Organization of Security and Cooperation in Europe

مالکۆڵم ڕیفکیند وەزیری دەرەوەی بریتانیا لە کۆتاییەکانی ساڵی 1996 لەسەردانێکی خۆی بۆ ناوچەی ڕۆژهەڵاتی ناوین، دامەزراندنی ئەم ڕێکخراوەی بەمەبەستی زیادکردنی متمانە لەنێوان وەڵاتانی ناوچەکە پێشنیار کرد. بە باوەڕی ڕیفکیند، ئەو ڕێکخراوانەی کە تا ئەودەم لە ڕۆژهەڵاتی ناوین دامەزرێون نەیانتوانیوە بە پێداویستیەکانی ناوچەکە وەڵام بدەنەوە. وێدەچێ کە ئامانجی سەرەکی لە دامەزرانی ئەم ڕێکخراوە پاڕاستنی دۆخی هەنووکەیی ناوچەکە و ڕازیکردنی عەرەبان بە ئاشتبوونەوە لەگەڵ ئیسراییلدا بێت.

سازمان همکاری و امنیت خاورمیانه

Organization of Cooperation and Security in middle East

ئەم ڕێکخراوە بەپێی بڕیاری 124 وەڵاتی ئەندامی ڕێککەوتننامەی گات (ڕێککەوتننامەی گشتی تاریفە و بازرگانی) دامەزرا و بەشێوەیەکی فەرمی لە ڕێکەوتی 1/1/1995 دەستی بە کار کرد. ئامانجە سەرەکییەکانی ڕێکخراوەی بازرگانی جیهانی، بە هەمانشێوە کە لە پێشەکی دەقی ڕێککەوتننامەی گات هاتووە بریتییە لە: بردنەسەرەوەی ئاستی ژیان لە وەڵاتانی ئەندام، دابینکردنی هەلومەرجی کار و پیشە، زیادکردنی داهاتی ڕاستەقینە و بازاڕ، کەڵکوەرگرتنی بەجێ لەسەرچاوە جیهانییەکان و پەرەپێدان بە بەرهەمهێنان و بازرگانی نێودەوڵەتی.
کاروبار و چالاکییەکانی ئەم ڕێکخراوە بەگشتی لەسەر چوار تەوەری سەرەکی هەڵدەسووڕێت:
یەکەم، گشتاندن و ڕاپەڕاندنی بیرۆکەی بەناوبانگی«دەوڵەتی تەواودۆست» *و سڕینەوەی هەر چەشنە جیاوازییەک لەنێوان وەڵاتانی هاوپەیمان لە بازرگانی جیهانیدا.
دووهەم، بەرگری لە سنووردارکردن و بەربەستکردنی هەناردە و هاوردەکان.
سێهەم، داشکانی تاریفە گومرگییەکان لە ڕێی گفتوگۆ و زامنکردنی ڕێکەوتنەکان.
چوارەم، ڕاوێژکردن لەگەڵ ئەندامەکانی دیکە لە بابەت سیاسەتە بازرگانیەکان و چارەسەرکردنی کێشە و گرفتە بازرگانیەکان لە ڕێی گفتوگۆ.
تا کۆتایی ساڵی 1996 ژمارەی ئەندامانی ئەم ڕێکخراوە گەیشتە 149 وەڵات و 28 وەڵاتی دیکەش ئامادەیی خۆیان بۆ بە ئەندامبوون لەو ڕێکخراوەدا ڕاگەیاندووە.
لە ڕووداوە تیرۆریستیەکەی 11ی سێپتەمبەر*، کە لە لایەنە ڕێَکخراوی ئەلقاعیدە* بە ئەنجام گەیشت، هەر دوو تاوەرە ئەفسانەییەکانی ئەم ڕێکخراوە لە ئەمریکا کەوتە بەر هێرش کە تێیدا نزیکەی 3000 کەس گیانیان لە دەست دا.

سازمان تجارت جهانی

World Trade Organization (WTO)

ڕێکخراوەی جیهانی تەندروستی (W.H.O) یەکێکە لە دەزگە پسپۆڕییەکانی نەتەوەیەکگرتووەکان کە لە ڕێکەوتی 7/4/ 1948 لەسەر پێشنیازی کۆنفرانسی سانفرانسیسکۆ (1945) و کۆنفرانسی نێونەتەوەیی تەندروستی لە نیۆیۆرک (1946) دامەزرا. پێگەی یاسادانەری ڕێکخراوەکە «کۆمەڵی تەندروستی جیهانی»یە کە ساڵی جارێک بە ئامادەبوونی هەموو وەڵاتانی ئەندام دەبەسترێ و پلان و بوودجەی ڕێکخراوەکە دەستنیشان دەکات. بۆ«دەستەی کارگێڕیی»، نوێنەرانی 24 دەوڵەت ئامادەن تا بڕیارەکانی کۆمەڵ جێبەجێ بکەن.
ڕێکخراوەی جیهانی تەندروستی لەڕووی بەهێزکردنی باری تەندروستی و داوودەرمان یارمەتی هەموو وەڵاتانی ئەندام دەدات تا پەتا و نەخۆشییەکان لەسەرانسەری جیهان ڕیشەکێش بکات. بارەگەی ئەم ڕێکخراوە لە شاری جێنێڤ دایە و کاروبارەکەشی لەژێر چاوەدێری «بەڕێوەبەری گشتی» بەڕێوە دەچێت.

