تۆڕی زاراوەپارێزیی وشەدان



ئێشک گر
[[ئێشک + گر (گرتن)]، [تو. کو.]]
(نفا.)، (سفا.) (کعر.)، (تت.) تم: ئێشکچی.
بەرگ گر
بەرگ تێگر
سەرچاوە: گۆڤەند و زنار
حیلە¬¬¬گر
[ص.مر ]
(هیلەگەر - hîleger)
سەرچاوە: گۆڤەند و زنار
خوازه گر
[ص.فا ]
(خازەگەر - xazeger)
سەرچاوە: نالی
سەرچاوە: گۆڤەند و زنار
ریخته گر
[ا. ص ]
(ریخته گه ر - rîxteger)
قاڵب رێژی کانزا.
سەرچاوە: گۆڤەند و زنار
زره گر
[ا. ص ]
(زیریهگه ر - zirihger)
زۆرانی گر
کُشتی گیر
سەرچاوە: گۆڤەند و زنار
زین گر
[ا. ص ]
(زین گه ر - zinger)
سه ڕاج.
سەرچاوە: گۆڤەند و زنار
ساز گر
[ص. فا ]
(سازگه ر - sazger)
سەرچاوە: گۆڤەند و زنار
شانه گر
[ا.ص ]
(شانەگەر - şanegr)
شانەساز،کەسێ شانه دروست بکات.
سەرچاوە: گۆڤەند و زنار
شمشیر گر
[ا.ص ]
(شەمشیرگەر ـ șemșîrger)
شیر گەر ، شیرساز .
سەرچاوە: گۆڤەند و زنار
شیشه گر
[ا.مر ]
(شیشه گر ـ șîșeger)
شووشه گه ر ، شیشه گه ر .
سەرچاوە: گۆڤەند و زنار
شیوه گر
[ص.فا ]
(شیڨه گه ر ـ șîveger)
حیله کار ، خودان شێوه و شێواز ، دلبه ری نازفرۆش و لێزان له عەشقکاریدا.
سەرچاوە: گۆڤەند و زنار
صنم گر
[ا.ص ]
(سەنم گه ر ـ senimger)
بتساز، بتتاش.
سەرچاوە: گۆڤەند و زنار
صیقل گر
[ص.فا ]
(سه یغل گه رـ seyxelger)
سیقالکار، که سێک که کانزایان و مشت و ماڵده داتع چه رخچی.
باڵ گرتنەوە
(مست. لا) ١-هەڵفڕینی مەل لە شوێنێکی بۆ ماوەیەکی کەم لێی نیشتبێتەوە: کۆترێک لە سەر ئەم دارە بۆ پێش پێی تۆ باڵی گرتەوە. ٢-تم: باڵ گرتن.
بەرگ تێ گرتن
[[به‌رگ/3+تێ «ده‌+ی» +گرتن]]
«مست.، مت.» کتێبــ.، دەفتەر و.... لە مەقەببا یا کا غە زەوه پێچان.
بەسەر گرتنەوه
«مست، مت.» 1- ناسینەوەی مەڕ و گاو و گۆڵێ که دزرابێ یا ون بووبێ.:: له مەڕەکان حەوتیانم لای کوێخا فەرەج بەسەر گرتەوه. 2- «مج.» دۆزینەوەی هەموو شتێکی گوم بوو یا دزراو.
سەرچاوە: گۆڤەند و زنار
درون گرایی
[ا. مص ]
(دەرون گەرایی - derun gerayi)
ناخپەروەری.
سەرچاوە: گۆڤەند و زنار
دست گردان
[ا.مص ]
(دست گه ردان - dest gerdan)
دهستاو ده ستکردن.
دەباوەش گرتن
«مست. مت.» د ەست دە ناو قەد یا سەروتری کەسێ وەرهێنان تێبــ.- ئە مەیان بۆ دەربڕینی هەستی خۆشەویستیه بەرامبەر کەسێ و زیاتر لە نێوان دڵداران و دوو دۆستیش کە دەمێک بێ یەکتریان نەدیتبێ، باوە و ڕوودەدا.
گرواز (خۆ.)
سووڕانەوە٬ چەرخ خوواردن لە تۆپێندا٬ چەرخان.
سەرچاوە: نالی
گریە
گریان

بۆ گریەیی تۆ ڕەنگە منیش هێندە بگریێم
گەوهەر بڕژێنین بە بوڵندیی قەد و باڵات
سەرچاوە: گۆڤەند و زنار
آتش گردان
[ا ]
(ئاتەش گەردان - ateş gerdan)
سەبەتەیەکی بچووکی لە تەل دروستکراوە، چەند کۆڵۆ خەڵوزو ئاگری تێدەکەن و لە هەوادا بایدەدەن تا ئاگر بگرێ.
