تۆڕی زاراوەپارێزیی وشەدان



سەرچاوە: نالی
بەیانی دا
دەرکەوت.

له دوگمەی سوخمه دوێنێ نوێژی شێوان
بەیانی دا سفیدەی باغی سێوان
تەکی دا دواوه
پس رفت ،پس نشست ،پس برد ،پس نشاند.
تەکی دا دواوه
ڕوویه دواوه ،بردیه دواوه. [کشایەوه ،کێشایەوه.]
تەکی دا دواوه
تَقَهقَر ،تَنَحّی ،اِنتکَص عَلی عَقَبیه ،زَحَّهُ ،نَحاهَ.
خوەی دا زەویا
خوەی دا زەویا
خوەی کوتا زەویا، خوەی دا به زەوینا. [خۆی به زەویدا دا.]
خوەی دا زەویا
وَحَفَ، تَلَبَّدَ.
سەرچاوە: فەرهەنگی خاڵ
دا
دایک (ز)
سەرچاوە: فەرهەنگی خاڵ
دا
پیتێکە دەکەوێتە پێش هێندێ ناو (اسم)ەوە مەعنای جووڵانەوەیەکی سەر بەرەوخوار دەگەیەنێ
سەرچاوە: فەرهەنگی خاڵ
دا
سەرچاوە: فەرهەنگی خاڵ
دا
پیتێکە بۆ بەستنەوەی دوو وتار بەیەکەوە بەکاردێنرێ
دا
وشەیەکە کە مانای دابەزین و بەرەو خوارهاتن دەگەیەنێت.) [(داخۆزین، داپەڕین، داهێشتن
دا
ندارد.](هاووتای عەرەبی نییە.)[
دا
پیشوند به معنی: فرو، فرود
پیشوند به معنی: نو، تازه
پیشوند به معنی: تا
پیشوند به معنی: بُگذار
پیشوند به معنی: سرگردان
پیشوند به معنی: آهای
پیشوند به معنی: نکُن
پیشوند به معنی: خواستن و تقاضا کردن
پیشوند به معنی: حرف تشویق و تشجیع
پیشوند به معنی: کلمهٔ احترام به دوشیزگان
پیشوند به معنی: به معنی بخشیدن
پیشوند به معنی: مداوا، معالجه
پیشوند به معنی: داد و شکایت
پسوند به معنی: زدن، مضروب کردن
پسوند به معنی: ظرفیت
مادر
دا
لە پێش وشە بە مانای: بەرەخوار: داکەوتن، داهێنان، داهێشتن
لە پێش وشە بە مانای: نوێ، تازە: هەوایەک داهاتووە ماملێ دەیڵێ
لە پێش وشە بە مانای: هەتا، هەیا: دا بۆ خۆم دێم هیچ مەکە
لە پێش وشە بە مانای: دەبا، بڵا: دا بزانم چییە
لە پێش وشە بە مانای: مات، سەرگەردان: دامابووم
لە پێش وشە بە مانای: ئەی، هۆ: دا کاک پیرۆت وەرە
لە پێش وشە بە مانای: مەکە، وامەکە: دا دەنگ با گوێمان لێ بێ
لە پێش وشە بە مانای: پێشگری خواستن: دا بمدەیە، دا وەرە
لە پێش وشە بە مانای: وشەی هان دان: دادەی ڕامەوەستن
لە پێش وشە بە مانای: وشەی ڕێز لێنان کچی شوو نەکردوو: دامریەم
لە پێش وشە بە مانای: بەواتا: بەخشی: نانی دا بە من
لە پێش وشە بە مانای: عیلاجی نەخۆشین: خەریکی دا و دەرمانم
لە پاش وشە بە مانای: هاوار و شکایەت: دا لە دەست ئاغای زاڵم
لە پاش وشە بە مانای: لێدان: لە منی دا
لە پاش وشە بە مانای: دەفرایەتی: ئەم جەواڵە چی تێ دا، پارە ها لە کیسەدا
دایک
سەرچاوە: نالی
سەرچاوە: نالی
دا
تاوەکو.

هەڵگرا، وەک مۆمی کافووریی بە شەودا، موو بە مووم
دا سیاهیی ڕوو بخوێنم نوقطە نوقطە، خەط بە خەط
سەرچاوە: نالی
دا
تا.

