تۆڕی زاراوەپارێزیی وشەدان
سەرجەم فەرهەنگەکان
فەرهەنگەکانی کوردی - کوردی
برادۆست (ئینگلیزی-کوردی)
برادۆست (کوردی - ئینگلیزی)
برادۆست (کوردی - عەرەبی)
برادۆست (کوردی - کوردی)
زاراوەکانی کۆڕ (کوردی - ئینگلیزی)
زاراوەکانی کۆڕ (کوردی - عارەبی)
سەلاحەدین
فەرهەنگۆکی کتێبی ئابووری سامولسن و نوردهاوس
فەرهەنگی خاڵ
فەرهەنگی زانستی سیاسی (ئینگلیزی- کوردی)
فەرهەنگی زانستی سیاسی (کوردی - ئینگلیزی)
فەرهەنگی زانستی سیاسی (کوردی - فارسی)
فەرهەنگی زانستی سیاسی (کوردی - کوردی)
فەرهەنگی کوردستان
قاموس کردي الحدیث
قامووسی زمانی كوردی - زەبیحی
مەردۆخ کوردی - عارەبی
مەردۆخ کوردی - فارسی
مەردۆخ کوردی - کوردی
نالی
هەنبانە بۆرینە (کوردی - فارسی)
هەنبانە بۆرینە (کوردی - کوردی)
گۆڤەند و زنار
X
وشە
پوخت
پێشگر
ناوگر
پاشگر
سەروا
دەرئەنجام: 96
سەرچاوە:
فەرهەنگی زانستی سیاسی (کوردی - ئینگلیزی)
کۆمەڵگەی جڤاکی
Mass
society
سەرچاوە:
فەرهەنگی زانستی سیاسی (کوردی - فارسی)
کۆمەڵگەی مەدەنی
جامعەی
مدنی
سەرچاوە:
فەرهەنگی زانستی سیاسی (کوردی - ئینگلیزی)
کۆمەڵگەی مەدەنی
Civil
society
سەرچاوە:
فەرهەنگی زانستی سیاسی (کوردی - کوردی)
کۆمەڵگەی مەدەنی
ئەم
زاراوە
لە
سەدەی 18
پاش
ئاڕاستە
کردنی تیۆری «پەیمانی
کۆمەڵایەتی
»
هاتە
ناو
گوتاری سیاسییەوە. کۆمەڵگەی مەدەنی حاڵەتێکە
کە
تێیدا
مرۆڤ
دەسبەرداری
ئازادییە سروشتییەکان
دەبێ
و
گەردنکەچی
دەوڵەت
و
یاسا
دەبێت.
لەم
چاخەدا
باسکردن
لە
کۆمەڵگەی مەدەنی، باسێکی جیهانییە و ڕەگوڕیشەکەی دەگەڕێتەوە
بۆ
وەڵاتانی
ڕۆژاوا
.
لەم
وەڵاتانەدا
پاش
شەڕی جیهانی
دووهەم
هەوڵ
درا
بۆ
دابینکردنی
بەرژەوەندی
و بەهرەداریی
خەڵک
و
بەرگری
لە
سەرهەڵدان
و
شۆڕش
، هەڵسوکەوتی گرووپە کۆمەڵایەتییەکان
بەرێوشوێن
و تەکوز بکرێن
چونکە
پێش
ساڵەکانی 1980 کۆمەڵگەی مەدەنی
لە
ئاستی جیهانیدا
تووشی
لاوازی
ببوو.
قەیرانی
ئابووری
لە
کاتی
شەڕدا ببووە
هۆی
زیادبوونی
دەوری
دەوڵەتەکان
لە
کۆمەڵگە
و ئابووردا.
لەمەودوا
کەس
داواکاری دەوڵەتێکی
بچووک
نەبوو
. دەوڵەتان
لە
کاروباری
ئابووری
و
کۆمەڵایەتی
دەستیان وەردەدا.
ئایدیۆلۆجی
ناسیۆنالیزم
لە
وەڵاتانی جیهانی
سێهەم
،
بە
زلکردنەوەی ترسێک
کە
لە
بێگانە
یا
زلهێزەکان بوویان، جێگەیان
بۆ
لاوازکردنی کۆمەڵگەی مەدەنی
خۆش
کرد
.
تا
ئەو
کاتەی
لەم
وەڵاتانەدا دوژمنێکی
دەرەکی
گوماناوی
وێنا
بکرێت و
هەستی
ناسیۆنالیستیش ببتە
هاندەر
و
لە
سەر
یەکگرتوویی و دەسەڵاتی
دەوڵەت
تەئکید بکرێت، پێکهاتە و هێزەکانی کۆمەڵگەی مەدەنی دەبنە
هۆی
بشێوی
و لێکهەڵوەشانی
کۆمەڵگە
.
