی عیلمی، مەلا و فەقێ بەکاری دێنن.
ئیمتیحان دان
[[عا. کو.]]
(مست. لا.) ١- لێبوونەوەی قوتابیان لە وەڵام دانەوەی هەموو ئەو پرسیارانەی بە نیازی تاقی کردنەوەی ڕادەی فێربوون و تێگەیشتنی دەرسەکانیان لێیان دەکرێ. ٢- تم: ئیمتیحان ( لە ئیمتیحان دەرچوون) ئیمتیحانی خۆی داوە پێویست بەم قسانە ناکا.
بن دانەوه
«مست. مت.»، «مک.» هەڵقەندن و دە ردانی خاک و خۆڵی دەرەوەی بنجه گیایەک یا دارێک بۆ ئەوەی به بنه هەڵکەندرێ.
بەدیارەوه دانیشتن
«مست. مت.» چاوەدێری کەسێک یا شتێک کردن.:: بەدیارەوە دانیشتن مەبادا کارێکی هەبێ. ئەوه بەدیار مەوه دانیشتووی کەچی؟
سەرچاوە: گۆڤەند و زنار
دانادل
[ص.مر ]
(دانادیل - dana dil)
دل وریا، هوشیارو به ئاگا.
سەرچاوە: گۆڤەند و زنار
دانسینگ
[ا.فر ]
(دانسینگ - dansing)
شوینی رەقسینی به کومه لی ژنان و پیاوان.
سەرچاوە: گۆڤەند و زنار
دانش
[ا.مص ]
(دانیش - danis)
زانایی، زانست، مەعریفەت.
سەرچاوە: گۆڤەند و زنار
دانش ارا
[ص. فا ]
(دانیش ئارا - danis ara)
سەرچاوە: گۆڤەند و زنار
دانش اموز
[ص. فا ]
(دانیش ئاموز danis artz)
قوتابی، فیرخواز، قوتابی ئامادەیی، ماموستا و ئاموژگار.
سەرچاوە: گۆڤەند و زنار
دانش بسیج
[ص. فا ]
(دانیش به سیج - danis besic)
زانست خواز، کوکەرەودی زانست.
سەرچاوە: گۆڤەند و زنار
دانش نیوش
[ص. فا ]
(دانیش نیوش - danis niyus)
سەرچاوە: گۆڤەند و زنار
دانش پزیر
[ا.ف ا ]
(دانیش په زیر dani , pezir)
سەرچاوە: گۆڤەند و زنار
دانشمندانه
[ص.ق ]
(دانیش مه ندانه - danis mendane)
زانایانه.
سەرچاوە: گۆڤەند و زنار
دانشنامه
[ا.مر ]
(دانیشنامه - danis name)
کارنامەی به کالوریوس.
سەرچاوە: گۆڤەند و زنار
دانشور
[ص ]
(دانیش قەر - danisver)
خودان زانست، زانا، دانا، هزرقان.
سەرچاوە: گۆڤەند و زنار
دانشومند
[ص ]
(دانیشومەند - danistmend)
سەرچاوە: گۆڤەند و زنار
دانه
[ا ]
(دانه - dane)
دانه ویله، ناوک.
سەرچاوە: گۆڤەند و زنار
دانه خوار
[ص. فا ]
(دانه خار - dane xar)
دانه ویله خور.
سەرچاوە: گۆڤەند و زنار
دانه دار
[ص. فا ]
(دانه دار - dane dar)
هه ر میوەیه ک که ناوک یان تووی هه بی.
سەرچاوە: گۆڤەند و زنار
دانه زن
[صفا ]
(دانه زەن - danezen)
جوره جادوگه رییه که، جادوگه ر.
سەرچاوە: گۆڤەند و زنار
دانه نشان
[ص. مف ]
(دانه نیشان - dane nigan)
جەواهیرنیشان.
سەرچاوە: گۆڤەند و زنار
دانچه
[ا ]
(دانچه - dance)