تۆڕی زاراوەپارێزیی وشەدان



سەرچاوە: گۆڤەند و زنار
سه لایی
[ص ]
(سی لایی - sillayî)
سێ لایی، سێ توێ.
قەرەلای لایی
(هەو.):گەمەیەکی منداڵانەیە
لایی
حرف نشنوی، لجبازی
سەرچاوە: فەرهەنگی خاڵ
لایی لایی
لایی لایی
لای لایی
لایی لایی کردن
لایی لایی کردن
ئوڵۆڵۆکردن. [لایلایەکردن]
لایی لایی کردن
تَهمیم.
هەزارویەک لایی
نگا: هەزارویەک لایە
هەزارویەک لایی
هەزارویەک لایە
سەرچاوە: گۆڤەند و زنار
لاییدن
[مص.ل ]
(لاییدەن - layîden)
ناڵین، هەرزەگوتن.
لاییسیتە
بە مانای گەوهەرێکە کە پێکهاتە و ڕێکخراوە کۆمەڵایەتییەکان لە ئاست ئایینەکان دەری دەبڕن. ئەم مەسەلە لە دوو لایەنەوە شیاوی سەرنج پێدانە:
یەکەم، خەمساردی دەوڵەت بە نیسبەت ئایین کە ئەمیش چەند مانایەک لە خۆ دەگرێت:
1ــ بە واتای جیاوازی کۆمەڵگەی نەتەوەیی لە کۆمەڵگەی ئایینی. بە واتایەکی دیکە، جیاوازی دەزگەی ئایینی لە دەزگەی حکوومی. لەم حاڵەتەدا دەوڵەت خاوەنی دەسەڵاتی ئایینی نییە و دەستێوەردانی کڵێسە بە هەرشێوازێک بێت ڕەت دەکاتەوە و کڵێسەش هیچ دەسەڵاتێکی سیاسی نییە.
2ــ بە واتای بێلایەنی لە کاروباری ئایینیدا. دەوڵەت بۆ هەموو ئایینێک بە چاوێکی یەکسان دەڕوانێ و بۆ ئەنجامی مەراسیمی ئایینی هەموو هاووەڵاتیان بە شێوەیەکی بەرابەر ئازداییان بۆ دابین دەکات.
3ــ بە واتای بێدینی و بێباوەڕی بە خوا و ئایین بە شێوەیەکی ڕەسمی. لەم حاڵەتەدا دەوڵەت بە کارمەندان و کاربەدەستان و فێرکارانی پەروەردە ڕادەگەیەنێت کە مافی ئەوەیان نییە بانگاشە بۆ هیچ ئایینێک بکەن و هیچ مەراسیمێکی ئایینی بەئەنجام بگەیەنن.
دووهەم، خەمساردی قوتابخانەکان بە نیسبەت ئایین: لەم حاڵەتەدا ڕەنگە دەزگەی پەروەردە هەموو ئایینێک پەسند بکات و ئیماندارانی هیچکام لە ئایینەکان نەڕەنجێنێ بەڵام هەر چەشنە پرۆپاگەندەیەک بە قازانجی ئایینێکی تایبەت قەدەغە بێت.
بە گشتی لاییک بە شێوازی حکوومەتی ئەو وەڵاتانە دەڵێن کە ئایین و سیاسەتیان لێک جیا کردۆتەوە و ئایینی ڕەسمییان نییە. سیستەمی حوکم لە گەلێک لە وەڵاتانی ڕۆژئاوایی نائایینیە و لە نێوان وەڵاتانی موسڵمانیش تورکیا کە خۆی بە وەڵاتێکی ئەورووپی دەزانێ، پەیڕەوکاری ئەم سیستەمەیە.