سەرچاوە: گۆڤەند و زنار
آتش گرفتن
[مص ]
(ئاتەش گیریفتەن - ateş giriften)
ئاگر گرتن و سوتانی شتێک، هەروەها کینایەیە لە توڕە بوون و هەڵچوون.
سەرچاوە: فەرهەنگی خاڵ
ئارام گرتن
ئارام گرتن
«مستـ.. لا.» تمـ: ئارام بوون 1 و 3 و 4.
ئارڤان گرسکرن
ئارەق گرتن
[ ٢[- ئارەق + گرتن ]]
«عا. کو.»، «مستـ. متـ.» دروست کردنی ئارەق. تێبــ. ــ١ دروست کردن و فرۆتنی ئارەق تا ئەو دوایانەش لە کوردستان پیشەی تایبەتی فەلە و جوولەکە بوو، موسوڵمانان بە ئاشکرا، خۆیان لە قەرەی ئەم ئیشە نەدەدا. شێوەی گرتنی ئارەقی خواردنەوە و ئارەقی گژوگیا تۆزێ لێک جیابوون. ٢- بۆ گرتنی ئارەقی خواردنەوە لە پێشدا ترێ دە تەشت یا شوێنێکی تایبەتیدا بە پێ دەشێلن و دەیپڵیشێننەوە تا دەبێتە تڵپە و ئاو، دایدەپۆشن و لێی دەگەڕێن تا دەترشێ «تخممر دەکا» ئەو جار دەیکەنە مەنجەڵێکی زەلامەوە و سەری بە سەر پۆشێکی تایبەت دەگرن و بە قۆر یا هەر شتێکی تر هەناسەی لێ دەبڕن، لە لایێکی ئەم سەرپۆشەوە لوولو یا مەسینەیەک قایم کراوە دەورەی ئاوی ساردە، ئەوجار ئاگرێکی باش لە ژێر مانجەڵەکە دەکەنەوە، گەرما و تینی ئاگر تڵپ و تاڵی ناو مونجەڵەکە دەکا بە هەڵم و بە لوولەکەدا دەردەچێ، چونکە خۆی گەرمە و ڕێگای دەرچوونی سارد، دەبێتەوە ئاو، تک تک ئەتکێتە قاپێکەوە کە لەبەر لوولەکە داندراوە. بۆ گرتنی ئارەقی گژوگیاش ئەم شێوەیە بە کار هێنراوە و شێوەی تایبەتیش هەبووە: ناو مەنجەڵێکی گەورە پڕ دەکەن لە گیای مەبەست و ئاوی کەم تێدەکەن، دفرێک لە ژوورەوە لە سەر گیایەکە دادەنێن و تەشتێ دەخەنە سەر مەنجەڵە گەورەکە و دەورەی قوڕ دادەدەن و تەشتەکە پڕ دەکەن لە ئاوی سارد هەڵمی گژوگیایەکە لە بنی تەشتەکە دەدا و لەبەر ساردی دەبێتەوە ئاو کە دەتکێتەوە ناو دەفرەکەی ناوەوە.
ئاشنا گرتن
«مستـ. متـ.» ١- سەرەتای ناسیاوی و دۆستایەتی دەگەڵ کەسێ داخستن. ٢- دوکاندارێک ڕەچاو کردن بو شت لێکڕین یا یێ فڕۆشتن.: وا دیارە تازە ئەم ئاشنایەت گرتووە ئاشنایەکی باشت گرتووە، لە سەوداخۆش دەچێ.
ئاقڵ گرتن
«مستـ. لا.»، «عا. کو.»، «مکـ.» تمـ: ئاقڵ بڕین.
ئاهەنگ گرتن
«مستـ. متـ.» تمـ: ئاهەنگ گێڕان.
ئاهەنگ گرتن
پێکهێنانی ئاهەنگ و کۆبوونەوە بۆی
ئاو گرتن
«مستـ. متـ.» کۆکردنەوەی ئاو لە ئەستێڵ و گوڵدا، بۆ ئەوەی زۆر ببێ و کشتوکاڵی پێ بدێرن. یا بۆ هەر مەبەستێکی تر.: ئاوەکەمان گرتووە، ئیمشەو تووتنەکە دەدێرین. //ئاوبەردانەوە. ۲- گوشینی هەندێ میوەی ئاودار «ترێ، پرتەقاڵ، هەنار و...» و جیاکردنەوەیان بۆ خواردنەوە.
ئاو گرتنەوە
«مستـ. متـ.» بەری جاری بوونی ئاو گرتن، پاش ئەوەی کە بەردرابێتەوە بۆ سەر شوێنێک.