تۆڕی زاراوەپارێزیی وشەدان
سەرجەم فەرهەنگەکان
فەرهەنگەکانی کوردی - کوردی
برادۆست (ئینگلیزی-کوردی)
برادۆست (کوردی - ئینگلیزی)
برادۆست (کوردی - عەرەبی)
برادۆست (کوردی - کوردی)
زاراوەکانی کۆڕ (کوردی - ئینگلیزی)
زاراوەکانی کۆڕ (کوردی - عارەبی)
سەلاحەدین
فەرهەنگۆکی کتێبی ئابووری سامولسن و نوردهاوس
فەرهەنگی خاڵ
فەرهەنگی زانستی سیاسی (ئینگلیزی- کوردی)
فەرهەنگی زانستی سیاسی (کوردی - ئینگلیزی)
فەرهەنگی زانستی سیاسی (کوردی - فارسی)
فەرهەنگی زانستی سیاسی (کوردی - کوردی)
فەرهەنگی کوردستان
قاموس کردي الحدیث
قامووسی زمانی كوردی - زەبیحی
مەردۆخ کوردی - عارەبی
مەردۆخ کوردی - فارسی
مەردۆخ کوردی - کوردی
نالی
هەنبانە بۆرینە (کوردی - فارسی)
هەنبانە بۆرینە (کوردی - کوردی)
گۆڤەند و زنار
X
وشە
پوخت
پێشگر
ناوگر
پاشگر
سەروا
دەرئەنجام: 43
سەرچاوە:
گۆڤەند و زنار
تالی
[ص – ع ]
(تالی - talî)
پەیڕەو
،
پاش
،
دووەم
.
سەرچاوە:
فەرهەنگی کوردستان
تالی(باک)
گیایەکە
سەرچاوە:
مەردۆخ کوردی - فارسی
ئەسپ تالیم دان
وردادن،
سواری
آموختن.
سەرچاوە:
مەردۆخ کوردی - کوردی
ئەسپ تالیم دان
فەنتازی
،
سواری
فێکردن. [ڕاهێنانی ئەسپ]
سەرچاوە:
مەردۆخ کوردی - عارەبی
ئەسپ تالیم دان
ریاضة، ترویض، خزو، خیالة،
خول
،
اذلال
، (تطبیع).
ئەسپ
تالین دەر=سوارخاس
سەرچاوە:
مەردۆخ کوردی - فارسی
تالیبولعلیم
دانش
خواه
،
دانش
پژوه
،
دانشجو
.
سەرچاوە:
مەردۆخ کوردی - کوردی
تالیبولعلیم
دانشخوا ،دانشخواز. [زانستخواز ،قوتابی]
سەرچاوە:
مەردۆخ کوردی - عارەبی
تالیبولعلیم
طالِبُ العِلم.
سەرچاوە:
فەرهەنگی کوردستان
تالیتۆز
تاری
تۆسک،
تاڵی
تۆسک.
تالینتۆز
. گیایەکی کێوییە
سەرچاوە:
فەرهەنگی کوردستان
تالیتۆسک
تاڵیتۆز
سەرچاوە:
فەرهەنگی کوردستان
تالیش(باک)
داری
قەڵەشراو
بۆ
ووشک
بوونەوە
سەرچاوە:
مەردۆخ کوردی - فارسی
تالیف
بستن، پيوستن،
نوشتن
،
درست
کردن
.
سەرچاوە:
مەردۆخ کوردی - کوردی
تالیف
بیستن
، هه لبه ستن،
لکانن
،
نووسین
،
دروس
کردن
.
سەرچاوە:
مەردۆخ کوردی - عارەبی
تالیف
تَألیف، تَصنِیف، ثَرتیب، تَنظیم
سەرچاوە:
فەرهەنگی خاڵ
تالینتووس
گیایەکە
لە
تاڵیشک
دەچێ
سەرچاوە:
فەرهەنگی کوردستان
تالینتۆز
تاڵیتۆز،
تاری
تۆسک،
تالیتۆسک
، تانتۆز. گیایەکە
وە
تاڵیشک
دەچێ. گیایەکی
بڵندی
گوڵ
گەورەو
زەردە
،
کە
ووشک
بوو
گوڵەکەی تۆوی
وەکوو
هی
ڕێواسی
سێ
قولینچک
دێنێ
سەرچاوە:
هەنبانە بۆرینە (کوردی - فارسی)
تالینوس
گیاهی
است
سەرچاوە:
هەنبانە بۆرینە (کوردی - کوردی)
تالینوس
گیایەکە
لە
تاڵیشکە
ئەچێ
سەرچاوە:
گۆڤەند و زنار
افتالیدن
[مص ]
(ئیفتالیدەن - iftalîden)
پەڕاگەندەکردن، تۆڕدان،
بڵاوکردنەوە
.
