تۆڕی زاراوەپارێزیی وشەدان



باڕە کەو
جوجه کبک
باڕە کەو
جوجکە کەو
جووتەی کەو
دوو برالە، دوو ئەستێرەی لێک نزیکن
شەن و کەو
لێدووان. هەر مەخلسێ شەن و کەوە هەر مەخلسێ کە کۆن.
شەن و کەو کردن
خاوێن کردنەوەی دەخڵ
برێتی لە لێکۆڵینەوە
کەو
کَبک، تُرَنک، ژَرژ، زَریج
کەو
ژەرەژ، بەق، چێڵ [کەڤ]
کەو
جَحل، قَبَج، قَبج، یَعقوب
سەرچاوە: فەرهەنگی خاڵ
کەو
باڵندەیەکی خاڵ و میلداری قاچ و دەنووک سووری بۆرە، لە کۆتر گەورەترە
سەرچاوە: فەرهەنگی خاڵ
کەو
شتێکە لە (گڵگیر) شاشترە، خەرمانی پێ پوختە دەکرێ
سەرچاوە: فەرهەنگی خاڵ
کەو
هەڵگوشینی برین بۆ پاکبوونەوەی
کەو
(هەورا.): ژەرەژ٬ (باک.): قتک٬ بەق٬ چیل٬ پەڕەوەرێکی کێوییە کەویش دەکرێ٬ ڕەنگی قورقوشمییە پێ و دندووک و چاوی سوورە.کەوی بۆر:چێلکەو٬ چیرکەو.کەوی بۆغە: کەوێکە بخووێنێ.کەوی مێ:چێڵ٬ مێکەو. کەوی چیر: کەوی بۆر.کەوی کەنگەر:کەوێکە لاڵ بێ و نەخووێنێ.کەوی نێر:(هەورا.): بەق٬ باڵندەیێکی خاڵ و میل داری لاق و دندووک سووری بۆرە لە کۆتری گەورەترە.(فە.):ڕەنگی شین.هەڵکوشینی برینە بۆ پاک بوونەوەی.قەربیل٬ گڵ گیر٬ سەرەند٬ سەرەن٬ چتێکە وەکو بێژنگی٬ بەڵان کونی گەورەترە لە گڵگیر شاشترە خەرمانی پێ پوخت دەکرێ. گیراوەوەی خووێ و زەردێنەی هێلکەیە یا خووێ و هەنگووینە بە کوڵاوی برینی پێ دەبرژێننەوە.-ئێخستن:برژاندنەوە
کەو کردن
لەکەودان، بەسەرند دابێژتن
سەرچاوە: فەرهەنگی خاڵ
کەو کەمانە
برینێکە لە مەڵاشوودا پەیدا دەبێ
سەرچاوە: فەرهەنگی خاڵ
کەو کەندەر
جۆرە کەوێکی گەورەی زەرد باوە
بەبۆن کەوتن
مست. لا.» نەخۆشبوونی منداڵی ساوا لەبەر ئەوەی بۆنێکی به سەردا چوبێ. تێبــ.ینی: له کوردەواریدا وا دەزانن که منداڵی ساوا لە بەر ئەوەی که زۆر ناسکه، بۆنی توندی سابوون و عە تر و....ئەو جۆره شتانه کاری لێ دەکا و نەخۆشی دەخا.:؛ ئەیەڕۆ کچێ نزیکی منداڵەکە نەکەوی بۆنی لاوانەت لێدێ و منداڵەکەم به بۆن دەکەوێ.
وە باژۆر کەوتن
(مصت. لا.) هەوا و کەلکەلە کردنی کارێ کەوتنە سەری کەسێ: نازانم نەوزاد بۆچی وەباژۆر کەوتووە هەر د ەیەوێ بچێتە شار.ئە م کچە وەباژۆر کەوتووە بۆ مێرد کردن.
سەرچاوە: نالی
* مامۆستا شێخ بابەڕەسووڵی عەبابەیلێ ئەیگێڕایەوە کەوا بیستوویە لەناو فەقێ موستەعیدەکانی شێخەوڵای خەرپانیدا تا موفتیی زەهاویی لە مەجلیسدا بووبێ مەلایاسینی تەشاری مافی قسەکردنی نەبوە و، مەلا یاسین له مەجلیسدا بووبێ مەلا یووسفی تەوێڵەیی مافی قسە کردنی نەبوە و، تا مەلا یووسفیش له مەجلسیدا بووبێ نالییی مافی قسەکردنی نەبوە، واتە
نالییی پلەی چوارەمی بووە لەناویانا. لەوانەیە ئەم بەیتی « حەربا » یەش پەیوەندێکی بەم مەسەلەیەوە هەبێ، هەروەها لەوانەیه پارچە شیعری « ئەحوەلی تەفرەقە نەظەر..» یش، وەک له شوێنی خۆیدا ئیشارەتمان بۆ کرد، لایەکی ئەم مەسەلەیەمان بۆ ڕوون بکاتەوە.