سازمان جهانی بهداشت

World Health Organization

مەعنەوی سازمان جهانی مالکیت معنوی

World International Property Organization (WIPO)

ئەم ڕێکخراوە مێژووەکەی ئەگەڕێتەوە بۆ کۆنڤانسیۆنی پاریس (1883) و بێرن (1886) کە بریتی بوون لە یەکیەتی نێونەتەوەیی بۆ پشتگیری خاوەنداریەتی مەعنەوی و یەکیەتی نێونەتەوەیی پشتگیری لە بەرهەمە ئەدەبی و فەرهەنگییەکان. ئەم دوو کۆنڤانسیۆنە لە 1893 یەکییان گرت و سەرەنجام لە کۆنڤانسیۆنی ستۆکهۆڵم (14/7/ 1967) لەژێر سەردێڕی ڕێکخراوەی نێونەتەوەیی خاوەنداریەتی مەعنەوی، بوونی خۆی ڕاگەیاند بەڵام بەشێوەیەکی ڕەسمی لە 26/4/ 1970 پیادە کرا.
بەپێی بەندی 3ی کۆنڤانسیۆنی ستۆکهۆڵم ئامانجەکانی ئەم ڕێکخراوە بریتین لە:
ـــ پەرەپێدان بە پشتگیری لە خاوەنداریەتی مەعنەوی لە هەموو جیهان لەڕێگەی هاوکاری نێودەوڵەتی.
ـــ زامنکردنی هاوکاری ئیداری نێوان یەکیەتییەکان.
بەپێی بەندی چواری ئەم کۆنڤانسیۆنە، ڕێکخراوەکە بەمەبەستی گەیشتن بەو ئامانجانەی سەرەوە، هەڵدەستێ بە ئەنجامی ئەم ئەرکانەی خوارەوە:
ـــ پەرەپێدان بە هەر جۆرە ئاسانکارییەک بەمەبەستی پشتگیری لە خاوەنداریەتی مەعنەوی. جیاواز لەمەش، هاوئاهەنگی یاسا نەتەوەییەکان بەهەند ئەگرێت.
ــــ پیادەکردنی ئەو ڕێککەوتنە نێونەتەوەییانەی کە بۆ ئەم مەبەستە واژۆ دەکرێ.
ـــ وەڵاتانی خوازیاری یارمەتی یاسایی و تەکنیکی لە بابەت خاوەندارییەتی مەعنەوی، هاوکاری یەکتر دەکەن.
ــــ هەموو زانیارییەکی پێوەندیدار بە خاوەنداریەتی مەعنەوی کۆ دەکرێتەوە و بە تویژینەوە لەسەر ئەم بابەتە پاداش دەدرێ و ئەنجامی توێژینەوەکان بڵاو دەکرێتەوە.

سازمان بین المللی کار

International Labour Organization

ئەم ڕێکخراوە لە ساڵی 1919 وەکوو پێکهاتەیەکی سەربەخۆ، بەڵام لەژێر چاوەدێری «کۆمەڵی نەتەوەکان» بەمەبەستی باشترکردنی هەلومەرجی ئیشوکار و بەرزکردنەوەی ئاستی ژیان و پێشخستنی ئابووریی و کۆمەڵایەتی جیهان دامەزرا. لە ساڵی 1946 «ڕێکخراوەی نەتەوەیەکگرتووەکان»، ئەرکەکانی ئەم ڕێکخراوەی لەسەر ئەو بابەتانەی ئاماژەی پێ درا بە ڕەسمی ناساند و لەوە بەدوا وەکوو یەکێک لە دەزگە پسپۆڕییەکان ناونووس کرا.
ئەرکەکانی ئەم ڕێکخراوە بەوردی بریتیە لە داڕشتنی یاسای نێودەوڵەتی کار، وەکوو ئاستی مووچە و هەقدەست و ماوەی کارکردن و بیمەی بێکاری، تەندروستی شوێنی کار، مەرجەکانی کارکردنی ژنان و مێرمنداڵان، پێشبینی سەردەمی پیری و نەخۆشی و پشتیوانیکردن لەو کرێکارانەی کە لە هەندەران ئیش دەکەن. ناوەندی ڕێکخراوەکە لە جنێڤ ــە. 10 وەڵاتی (ئەڵمانیا، ئەمریکا، بەریتانیا، ئیتالیا، چین، ژاپۆن، سۆڤیەت، فرەنسا، کەنەدا و هێندستان) بەهۆی پێشکەوتن لە پیشەسازیدا ئەندامی دەستەی بەڕێوەبەرایەتین و 38 ئەندامەکەی دیکەی دەستەی بەڕێوەبەرایەتی هەڵدەبژێرن.

سازمان بین المللی آوارگان

International Refugee Organization (IRO)

ئەم ڕێکخراوە سەر بە نەتەوەیەکگرتووەکانە و لە ئاگۆستی 1948 تا دیسەمبەری 1951 ئەرکی چاودێریی و گەڕاندنەوەی ئاوارەکانی بۆ وەڵاتی خۆیانی لە ئەستۆ بووە و ڕاسپاردە و لایەنگری سیاسی و قانوونی ئاوارەکان بووە لەو وەڵاتانەی کە وەردەگیران. ئەم ڕێکخراوە ئەودەم کاتی بووە و بە هەڵوەشانەوەی لە ساڵی 1951 ئەرکەکانی سپێردرایە «راسپاردەی باڵای پەنابەرانی نەتەوەیەکگرتووەکان» *.

سازمان ملل متحد