سەرچاوە:
گۆڤەند و زنار
باتالیون
[ا ]
(باتالیۆن - batalyon)
دەستە
،
گروپ
، بەتالیۆن، بەشتێک
لە
هەنگی
پیادە
یان
تۆپخانە.
سەرچاوە:
گۆڤەند و زنار
توتالیتر
[ص. فر ]
(توتالیتەر - tûtalîter)
تۆتالیتاری، دکتاتۆری،
ستەمکاری
به
کۆ
ڵ.
سەرچاوە:
فەرهەنگی زانستی سیاسی (کوردی - فارسی)
تۆتالیتاریزم + پاوانخوازی
فراگیرندگی + توتالیتاریسم
سەرچاوە:
فەرهەنگی زانستی سیاسی (کوردی - ئینگلیزی)
تۆتالیتاریزم + پاوانخوازی
Totalitarianism
سەرچاوە:
فەرهەنگی زانستی سیاسی (کوردی - کوردی)
تۆتالیتاریزم + پاوانخوازی
ئەم
زاراوە
لە
ڕیشەی لاتینی (totus)
بە
مانای «
گشت
» وەرگیراوە.
بەو
ڕێباز
و
ئەندێشە
سیاسی
و
ئایینی
و ئەخلاقییانە دەگوترێ
کە
هیچ
سنوورێک لەنێوان
ژیانی
کۆمەڵایەتی
و
ژیانی
تاکەکەسی
قاییل
نابێت و
بۆی
هەیە
تەواوی
کەلێن
و قوژبنی
ژیانی
خەڵک
بپشکنێ و
دەستی
تێوەربدات.
هەڵبەت
ئەوە
لە
بیر
نەکەین
کە
پاوانخوازی،
لە
خۆیدا ئایدیۆلۆجیایەکی
تایبەت
نییە
بەڵکوو
تایبەتمەندی ئایدیۆلۆجیکی سیستەمگەلێکی
وەک
کۆمۆنیزم
و
فاشیزم
و
نازیسم
لە
ئەژمار
دێت
.
تۆتالیتاریزم،
یەکەم
جار
لە
دوای ساڵی 1923،
واتە
ئەو
ساڵەی
کە
مۆسۆلینی
لە
ئیتالیا دەسەڵاتی
بە
دەستەوە
گرت
،
بۆ
ناوبردەکردنی
ئەو
سیستەمە
کۆمەڵایەتی
و سیاسییەی
کە
دەیویست
لەم
وەڵاتەدا
پیادەی
بکات
بە
کار
براوە و
پاشان
دەماودەم
بڵاو
بۆتەوە.
بەگشتی
ئەو
ڕژێمانەی
کە
هەڵگری خەسڵەتی تۆتالیتەرین،
ئەم
تایبەتمەندییانە لەخۆ دەگرن:
1ــ کۆنتڕۆڵی
دەوڵەت
بە
سەر
هەموو
کاروبارێکی
کۆمەڵایەتی
و ئابووریدا.
2ــ پاوانکردنی دەسەڵاتی
سیاسی
بە
دەستی
حیزبی
دەسەڵاتدار
.
3ــ لابردنی
هەموو
جۆرە شێوازێکی چاودێریی دیموکراتی
لە
کۆمەڵگەدا.
4ــ
پەنابردن
بە
تیرۆر
بۆ
سەرکوتکردنی
هەر
چەشنە نەیارییەک.
5ــ قۆرخکردنی حیزب و
دەوڵەت
لە
لایەن
تاکە
کەسێکەوە.
6ــ
هەوڵدان
بۆ
پێکهێنانی کۆمەڵگەیەک
بە
پێوانەکانی
ئایدیۆلۆجی
حیزبی
دەسەڵاتدار
.
