یهودستیزی

Anti-semitism

دوژمنایەتی یا نەفرەت لە جوولەکان بەمەبەستی ئازاردان یا لەناوبردنیان. لە ئەورووپای سەدەی بیستەمدا دوژمنایەتی لەگەڵ جوولەکان ــ کە پێشتر لە سۆنگەیەکی ئایینییەوە بووــ جێی خۆی دا بە دوژمنایەتی ڕەگەزی (ڕەگەزپەرستی) و ئەڵمانیای نازیی (بڕوانە نازیسم) بووە ناوەندی بڵاوکردنەوەی ئەم نەفرەتە. دوژمنایەتی لەگەڵ جوولەکە، لە میانەی سەدەی نۆزدە هاوکات لەگەڵ سەرهەڵدانی ڕێبازەکانی باڵادەستی ڕەگەزی ئاریایی (نوردیک) پەرەی سەند و لایەنگرانی ئەم بیرۆکە هەوڵیان دا بۆ ڕێبازەکەیان بنیاتی زانستی بدۆزنەوە.
لە ئەڵمانیای نازی هەوڵیان دا کە ڕەگەزی «ئاریایی» لە «نا ئاریایی» جیابکەنەوە و لە «تێوەدانی» ئەم ڕەگەزە بەرگری بکەن و لەم بابەتەوە یاساگەلێکیان دانا. بەپێی ئەم قانوونانە جوولەکە، بێگانە و خاوەن ڕەگەزێکی سووک بوون کە خوێنی ژەهراوییان خۆبەخۆ تاوانباریان دەکات. لەم ڕووەوە بوو کە زەهاسە و خۆشەویستی لەنێوان جوولەکە و ئاریایی پاوان کرا.
دوای ئەم قانوونانە، زانایانی ناوداری جوولەکە وەک ئەنیشتەین و فرۆید، خرانە تاراوگەوە و بەرهەمە مۆسیقاییەکانی مەندلسۆن و باخ یاساغ کرا. جوولەکان لە مافی مەدەنی و پیشەیی و بازرگانی بێبەش کران و دەستەدەستە نێردرانە ئۆردووگاکانی کاری زۆرەملی.
لە سەدەی نۆزدە و نیوەی یەکەمی سەدەی بیست، ئەورووپای ڕۆژهەڵات بووە ناوەندی پڕوپاگەندە دژی جوولەکە و لێرەوە بوو کە جووڵانەوەی زایۆنیزم* دەستی پێکرد. لە دەستووری بنچینەیی ئەم وەڵاتانەدا (لە 1945 بەملاوە) ئەگەرچی بە ڕێزەوە باس لە مافی کەمینە ئایینی و ڕەگەزییەکان کرابوو بەڵام جارجارێک ئەم دوژمنایەتییە ئەبیندرا و زۆربەی ئەو جوولەکانەی لەم وەڵاتانەدا مەنسەبی دەوڵەتییان هەبوو، دەستیان لە کار پێ کێشانەوە.
دوای شۆڕشی 1917 سۆڤیەت، دەوڵەتی نوێ بە جوولەکانی وەڵاتەکەی کە ئەودەم 2 ملوێن و200 هەزار کەس بوون، مژدەی خودموختاری لەژێر چاودێری دەوڵەت دانێ. هەروەها دانانی شانۆ و دەرکردنی ڕۆژنامە و گۆڤار و کتێب بە زمانی ئیدی (زمانی جوولەکەکانی ئەورووپا کە ئاوێتەیەک بوو لە زمانەکانی ئەوروپی و عیبری) ئازاد کرا بەڵام ئەم بەڵێنانە بەڕێوە نەچوو.
سەرهەڵدانی زایۆنیزم و دەوڵەتی ئیسراییل، بۆتە هۆی پەرەسەندنی جۆربەجۆری جوولەکە قڕان لە ڕۆژهەڵاتی ناوین و شوێنی دیکە. ئەگەرچی دەوڵەتی ئیسراییل هەوڵ دەدات هەر جووڵەیەکی دژ بە زایۆنیزم بە جوولەکە قڕان لە قەڵەم بدات، بەڵام دژایەتی لەگەڵ زایۆنیزم و لەناوبردنی جوولەکەکان هەمیشە یەک واتایان نییە، چونکە لەناو جوولەکانیشدا گرووپ و خەڵکانێکی نووسەر و لێکۆڵەر هەن کە دژی زایۆنیزم و دەوڵەتی ئیسراییلن.

ناوە بۆ جۆرە دراوێکی زیوین

قڕبوون

نیستی، نابودی، نابود شدن

نابوودی [بنەبڕبوون]

سُواف، جارِف، اِنقِراض، اِنعِدام، هَلاک، فَناء

مرگ و میر
آواز کلاغ
واحد پول، قران

قڕ کردن، مردنی بە کۆمەڵ
دەنگی قاڵاو
پارەیەکی ئێران بەرانبەری بیست شایی

لە نێو چوون٬ قەڵاچوه٬ قەراچۆ٬ قڕتێ کەوتن٬ مردنی بە گەل بۆ هەموو گیان لە بەرێکی. پارچە پارەیێکی گچکەی زێوینە بای (20) شایی یانە و هەزار دیناری ئێرانێیە. (ئەردە.): نەبوونی نابووتی٬ قڕبوون

کاروانکوژە