تۆڕی زاراوەپارێزیی وشەدان



ئێختە خان/نە
[[تو. کو.]]
(نت.) ١- تەویلەیەکی تایبەتییە کە لە سەردەمی دەربەگایەتیدا پاتشا و میر و بەگان بۆ ئەسپە یەختە کراوەکانی خۆیان تەرخانیان دەکرد. ٢- موتڵەقی تەویلە. ((دەچوو ئیختەخانان دەری دەهێناوە جوانوولێکی نۆزینی سێ ساڵی)) (تحفە: ج٢-١٩٦)، ((لە بۆ ئیختەخانەی ڕاکێشاوە))، (تحفە: ج٢- ١٦٥). ٣- ناوی دێیەکە لە موکریان و شانی سەرخاسە. *یەختەخان (خانە)، ئێختەخان (خانە).
ئەمر و نە
کن و مکن، وادشت و بازداشت. [مخفف ((امر و نهی)) است].
ئەمر و نە
بکە و مەکە. [وا بکە و وا مەکە. (سووکەڵەی ((امر و نهی).)]
ئەمر و نە
سەرچاوە: فەرهەنگی خاڵ
خە نە
سەرچاوە: فەرهەنگی خاڵ
خە نە
گە ڵایەکی سەوزە دە هاڕرێتەوە و ژنان بۆ جوانی لە سەر و دەست و پێیانی دەگرن
سەرچاوە: فەرهەنگی خاڵ
خە نە بەندان
بە کۆمەڵی خەنە تێگرتن لە شاییدا
ساڵ نە ساڵ
سال اندر، یک سال درمیان
ساڵ نە ساڵ
ساڵێک نا ساڵێکی تر
قەی نە
مگرنه؟
قەی نە
مەگەرنە؟ ، مەگین وانیە؟
سەرچاوە: گۆڤەند و زنار
نە
[حر ]
(نە - ne)
سەرچاوە: گۆڤەند و زنار
نە
[ا ]
(نوھ - nuh)
سەرچاوە: گۆڤەند و زنار
نە
[ا ]
(نی‍‌ھ - nih)
نە
نه، مه، نَی. (حرف نفی است: نکن!، مکن!، نیارید!.)
نە
نه، بَهانه.
نە
[(ئامرازی نەکەرە، وەک: نەکەی!)]
نە
بیانک (نەی تێهاورد.) ، لام، (لامی تێهاورد.)
نە
لا، لَم، لَن.
نە
نَفي، عُذر.
باو و نەریت
[[٢- باو+و+نه‌ریت]]
سەرچاوە: نالی
سەهم و نەصیب
بەش و چارەنووس.

سەهم و نەصیبی ئەصلییە، بەحثی گیاە و گڵ نییە
تووتنە خەرجی سووتنە، موودنە ماچی لەب دەکا
سەرچاوە: نالی
نەشر
سەرچاوە: نالی
* مامۆستا شێخ بابەڕەسووڵی عەبابەیلێ ئەیگێڕایەوە کەوا بیستوویە لەناو فەقێ موستەعیدەکانی شێخەوڵای خەرپانیدا تا موفتیی زەهاویی لە مەجلیسدا بووبێ مەلایاسینی تەشاری مافی قسەکردنی نەبوە و، مەلا یاسین له مەجلیسدا بووبێ مەلا یووسفی تەوێڵەیی مافی قسە کردنی نەبوە و، تا مەلا یووسفیش له مەجلسیدا بووبێ نالییی مافی قسەکردنی نەبوە، واتە
نالییی پلەی چوارەمی بووە لەناویانا. لەوانەیە ئەم بەیتی « حەربا » یەش پەیوەندێکی بەم مەسەلەیەوە هەبێ، هەروەها لەوانەیه پارچە شیعری « ئەحوەلی تەفرەقە نەظەر..» یش، وەک له شوێنی خۆیدا ئیشارەتمان بۆ کرد، لایەکی ئەم مەسەلەیەمان بۆ ڕوون بکاتەوە.

نەییری ئەعظەم وەها تاوی دەدا وەک مەنجەنیق
بۆ دەوامی ڕۆژپەرستیی جەمعی حەربای دێتە ناو
ئارد نەتەقیاگ
خشکبار، خشکە.)آرد غربال نشدە)
ئارد نەتەقیاگ
[(ئاردی نەبێژراوە.)]
ئارد نەتەقیاگ
ئاسایشی نەتەوەیی
حاڵەتێکە کە نەتەوەیەک، لەوە ناترسێ بەشێک لە حەشیمەت یان دارایی یان خاکی وەڵاتەکەی لە دەست بچێت. یاسا نێونەتەوەییەکان ئەمڕۆکە کارێکی وایان کردووە کە سنووری ماف و ئازادی دەوڵەتەکان دیاری بکرێ و نەهێڵێ وەڵاتەکان دەستدرێژی بکەن بۆ سەر یەکتر. بەڵام دەزگەیەک کە بتوانێ وەکوو یاسای ناوخۆیی زامنکەری بە حەقدار گەیشتنی مافەکان بێت، لە ئارادا نییە. ئێستە، کەم و زۆر لە هەموو وەڵاتەکان جۆرێک پۆلیسی سیاسی یان ئاسایش لە کاردایە کە ئامانجیان بەرگری کردنە لە دزەکردنی سیخوڕ و کەسانی مەترسیدار بۆ ناو وەڵات.
جا هەرچی ڕژێمەکە زیاتر توتالیتار بێت، ئەوا دەسەڵاتی پۆلیسی سیاسی و ڕادەی زەبر و زەنگ زیاتر دەبێت. ئەم جۆرە ڕژێمانە چونکە دەرفەتی نەیاریکردنی ئاشکرا و یاسایی بە کەس نادەن، نەیاران یا دوژمنانی خۆیان بە بیانووی «دوژمنانی ئاسایشی نەتەوەیی» سەرکوت ئەکەن.
ئاسایشی نەتەوەیی
National security
ئاهی نەگرفتە
شانسی
ئاهی نەگرفتە
دوو بەختی، شانسی
ئاو لێ «لەکارێ» نەخواردنەوە
«کنـ.» دەست نەگێڕانەوە و خۆ نەپاراستن لە کردنی کارێک: تۆ بڵەی دەست بەسەر پووڵەکانیدا بگر‌ێ؟ ئەرێ وەڵڵا ئاوی لێ ناخواتەوە.
ئەرێ نەرێ
دو دلی و تردید
ئەرێ نەرێ
دوو دڵی و ڕاڕایی: چیتە هەر ئەرێ نەرێتە؟!، بکرێ نەکرێ؟!
ئەرێ و نەرێ
آری و نە. (مقصود قبول و رد است.)
ئەرێ و نەرێ
[ بەڵێ و نەخێر (مەبەست پەسەندکردن و پەسەندنەکردنە.)](بۆ ئەرێ و نەرێی مەردم)
ئەرێ و نەرێ
نعم و لا.
ئەرێ و نەرێ
[[ئەرێ+و+نە+رێ]]
«کنـ.» دوودڵی، ڕاڕایی: ئەم ئەرێ‌و‌ئەرێیەت لە چییە؟ زوو ئیشەکە ببڕەوە.
ئەمر بە مەعروف [و] نەهی لە مونکەر
دە، دەیوپد، (خوب کن بد مکن.)، واداشت و بازداشت.