7ــ خستنەگەڕی
هەموو
هێزەکانی
کۆمەڵگە
لە
پێناو
ئامانجەکانی حیزب و
دەوڵەت
و ئیفلیجکردنی
سەربەخۆیی
تاکەکەسی.
سەرچاوە:
گۆڤەند و زنار
دیژیتالین
[ا.فر ]
(دیژیتالین dijitalin)
جوره دەرمانیکه
بو
نەخوشی
دل
بەکاردی.
سەرچاوە:
فەرهەنگی زانستی سیاسی (کوردی - فارسی)
ستالینخوازی
استالینیسم
سەرچاوە:
فەرهەنگی زانستی سیاسی (کوردی - ئینگلیزی)
ستالینخوازی
Stalinism
سەرچاوە:
فەرهەنگی زانستی سیاسی (کوردی - کوردی)
ستالینخوازی
بە
سەرجەم
سیاسەت
و
شێوازی
حکوومەتی ژۆزێف ستالین (1879-1953)،
سەرەک
وەزیر
و فەرماندەی گشتیی هێزەکان و سکرتێری حیزبی کۆمۆنیست و
دیکتاتۆری
یەکیەتی
سۆڤیەتی
پێشوو
دەگوترێ.
ئەم
زاراوە
، ئایدیۆلۆجیایەکی
تایبەت
نییە
بەڵکوو
شێوازی
پیادەکردنی «
مارکسیزم
ـــــ
لێنینیزم
» ـــە
لە
سەردەمی
حکوومەتی ستالین و
هەندێ
شرۆڤەی
ئەم
تیۆرییانە و ڕادەی سازدانیان
لەگەڵ
واقیعدا.
ئەم
شێوازانە
بریتی
بوون
لە
تیرۆریزم
و بوروکراتیزم و ملدانی
زۆرەکی
بە
دەستوورە ڕەهاکانی ستالین
لە
بزووتنەوەی کۆمۆنیستیدا
جا
چ
لە
سۆڤیەت
بێ
و چ
لە
نێوان
حیزبەکان
یان
وەڵاتە کۆمۆنیستەکانی
جیهان
.
ستالینخوازی
،
لەو
کاتەوە
سەری
هەڵدا
کە
ستالین ڕەقیبەکانی
خۆی
بەتایبەت ترۆتسکی (بڕوانە
ترۆتسکیزم
)
لە
مەیدان
بەدەر
کرد
و
بوو
بە
جێنشینیی لێنین (1924). سیاسەتی ستالین
ناسراو
بە
(
سۆشیالیزم
لە
یەک
وەڵاتدا)
بریتی
بوو
لە
هاوبەشێتی زۆرەملەیی
کشت
وکاڵ و
پیشەسازی
کردنی خێرای یەکییەتی سۆڤیەت. ستالین
بۆ
گەیشتن
بەم
ئامانجە،
خەڵکی
خستەژێر کۆنترۆڵێکی پۆلیسی و
لەم
ڕێگەوە شێوازێکی بێڕەحمانەی
زۆری
بەکارهێنا و پۆلیسی
نهێنی
(کاگا
با
) و نەریتی ڕژێمە تۆتالیتەرەکانی
لەگەڵ
تاکپەرستی
تێکەڵ
کرد
.
فڕوفیشاڵی ستالینپەرستانە وایکرد،
ئەو
وەک
فەرمانڕەوایەکی
خێرخواز
بناسرێت
کە
بە
بلیمەتی
و ئاوەزمەندییەوە توانیویەتی گەلانی
خۆشبەخت
و ئاسوودەی وەڵاتەکەی
لە
فیتنەی «کاپیتالیزم» (بڕوانە سەرمایەداری)،
ڕزگار
بکات.
تەواوی
دەزگە
تەبلیغاتییەکانی
دەوڵەتی
سۆڤیەت و سەرچاوەکانی
هەواڵ
و ئەمنیی و «ڕیالیزمی سۆشیالیستی» *
لە
ئەدەب
و
تەنانەت
دەسکاریکردنی مێژووشی خستبووە
گەڕ
بۆ
بڵاوکردنەوەی
ئەم
فیکرە
لە
ناوخۆ
و دەرەوەدا. سەرکەوتنی سۆڤیەت
لە
شەڕی جیهانی
دووهەم
و بەربڵاوکردنی دەسەڵاتی
خۆی
لە
پاش
ئەم
شەڕە،
بە
مانای سەرکەوتنی
مێژوویی
و
بە
مورادگەیشتنی ستالینیزم
لە
جیهاندا
لە
ئەژمار
دەهات.