لاییسیزم
لائیسیم
لاییسیزم
لەم چاخەدا بریتییە لەو ڕێبازەی کە خوازیاری دەرهاویشتنی بن بونیاد و ڕێکخراوە کۆمەڵایەتییەکانە لە ژێر دەسەڵاتی ئاییندا. ئەم ڕێبازە بزاوتێک بوو بۆ خەبات لە بەرانبەر زۆرداری و تەنگ پێهەڵچنینی ئایین و ڕاوەستان بەدژی پشکنینی بڕوا لە سەدەکانی ناوەڕاستی ئەورووپا لە سەردەمی ڕینسانسدا. واتای لاییک لەو سەردەمەدا پەیوەست بوو بە پێکهاتەی کڵێسە و کۆمەڵگەی مەدەنییەوە. کۆمەڵگەی مەسیحی بە دوو چینی کلێرک clerk و لاییک دابەش کرابوو: لاییکەکان بریتی بوون لە مەسیحی ئاسایی و کلێرکەکانیش پێکهاتبوون لە کڵێسەییەکان یاخود کارمەندانی کڵێسە. ئەم کارمەندانە لە لایەن کڵێسەوە کاروباری ئیداری و پەروەردەیی و کولتوورییان پێ دەسپێردراو مووچەی خۆیان وەردەگرت.
سەرچاوە: فەرهەنگی خاڵ
لایین
لاییک/لادین
لائیک
لاییک/لادین
ئەم زاراوە لە ڕیشەی لاتینی laicus (بە واتای پابەندیی بە خواوەند) وەرگیراوە. هەروا بە مانای کەسێکی نائایینی و ناڕۆحانییە کە هیچ کاروبارێکی لە لایەن دەزگەی ئایینییەوە پێ نەسپێردرابێت و ڕەمەکی و دوور لە ئایین بێت.
جۆلاییکەرە
سەرچاوە: گۆڤەند و زنار
پالائیدن، پالاییدن
[مص ]
(پالاییدەن - palayîden)
سەرچاوە: گۆڤەند و زنار
پالاییده
[ا. مف ]
(پالاییده - palayîde)
پاڵێوراو، پاڵاوته.
دوولایی
مرازێکی ئاسنینی سەر قوڵفدارە ئالقەڕێزی بەسەر دادەکرێ و لەسەر ویشەوە قفڵ دەدرێ
ئاڵقەڕێزو دوولایی
ئاڵقەڕێز مرازێکی کەمێک درێژە سەرەکەی ئاڵقەیەکی پێوەیە لەلایەکی دەرکێی دەخەن و دوولاییش لە لایەکی تر قایم دەکرێ و سەری وەکوو ئاڵقە وایە، کە بیانەوێ دەرکەی داخەن سەری ئاڵقەڕێزەکە لەسەری دوولاییەکەی دەخەن و قفڵ لە ئاڵقەی دوولاییەکەی دەدرێ بەو چەشنە دەرکە دادەخرێ
ئەلقەڕیزدوولایی
دووپارچەئاسنی ناسراوە دەرگایان پێ قایم دەکرێ
بەرەڵلایی
«حمس.» 1ـ ئەوەی له ئینسانێکی بێ بەند و بار ڕوودەدا، کاری یەکێکی بەرەڵڵا. 2ـ چلۆنایەتی ناڕێک و پێک لەناو کۆمەڵدا که کەس گوێی ناداتێ هیچ و هیچ داب و دەستوور و قانوونێ تێیدا فەرمانڕەوا نەبێ. «عا.» فوضی.:: نازانین ئەو بەرەڵڵاییە تا کە نگێ درێژ دەبێتەوه.
سەرچاوە: فەرهەنگی خاڵ
تیلایی
ڕوانین بەگۆشەی چاو
تیلایی
سەرچاوە: فەرهەنگی خاڵ
جۆلایی کەرە
جیلایی
بافندگی
سەرچاوە: فەرهەنگی خاڵ
دوولایی
لووتەوانەیەکە دەدرێ لە دەرگا بۆ داخستن و هەڵپێکانی
دوولایی
دولایی، زرفین، زورفین، زُرافین، زُفرین، زوفرین، زوفلین، زُلفین، زُولفین.
دوولایی
دوولایی
تێپەڕ (کرداری تێپەڕ.)
دوولایی
رَزَّة، زرفِین.
دوولایی
مُتَعَدّي. (فعل مُتَعَدَّي)
سەرچاوە: فەرهەنگی خاڵ
سیلایی
سیلایی