سەردەمی
شەڕی
سارد
، قۆناغی داتاشینی
دوژمن
و
ترس
لە
بێگانەبووە.
ئەم
وەهمە
بۆتە
ڕێگرێک
لە
بەردەم
گەشەسەندنی کۆمەڵگەی مەدەنی.
ئەگەرچی
ڕادەی چالاکبوونی کۆمەڵگەی مەدەنی
لە
جیهاندا
جیاواز
بووە
. کۆمەڵگەی مەدەنی
لە
ڕۆژاوا
بە
نیسبەت
ڕۆژهەڵات
بەهێزتر
بوو
.
ئێستا
پاش
کوژانەوەی
ئاگری
کەڵەئایدیۆلۆجیایەکی
وەک
کۆمۆنیزم
،
ڕێگە
بۆ
کەنەفتیی ئایدیۆلۆجیایی
لە
جیهاندا
خۆش
بووە
.
لە
بەستێنی
زانیاری
پاش
مودێرنیزمیشدا
بە
شێوازی
جۆراوجۆر
،
ئایدیۆلۆجی
کەوتۆتە
بەر
هێرش
و
توانج
و ڕەخنەی
بەهێز
.
بە
گشتی
لایەنگری
لە
لاوازی
دەسەڵات
خوازی و ئایدیۆلۆجیایی
دەوڵەت
و
بەهێز
بوونی
لایەنە
کۆمەڵایەتی
و مەدەنییەکەی،
هەر
دێتوو خۆیاتر دەبێت.
هەڵبەت
کۆمەڵگەی مەدەنی
بە
درێژایی
مێژوو
تووشی
گۆڕان
بووە
و واتای جۆراوجۆری لێبۆتەوە.
دوایین
مانای
ئەم
زاراوە
برییتیە
لە
لاواز
بوونی
دەسەڵاتی دەوڵەتەکان و ئایدیۆلۆجییە مەزنەکان. کاتێک
ئایدیۆلۆجی
تووشی
قەیران
دەبێت و قەیرانی
ڕەوابوون
و شەرعییەت پەرەدەسێنێت،
ئینجا
لایەنگری
لە
کۆمەڵگەی مەدەنی
بە
کەس
ناشاردرێتەوە.
بنەماکانی کۆمەڵگەی مەدەنی:
1ــ
بەدەستەوە
نەدانی
شوناس:
واتە
ناکرێ شوناسە کۆمەڵایەتییەکان
بچووک
بکرێنەوە و یەکیان
لە
«
ئەویدی
»
دا
بتوێنرێتەوە.
کەواتە
کۆمەڵگەی مەدەنی مەکۆی فرەدەنگی و پێکهاتە جیاوازەکانە.
2ــ بنەمای سوودمەندی:
خەڵکی
بە
شوێن
زیاترین
قازانج
و
بەرژەوەندی
خۆیانەوەن.
ئەم
بنەمایە دەبێتە پاڵنەرێک
بۆ
کۆکردنەوەی
مەردم
لە
مەکۆیەکی کۆمەڵایەتیدا.
3ــ بنەمای بەرپرسیاریەتی: بەرپرسیاریەتی
لەگەڵ
سەربەستی
ئاوێتەیە.
کەواتە
بەرپرسیاریەتی زیاتر
بە
مانای
ئیختیاری
زیاترە. بەرپرسیاریەتی دەبێتە
هۆی
ئەندامەتی
ئارەزوومەندانە
لە
کۆمەڵگەی مەدەنیدا.
4ــ بنەمای دامەزراندن:
خەڵک
حەز
دەکەن کەسانی
دیکە
وەکارگرن و
دامەزرانن
بۆ
بەدیهێنانی
ئامانج
و بەرژەوەندییەکانیان.
ئەم
بنەمایە دەبێتە
هۆی
تەکوزی
کۆمەڵایەتی
و
یەکسانی
مافەکان
لەناو
پێکهاتەیەکدا.
5ــ باڵادەستی:
ئەوە
مرۆڤەکانن
کە
بەپێی پەیمانی
نووسراو
و نەنووسراو، باڵادەستیی و
دەسەڵات
و
پلە
و مەقامی
خۆیان
دیاری
دەکەن.
لە
کۆمەڵگەی مەدەنیدا بەپێی
ئەم
بنەمایە
هیچ
کەسێک ناتوانێ مافی
خودایی
حکوومەت
کردن
بۆ
خۆی
قاییل
بێت.