نەییری ئەعظەم وەها تاوی دەدا وەک مەنجەنیق
بۆ دەوامی ڕۆژپەرستیی جەمعی حەربای دێتە ناو
سەرچاوە: نالی
ئاوی کەوثەر
ئاوی حەوزی کەوثەر لە بەهەشتدا.

ئاوی کەوثەر نۆشی صۆفیی بێ کە من
ئاوی ئینسان، یەعنی ماچی دەم دەخۆم
ئاوەکی کەوتن
[[ئاوەکی+کەوتن]]
«مستـ. لا.» دوور کەوتنەوە و تەرا بوونی مەڕ و ماڵات لە مێگەل، یا چوونە ناو مێگەلێکی تر.
ئاوەکی کەوتن
ئاوارەو هەتره بوون لە شووێنی خۆی
ئاگر تێ کەوتن
«مستـ. لا.» تمـ: ئاگرتێ بەربوون /١.
ئاگر کەوتنە گیان
«مستـ. لا.» ١- ئاگر دە لەشی کەسێک بەربوون. ٢- «کنـ.» ا» ئاگر گرتن/ ٢. ب» کەوتنە تاڵووکە و جێگە بەخۆ نەگرتن. ئارام لێ هەڵگیران.
ئاگر کەوتنەوە
«مستـ. لا.» تمـ: ئاگر بەربوونەوە.
باڵندەی کەوی
باڵداری کەوی
بن کەوش
[[بن++كه‌وش؟]]
«نت.»، «هل.، کی.» تم: بنکەنگڵ.
به گیر کەوتن
«مست. لا.»، «کعر.» 1- گرفتار بوونی کەسێک به دەستی کەسێکی تر «به هەر شێوەیێک و بۆ هەر مەبەستێ بێ». 2- تووشی ناڕەحەتی و گیر و گرفت بوون. * «کئێر.» وەگیر کەوتن. 3- پەیدا بوونی شتێکی کەسێک پێویستی بێ:: خەیار بەگیر نەکەوت، ترێزووم کڕی. * «کئێر.» وەگیر کەوتن. «کعر.» بە رگیر کەوتن، بەرگیر هاتن.
بۆن تێ کەوتن
آغاز رسیدن میوه در چالیز
بۆن تێ کەوتن
سەرەتای پێگەیشتنی بێستانی گڕکە و گندۆرە
بیر کەوتنەوە
بیاد آمدن
بیر کەوتنەوە
وەیاد هاتنەوە
بە قینا کەوتن
«مست.لا.»، «سیم.» تم: به قین داچوون.
بەدان کەوتن
مست.لا.» 1- نەخۆش کەوتنی ئاژەڵ و پاتاڵ لەبەر زۆر خواردن. «مج.» نەخۆش کەوتنی ئینسان له ئەنجامی زۆر خۆریدا.