تۆڕی زاراوەپارێزیی وشەدان



پەیماننامە
بڕیاڕێکی نێونەتەوەییە کە لە چەندین بابەتی جۆراوجۆر لەنێوان دەوڵەتەکاندا مۆر دەکرێ:
پەیمانی یەکگرتن: بەڵێن و قەرارێکە لە بەینی دوو یا چەند دەوڵەت بۆ گەیشتن بە ئامانجی سیاسی لەڕێگەی سەربازی یان هاریکارییەوە.
پەیمانی یەکگرتنی نێونەتەوەیی: وەک یەکیەتی پۆستی.
پەیمانی یەکگرتن بۆ بەرگری.
پەیمانی یەکگرتن بۆ دەستدرێژی: وەک هاوکاری لەمەڕ داگیرکردنی وەڵاتێک.
پەیمانی یەکگرتنی گشتی.
پەیمانی یەکگرتنی سەربازی.
پەیمانی بێلایەنی: (هەمیشەیی و کاتی)
پەیمانی وازهێنان لە دوژمنایەتی ڕەها.
پەیمانی سیاسی و بازرگانی و تایبەتی.
پەیمانی ئاشتی.
پەیمانی هاوکاری.
پەیماننامەی بەغدا
لە 24ی فێورییە 1955 لەنێوان دوو وەڵاتی تورکیا و عێر��ق ڕێککەوتننامەیەکی دووقۆڵی بە ناوی «پەیمانی هاوکاری دوولایەنە» لە بەغدا مۆر کرا کە بە پەیماننامەی بەغدا ناوی دەرکرد.
ئامانجی ئەم پەیماننامە بریتی بووە لە زامنکردنی بەرگری و هێمنی ناوچەی ڕۆژهەڵاتی ناوەڕاست کە دوولایەن لە پێناو داکۆکیکردن لە ئاسایش و هێمنی و بەختەوەری و بەهرەمەندی نەتەوەکانی خۆیان، هاریکاری یەکتر بکەن. بەپێی مادەیەکی ئەم پەیماننامە، بەئەندامبوونی وەڵاتانی ناوچەکە ئازاد بووە و هەر بۆیە بەریتانیا لە 30ی مارسی 1955 و پاکستان لە 23ی سێپتەمبەر و ئێرانیش لە 11ی ئۆکتۆبەری هەمان ساڵ هاتنە ناو پەیمانەکەوە.
پێکهێنانی پەیمانی بەغدا، بەرئەنجامی چالاکانەی دەوڵەتی ئەمریکا بە تایبەت «فاستر داڵس»، وەزیری دەرەوەی ئەم وەڵاتە بوو کە دەیویست ڕێکخراوەیەکی بەرگری بەهێز لە ڕۆژهەڵاتی ناوین پێک بهێنێت تاکوو لە دزەکردن و پەرەستاندنی سۆڤیەت بۆ ناوچەکە ڕێگر بێت. بەڵام لە بەر گومان نەکردن و دەسخەڕۆکردنی سۆڤیەت، ئەمریکا خۆی نەبووە ئەندامی ئەم پەیمانە. دوای کۆدەتای 14ی ژووئیەی 1958 لە عێراق، دەوڵەتی عەبدولکەریم قاسم، ڕایگەیاند کە بە هەموو پەیمان و شەرت و قەرارەکانی وەڵاتەکەی وەفادارە. بەڵام بە کردەوە لە هیچ کام لە دانیشتنەکانی ئەم پەیماننامانە بەشداری نەدەکرد تا ئەوەیکە دوای کۆتایی هاتنی پێنج ساڵەی یەکەمی پەیمانەکە لە ساڵی 1960 خۆی لێکێشاوە.
پاشان ناوەندی پەیمانەکە لە بەغداوە بۆ ئەنقەرە گواسترایەوە و ناوەکەشی لە مانگی ئاگۆستی 1959 بە ڕێکخراوەی پەیمانی ناوەندی (سێنتۆ) گۆڕدرا. ئەم ناوەش ئاوێتەیەک بوو لە دوو پەیمانی (ناتۆ) و (سیتۆ) کە تورکیە و پاکستان هەرکام تێیدا ئەندام بوون.