6ــ بنەمای
جەبر
:
جەبر
سەبەبی پاکانەیە.
ئەم
بنەمایە دەبێتە مایەی سڕینەوەی زۆرەملی و گوشارهێنان بەپێی ڕێسای ڕێکخراوەکان و
هەرکەس
بەپێی بەرپرسیاریەتی
خۆی
ئەرکەکانی
خۆی
بەڕێوە
دەبات.
7ــ بنەمای
نەزانین
:
نەزانین
سەبەبی پاکانەیە.
ئەم
بنەمایە
لە
سەر
گەڕیانی
زانیاری
بە
شێوەی
ئازاد
لە
ناو
پێکهاتەکاندا
لەنگەر
دەگرێ.
8ــ بنەمای زوڵاڵبوون: ڕوونبوون و
ڕووناکی
بەسوودترە و
کێشە
و گرفتان
کەم
دەکاتەوە.
بەم
پێیە
هیچ
کەس
بۆی
نییە
لە
ناو
گرووپ
یان
پێکهاتێک
کاری
شاراوە
و
پەنامەکی
ئەنجام
بدات.
9ــ بنەمای خۆخوازی:
هەر
کەسێک
تەنانەت
لە
ناو
گرووپیشدا
بەرژەوەندی
خۆی
زیاتر
بەلاوە
گرنگە
تاکوو
بەرژەوەندی
کەسانی
دیکە
.
ئەمە
دەبێتە
هۆی
«
نە
»
لێکردن
بە
پێوەندی
مورید ومورادی
کە
کۆمەڵگەی مەدەنی
ڕەت
دەکاتەوە.
سەرچاوە:
فەرهەنگی زانستی سیاسی (کوردی - فارسی)
کۆمەڵگەی کراوە
جامعەی
باز
سەرچاوە:
فەرهەنگی زانستی سیاسی (کوردی - ئینگلیزی)
کۆمەڵگەی کراوە
Open
society
سەرچاوە:
فەرهەنگی زانستی سیاسی (کوردی - کوردی)
کۆمەڵگەی کراوە
ئەم
زاراوە
لە
لایەن
کارۆل پۆپێر فەیلەسووفی نەمسایی
لە
کتێبی «کۆمەڵگەی کراوەودوژمنەکانی» (1945)
بۆ
پێناسە
کردنی کۆمەڵگەیەکی
ئاواڵە
هاتۆتە ئاراوە
کە
تێیدا
هەموو
کەس
بتوانێ
بە
شێوەیەکی سەمەربەخش
لە
دەسەڵاتداران
ڕەخنە
بگرێ. پۆپێر
بە
نەقڵکردنی
ئەم
گوزارەی پریکلێس لەگەڵیا هاودەنگە
کە
دەڵێ: «
ئەگەرچی
تەنیا
دەستەیەکی
کەم
،
سیاسەت
بەرهەم
دێنن
بەڵام
هەموومان دەتوانین
لە
بارەیەوە
دادوەری
بکەین». ئەمەش
بە
مەرجێک
بە
ئەنجام
دەگات
کە
هێرش
بکرێت
بۆ
سەر
ئیستبداد و هایراکی «داخراو»ی
کۆمەڵایەتی
و
سیاسی
کە
ئیجازە
بە
کەس
نادات بەپێی لێوەشاوەیی و
کارامەیی
بەرەو
پێشەوە
بڕوات.
سەرچاوە:
فەرهەنگی کوردستان
کۆمەڵۆک
جڤانۆک٬ کۆمەڵێکی
گچکە
سەرچاوە:
فەرهەنگی کوردستان
کۆمەڵی
کۆمەڵایەتی٬ بەکۆمەڵی
سەرچاوە:
فەرهەنگی زانستی سیاسی (کوردی - فارسی)
کۆمەڵی نەتەوەکان
جامعەی
ملل
سەرچاوە:
فەرهەنگی زانستی سیاسی (کوردی - ئینگلیزی)
کۆمەڵی نەتەوەکان
League of
nation
سەرچاوە:
فەرهەنگی زانستی سیاسی (کوردی - کوردی)
کۆمەڵی نەتەوەکان
ڕێکخراوەیەکی نێونەتەوەیی
بوو
کە
لە
ساڵی 1920 بەپێی پەیماننامەیەکی 26 مادەیی
کە
بەشێک
بوو
لە
پەیمانی ڤێرسای، دامەزرا.
ناوەندی
کۆمەڵە
لە
جێنێڤ
بوو
. کۆمەڵەی نەتەوەکان،
بە
دامەزراندنی «ڕێکخراوەی
نەتەوە
یەکگرتووەکان» *
لە
ساڵی 1946
لێک
هەڵوەشا.