کۆمۆنیستەکان
تا
ئەو
کاتەی ستالین مابوو،
ئەویان
بە
گەورەترین شرۆڤەگەری
مارکسیزم
و باڵاترین سەرچاوەی تیۆری بزووتنەوەی نێونەتەوەیی
کۆمۆنیزم
لە
قەڵەم
دەدا
بەڵام
پاش
مەرگی
لە
کۆنگرەی بیستەمدا خرۆشچۆف، سکرتێری
گشتی
حیزبی کۆمۆنیست بیلانێکی
لە
تاوانەکانی ستالین بڵاوکردەوە و
لە
کۆنگرەی بیستودوهەم
ئەم
تاوانانە زیاتر لێکدرانەوە.
ئینجا
ستالینیزم
بە
سەرپێچی
کردن
لە
فەرمانەکانی لینین زانرا و
بە
تاوانبار
دەرچوو
.
لەمەودوا
ناوهێنانی ستالین و بیروڕاکانی
لە
باو
کەوت
و ستالینیزم،
بە
زوڵم
و
زۆر
و تاکپەرستی و دیکتاتۆرییەت و ڕژێمی پۆلیسی
لێک
درایەوە.
لە
جووڵانەوەی نێونەتەوەیی
بە
دژی
کۆمۆنیزم
، حیزبی کۆمۆنیستی یۆگۆسلاڤیا
یەکەم
حیزبێک
بوو
کە
بە
دژی
ستالینیزم و پێدرێژیی ستەمکارانەی سۆڤیەت
بۆ
سەر
حیزب و وەڵاتە کۆمۆنیستەکان، ڕاپەڕی و
ئەم
کارەی
بە
لادان
لە
مارکسیزم
-
لێنینیزم
لە
قەڵەم
دا
.
یەکێک
لە
بەناوبانگترین شرۆڤەکانی ستالین
کە
لە
تیۆرییەکانی
مارکسیست
ــ لێنینیست کردبووی، تیۆری «
دەوڵەتی
سەرەمەرگ
» و «
ئینتەرناسیۆنالیزم
»
بوو
.
ئەو
لە
وەڵامی
ئەو
کەسانەی
بە
ڕەخنە
گرتن
لە
مارکسیزم
پاش
نەهێشتنەوەی
چینی
چەوساوە، (
بە
بڕوای
ستالین
ئەم
چینە
لە
سۆڤیەت نەمابوو) مەسەلەی لەناوچوونی دەوڵەتیان
باس
دەکرد دەڵێ:
دەوڵەت
بە
لاوازکردن،
تووشی
مەرگی
کاوەخۆ
نابێت
بەڵکوو
زیاتر،
بە
بەهێزبوونی دەفەوتێ.
لە
بابەت
ئینتەرناسیۆنالیزمیش دەڵێ: «
ئینتەرناسیۆنال
، کەسێکە
بە
گیان
و
بەدڵ
بۆ
پاراستنی یەکییەتی سۆڤیەت
لە
خۆی
ببورێ …
چونکە
هەرکەس
گومان
بکات
کە
بێ
یەکییەتی سۆڤیەت دەتوانێ
لە
خەبات
و شۆڕشی جیهانی
داکۆکی
بکات،
لە
ڕاستیدا
بە
دژی
شۆڕش
وەستاوە و دەکەوێتە
ناو
بازنەی دوژمنانی شۆڕشەوە».
بەم
پێیە ستالین،
ستراتیجی
و تەکتیکی حیزبە کۆمۆنیستەکانی
بە
شێوازێکی
ڕەها
دەبەستەوە
بە
سیاسەتی دەرەوەی سۆڤیەت.