پەیماننامەی بەغدا
پیمان بغداد
پەیماننامەی بەغدا
Baghdad pact
پەیماننامەی سەعدئاباد
پیمان سعدآباد
پەیماننامەی سەعدئاباد
Saadabad pact
پەیماننامەی سەعدئاباد
ئەم پەیماننامە لە ساڵی 1937 لەنێوان چوار وەڵاتی ئێران، ئەفغانستان، تورکیا و عێراق لە کۆشکی سەعدئابادی تاران بەمەبەستی دۆستایەتی و دەستدرێژ نەکردن بۆ خاکی یەکتر مۆر کرا. ناوەڕۆکی ئەم ڕێکەوتنە، هاوڕایەتی و یەکدەنگی ئەم چوار وەڵاتە بوو لە هەڵوێستە سیاسییەکان و یەکگرتنیان لە کاتی مەترسی و شەڕدا.
ئەم دەوڵەتانە بەڵێنیان دابوو کە لە دەستێوەردان لە کاروباری ناوخۆیی یەکتر خۆ بپارێزن و سنوورەکانی یەکتر نەبەزێنن. یەکتر دەستدرێژی نەکەنە سەر یەکتر لە پێکهێنانی ئەنجومەن و گرووپی بەرهەڵستکار کە ئامانجیان لەناوبردنی ئاشتی و ئارامی یەکێک لەم وەڵاتانە بێت، خۆ بپارێزن.
لە کاتی ڕووداوەکانی ساڵی 1941 (داگیرکردنی ئێران لە شەڕی جیهانی دووهەم)، دەرکەوت کە ئەم پەیماننامە، سەنگێکی نییە و شتێکی بێقیمەتە.
پەیماننامەی نێودەوڵەتی مافە مەدەنی و سیاسییەکان (1966)
میثاق بین المللی حقوق مدنی و سیاسی (1966)
پەیماننامەی نێودەوڵەتی مافە مەدەنی و سیاسییەکان (1966)
International Covenant on Civil and Political Rights (1966)
پەیماننامەی نێودەوڵەتی مافە مەدەنی و سیاسییەکان (1966)
یەکێکە لەو دوو پەیماننامە گرنگە نێودەوڵەتییە کە ئەو مافانەی لە جاڕنامەی گەردوونی مافەکانی مرۆڤدا باسی لێکراوە، لەباری یاساییەوە زەمانەتیان دەکات تاکوو جێبەجێ بکرێن (بڕوانە مافی مرۆڤ). پەیماننامەکە پێکهاتووە لە کۆمەڵێک مافی مەدەنی و سیاسی هاوبەش بۆ هەموو مرۆڤێک کە دەوڵەتەکان پابەند دەکات بە پیادەکردن و بەرزڕاگرتنیان. ئەم پەیماننامە 53 مادە لەخۆ دەگرێ و گرنگترین مافەکانی بریتین لە: مافی ژیان و ئاسایش، ئازادی بزووتنەوە، ئازادی ڕێکخستنی کۆبوونەوە و خۆپیشاندان، ئازادی بیروڕا و ئایین و ئەندێشە و سڕینەوەی کۆیلایەتی، مافی چارەی خۆنووسینی نەتەوەکان و قەدەخەکردنی ئەشکەنجە. ڕەشنووسی ئەم پەیماننامە، سەرەتا لە ساڵی 1954 لە کۆمیسیۆنی مافەکانی مرۆڤی ڕێکخراوەی نەتەوە یەکگرتووەکان پێشنیاز کرا و لە ساڵی 1966 لە لایەن کۆمەڵی گشتی پەسند کرا. ئەم پەیمانە لە ساڵی 1976 بە کۆی 35 دەنگ تەوزیم کرا و وەک یاسایەک بڕاوەتەوە.