ئالوودە نەبێ دا، بە زەبوونگیریی خوێنم
بۆ کوشتنی من دامەنی پاکی لە کەمەر دا
دا
ڕۆ، خووارەوە، لای ژێرەوە بەڵان تەنها بەکارنابرێ،دانان (ڕۆنان) داهێشتن(ڕۆهێشتن)، داگرتن(هێنانەخووارەوە). لەڕووی میهرەبانیەوە، ئەرێ،- ئەم پەڕتووکەم بدەیە.(باک. دایک،داد، دێ،دایێ، دادێ، (باک.) دیا، بۆ بانگکردنی دایک: وادا، (باک.) وادا،(باک.) وادایێ،(باک.) دایک. (موک.، باک.) تا، تاکوو، بۆئەوەی. دەی ، دادەی ، ئا، دە(بۆتێڕا خوڕینە)، -وەرە لام: دەوەرە لام، داپێم بڵێ:دەپێم بڵێ. بۆ شووێنە و جێگایە: بەڵام بە دووای ووشانە دەنووسێ کە سەرەتایەکەیانبە(بە) یا (دە) ،(لە) دەست پێ بکات:لەویدا، بەچیدا، لەخوواردندا، لەکاراندا، لە قوتابخانە دا قوتابی زیرەک زۆرن، خووارەوە، لای ژێرەوە، بەڵان بە پێشی ووشانەوە دەنووسێ، دانیشتن:نیشتنە سەرزەوی یا کورسی ،دانان:نانە خووارە، داگرتن:هێنانە خووارەوە، دادڕین، دابەزین. تیپی ووریا کردنەوەیە و فەرمان و تێڕاخوڕینە:داوەرە، داهەستە، دابڵێ،دادەی، دەی، دە
باوێشک دان
«مست.، لا»، «کعر.» تووشی حاڵەتی باوێشک بوون *باوێشک هاتن.: مچۆل بەم نیوەڕۆیەش هێشتا خەواڵووه و باوێشک ئەدا.
بای باڵ دان
«مست.، لا.»، «کن.» ١- دەست له بەریەک بڵاو کردنەوه و خۆ لەبەریەک کێشانەوه و ماندوویی لەخۆدەر کردن. ٢- «مج.» پیاسەیەکی بچووک لە شوێنێک هەوای پاکی لێ هەبێ «دەرەوەی شار، ناو باخ و بێستان» :: ئێواران تۆزێ بای باڵی خۆت بده. چووینه تووی مەلیک بای باڵی خۆمان دا.
برای دایکی
ئادەمیزادێکی نێرینه که دەگەڵ کەس یا کەسانێکی تر دایکیان یەک بێت. *داییک برا.
برک دان
«مست.لا.»، «مت.» تۆرهەڵدانی شتی فڕێدان و هاویشتنی شتێک.
بن دانەوه
«مست. مت.»، «مک.» هەڵقەندن و دە ردانی خاک و خۆڵی دەرەوەی بنجه گیایەک یا دارێک بۆ ئەوەی به بنه هەڵکەندرێ.
بووک دابەزاندن
بە ئامانەت دان «دانان
«مستـ. متـ.» ١- شتێک لە لای کەسێ دانان کە پاشان لێی وەربگیرێتەوە. ٢- ناشتنی مردووی شیعە لە شوێنێک تا لە هەلێکدا بگوازرێتەوە بۆ شوێنە پیرۆزەکان.
بەبا دان
مست. مت.» زایه کردنی شتێ، به هیچی شتێک له دەست خۆ دەرکردن.:: شێره ئەو هەموو پارەیه ی هەبوو به بای دا.
بەدم دادانەوه
مست. مت.»، «مک.» بەر پەرچ دانەوەی کەسێکی قسه دەکا و قسەکانی به دڵی یەکێک نەبێ که دە یان بیسێ.
بەدیارەوه دانیشتن
«مست. مت.» چاوەدێری کەسێک یا شتێک کردن.:: بەدیارەوە دانیشتن مەبادا کارێکی هەبێ. ئەوه بەدیار مەوه دانیشتووی کەچی؟
سەرچاوە: گۆڤەند و زنار
داء
[ا.ع ]
(داء - da)
نەخوشی، نه ساغی.
سەرچاوە: گۆڤەند و زنار
داء البطن
[ا.مر ]
(دائولبه تن - da ' ul betn)
ژانەزگ، سک یەشه.
سەرچاوە: گۆڤەند و زنار
داء الثعلب
[ا. مر ]
(دائوس س¬ ئلەب - da ʼ us se’leb)
موخورکه، و¬ەرینی موی سەرو برو، خركانه.
سەرچاوە: گۆڤەند و زنار
دائر
[ص.فا - ع ]
(دائیر - xeir)
ئاوا، بەرقەرار.
سەرچاوە: گۆڤەند و زنار
دائره
[ا.ع ]
(دائیره - daire)
بازنه، دایەره، دەف، جغز.
سەرچاوە: گۆڤەند و زنار
دابر
[ص.فا - ع ]
(دابیر - dabir)
پاشکو، په یره و، گوزەشته.
سەرچاوە: گۆڤەند و زنار
دابه
[ا.ع ]
(داببه - dabbe)
حەیوان، چارەوی، چوار پی، ولاخ.
دابەشکەر
سەرچاوە: گۆڤەند و زنار
داداء
[ا.ع ]
(دەئداء - de ' da)
سەرچاوە: گۆڤەند و زنار
داداش
[ا.تر ]
(داداش - dadaş)