بەڵام
ئەم
تیۆرییە
لە
پاش
مەرگی ستالین
تا
ڕادەیەکی
زۆر
ڕەتکراوە و
بە
تایبەت
پاش
سەرهەڵدانی پڕۆسەی ستالینسڕینەوە،
کە
بە
گوزارشە پەنامەکیەکەی خرۆشچۆف (1965)
دەستی
پێکرد و تێیدا پەرستشی
تاک
مەحکووم کرابوو،
باڵادەستی
و مەرجەعییەتی سۆڤیەت
لە
جووڵانەوەی نێونەتەوەیی
کۆمۆنیزم
،
تووشی
نسکۆ
هات
.
ئینجا
، شەڕی ئایدیۆلۆجیکی
چین
و سۆڤیەت و
لە
پاشان
، لادانی حیزبە کۆمۆنیستەکانی ئەورووپای
ڕۆژاوا
-
کە
لەگەڵ
حیزبە کۆمۆنیستەکانی فەرەنسە و ئیتالیا و ئیسپانیا، بەرەیەکی نوێیان
بە
ناوی
«کۆمۆنیزمی ئەورووپی» پێکهێنابوو - لانیکەم،
سێ
بەرەی
تری
لێ
جیا
بۆوە.
هەوڵدان
بۆ
جیاکردنەوەی ستالینیزم
لە
مارکسیزم
ـــ لینینیزم و سڕینەوەی
شێوازی
ستالینی
پاش
بێدەس
مانەوەی خرۆشچۆف
لە
دەسەڵات
لە
سۆڤیەتدا هەرەسی
هێنا
کەچی
فەرمانڕەوایانی دواتر، بێئەوەی ناوێک
لە
ستالین بێنن،
هەندێ
دەزگە
و دۆگمای ستالینییان
لەو
وەڵاتەدا
زیندوو
هێشتەوە.
لەم
چەند
ساڵەی دواییدا
لە
لایەن
هەندێ
دەزگەی ناحکومەتییەوە،
سەرلەنوێ
لایەنگری
لە
ستالین ـــ
وەک
ڕێبەڕێکی بەتوانا
بۆ
ئیدارەی حکوومەتی سۆڤیەت ـــ
سەری
هەڵداوە،
تا
ئەو
ڕادەی
کە
چەندەها پەیکەری ستالین،
نوێ
کراوەتەوە و
لە
مۆزەخانەی
تایبەت
ڕێزی لێدەگیرێت.
سەرچاوە:
فەرهەنگی کوردستان
شفتالیم (باک.)
کارته،
کەو
.
لکی
چکۆڵەی
داران
.
سەرچاوە:
گۆڤەند و زنار
فتالیدە
[ا. مف ]
(فەتالیدە - fetalîde)
ڕژاو
،
پەرت
و
بڵاو
،
دڕاو
،
پەریشان
.
سەرچاوە:
هەنبانە بۆرینە (کوردی - فارسی)
مەتالیک
واحدی
از
پول
خرد
دورهٔ عثمانی
سەرچاوە:
هەنبانە بۆرینە (کوردی - کوردی)
مەتالیک
پارەی
هەرە
بچکۆڵەی دەورانی عوسمانی
سەرچاوە:
گۆڤەند و زنار
نفتالین
[ا. فر ]
(نەفتالین - neftalîn)
ئەسپەنیک.
سەرچاوە:
هەنبانە بۆرینە (کوردی - فارسی)
نەفتالین
نفتالین
سەرچاوە:
هەنبانە بۆرینە (کوردی - کوردی)
نەفتالین
دەرمانێکی
بۆن
ناخۆشە
لە
زاخ
دەکا
لە
خوری
و لیباسی دەدەن
تا
جانەوەر
نەیخوا
سەرچاوە:
گۆڤەند و زنار
کاتالیز
[ا. فر ]
(کاتالیز – katalîz)
توانای
هەندێ
مەواد له گۆڕانکاری هاوکێشەی کیمیاییدا.
سەرچاوە:
گۆڤەند و زنار
کاپیتالیست
[ا. ص ]
(کاپیتالیست – kapîtalîst)
سەرمایەدار
، هەواداری سیستەمی
سەرمایەداری
.
سەرچاوە:
گۆڤەند و زنار
کاپیتالیسم
[ا. فر ]
(کاپیتالیسم – kapîtalîsm)
سەرمایەداری
.
1
2
3