اصل برابری

principle of equality

بنەڕەتێکی یاسایی و سیاسییە کە دەبێ بەو پێیە، لە هەموو کاروباڕێکی کۆمەڵایەتیدا هەموو کەس بە یەک چاو تەمەشا بکرێ، بێجگە لەوەی بۆ کردەوەیەکی دیاریکراو دەرهەق بە هەندێ کەس یان گرووپ بەڵگەی تایبەت بە دەستەوە بێت. ئەم پرەنسیپە لەسەر ئەم گریمانە ڕاوەستاوە کە تەواوی خەڵک لە بابەت «مافی سروشتی» پێکەوە یەکسانن. ئەم بۆچوونە هۆی نالێکچوویی زەینی و جەستەیی نێوان خەڵک ئەگەڕێنێتەوە بۆ «بەروبوومی کۆمەڵایەتی» و «نایەکسانی دەرفەتەکان» . لە لایەکی دیکەوە دژبەرانی یەکسانی، لەسەر ئەم باوەڕەن کە نالێکچوویی کەسەکان تاڕادەیەکی زۆر زاتییە و تەکوزی و هایراکی کۆمەڵایەتی بەپێی ئەم دۆخە دروست ئەبێ.
بنەڕەتیی یەکسانی زۆرتر ڕواڵەتێکی ئەخلاقی و مرۆڤدۆستانەی هەیە و کەمترین خواستەکەشی ئەوەیە کە ئەبێ هەمووی خەڵک لە هەندێ مافی سەرەکی هاوبەش و دابینکردنی پێداویستییەکانیان بە یەکسان بەهرەوەر بن، بەڵام ڕادەی ئەم مافانە نادیارە و هەرچی خەباتی یەکسانخوازانەش بەربڵاوتر دەبێت، ئەوانیش زیاتر دەبن. مەسەلەیەکی دیکە پێوەندی نێوان یەکسانییەکانە، چونکە هەرکام لەوانە خۆبەخۆ یەکسانییەکانی دیکە لەخۆ ناگرن.
لانیکەم ێسیاسی و ئایدیۆلۆجییەکانی ڕۆژوا لەسەر کێشەی یەکسانی چەقی بەستووە و کۆڵینەوەی فرەلایەنی ئەم مەسەلەش بۆتە هۆی سەرهەڵدانی جووڵانەوەی سیاسی جۆربەجۆر لە سەدەی بیستەمدا. ئەم باسە لە «یەکسانی لە بەردەم یاسا»وە کە دروشمی لیبرالیزم* بوو، دەستی پێکرد و تا «یەکسانی دەرفەتەکان» کە دروشمی سوسیالیزمە، درێژەی پێدرا. لە سەدەی بیستەمدا جووڵانەوەی ڕاستگەرای گەورە بە دژی ئەم بیرۆکە بەرپا بووە.

برگرداندن
فروهشتن

گەڕاندنەوە
شۆڕەوە کردن

التساوي

چوونیەکی (مساوات)

بڕواهێنان بە بایەخی بەرزی یەکسانی و لایەنگری لە پیادەکردنی ئەم بڕوایە. لە سەردەمی ئێستادا ئەم بیرۆکە بۆتە پاڵنەر و هاندەری زۆربەی جووڵانەوە سیاسی و کۆمەڵایەتی و ئاینییەکان. سێ دروشمی بەناوبانگی شۆڕشی فەرەنسە کە بریتی بوو ن لە ئازادی و یەکسانی و برایەتی لە «پیلانی یەکسانەکان» (بڕوانە بابۆفیزم)، دەنگدانەوەی خێرای داوە کە پاش سەرکوتکردنی ئەو جووڵانەوە ڕێبازەکانی بۆ ڕێکخراوە نهێنییەکانی سەدەی نۆزدە بەجێما کە ئەوانیش خوازیاری یەکسانی مووچە بوون. بابۆفیزم بەم ڕێبازەوە زەمینەی بۆ ئەندێشە سۆشیالیستی و کۆمۆنیستییەکان خۆش کرد.
لە سەدەی بیستەم دابەش کردنی یەکسانخوازانەی بەرهەمهێنان و دارایی لە کۆمەڵگەدا ڕەهەندێکی تازەی بەخۆوە بینی و چەند مەسەلەیەکی تازەشی چێکردووە چونکە ئەزموونی مێژوویی نیشانی داوە کە سڕینەوەی جۆرێک لە نایەکسانی دەتوانێ نایەکسانی دیکە بەرهەم بهێنێت. وەک چۆن لە زۆربەی سیستەمە توتالیتەرەکان بە بیانووی یەکسانی ئابووری، سەرجەم مافی سیاسی و مافی بەشداری تاک لە بڕیارە سیاسییەکاندا لە ناو دەچێ.
یەکێک لە دروشمە سەرەکییەکانی یەکسانخوازەکان «یەکسانی دەرفەتەکان» ــە کە سۆشیالیستەکان ئاڕاستەیان کردووە. یەکسانی دەرفەتەکان بەمانای سڕینەوەی تەواوی ئەو زێدەمافانەیە کە بۆ گرووپێکی تایبەت، هەر لە ڕۆژی لە دایکبوونەوە زەمینەی نابەرابەری بۆ گەشەسەندن خۆش دەکەن.

برابری خواهی

Egalitarianism

اشتراکیة الاختبار

Test Communality

(خاکسان - xak san)

کەساس، زەلیل، خاکی، خاک ئاسا، خۆڵاوی.

یەکسان نەبوون٬ لێک جودا

(یەکسان - yeksan)

یەکسان، بەرانبەر، هاوتا.

یکسان، یکسو، یکسونە، برابر.

بەرابەر، هاواڵ. [هاوسەنگ، وەک یەک]

مُساوي، مُعادِل.

یکسان

بوونی چەند شتێک وەک یەک لە چۆنێتی یەکدا

بەرانبەر

وەکوو یەک، بەرامبەر یەک، یەک ئاست، یەک پلە.