ئەم
کۆمەڵە
بەپێی مادەی 14ی پرەنسیپەکانی ویلسۆن (1856ــ 1919)، سەرکۆماری
ئەمریکا
، دامەزرا (بڕوانە
چواردە
مادەی ویلسۆن)
بەڵام
کۆنگرەی
ئەمریکا
پەسندی
نەکرد و
ئەم
وەڵاتە نەبووە
ئەندام
. جاڕنامەی
کۆمەڵە
، ئەندامانی
پابەند
دەکرد بەوەی
کە
ڕێز
بۆ
یەکتر
دابنێن و
دەسدرێژی
نەکەنە سەرخاکی
یەکتر
و
بۆ
ڕاهیکردنی کێشەکانیان،
ڕوو
نەکەنە
زەبروزەنگ
و
ئەم
کارە
بسپێرنە کۆمەڵەی نەتەوەکان.
کۆمەڵە
ساڵی
جارێک
دانیشتنی
ساز
دەکرد و نوێنەرانی
هەموو
ئەندامەکان تێیدا
بەشدار
بوون
. «لیژنەی
کۆمەڵە
» پێکهاتبوو
لە
15
ئەندام
،
لەوانە
ئیتالیا، ژاپۆن، فەرەنسە و بەریتانیا و دواتر ئەڵمانیا و سۆڤیەت
وەک
ئەندامانی
هەمیشەیی
کە
لە
ساڵیکدا
سێ
جار
دانیشتنی
ساز
ئەکرد. دادگەی جیهانی و ڕێکخراوەی نێونەتەوەیی
کار
لە
ڕێکخراوە لاوەکییەکانی
کۆمەڵە
،
لە
ئەژمار
دێن
. گرفتی
سەرەکی
کۆمەڵەی نەتەوەکان ــ
هەر
وەک
ڕێکخراوەی نەتەوەیەکگرتووەکانیش پێوەی ئەتلێتەوە ــ بریتییە
لە
نەبوونی
زەمانەتێک
بۆ
بەڕێوەبردن
و پیادەکردنی بڕیارەکانی
چونکە
ناتوانێ دەوڵەتە زلهێزەکان
بە
ئەنجامدانی
ئەو
بڕیارانە پێمل بکات.
سەرەتای هەڵوەشانەوەی
کۆمەڵە
،
ئەو
کاتە
بوو
کە
دەوڵەتە گەورەکان، دەستیان
دایە
داگیرکاریی و
کۆمەڵە
هیچ
کارێکی
لە
دەست
نەهات
.
بۆ
وێنە
ژاپون
لە
ساڵی 1931
بە
هەڵگیرساندنی شەڕی دووهەمی
خۆی
لەگەڵ
چین
،
لەم
کۆمەڵە
هاتە
دەرەوە
.
یان
هیتلەر
لە
ساڵی 1933
بۆ
پشت
ئەستوورکردنی
خۆی
، وەڵاتەکەی
لە
کۆمەڵە
کێشایە
دەرەوە
کە
دەرەنجامەکەی شەڕی جیهانی دووهەمی لێکەوتەوە.
سەرچاوە:
فەرهەنگی زانستی سیاسی (کوردی - فارسی)
کۆمەڵی گشتی
مجمع
عمومی
سەرچاوە:
فەرهەنگی زانستی سیاسی (کوردی - ئینگلیزی)
کۆمەڵی گشتی
General Assembly
سەرچاوە:
فەرهەنگی زانستی سیاسی (کوردی - کوردی)
کۆمەڵی گشتی
کۆمەڵی
گشتی
، بەشێکی
گرنگ
و
سەرەکی
ڕێکخراوەی
نەتەوە
یەکگرتووەکانـە
کە
هەموو
ئەندامانی
نەتەوە
یەکگرتووەکان تێیدا نوێنەریان
هەیە
. ژمارەی ئەندامانی
کۆمەڵی
گشتی
تا
سێپتەمبەری 1977، گەیشتە 149
وەڵات
.
لە
ساڵی 2002، ژمارەی ئەندامان گەیشتە 191
وەڵات
.
هەر
وەڵاتێکی
ئەندام
، دەتوانێ
بە
پێنج
نوێنەری
هەمیشەیی
و
پێنج
نوێنەری
یەدەکی
لە
کۆبوونەوەکانی ساڵانەی کۆمەڵدا
بەشداری
بکات
بەڵام
هەر
وەڵاتێک
یەک
دەنگی
هەیە
. کۆبوونەوەکان، ساڵی
جارێک
لە
سێهەمین
سێ
شەممەی
مانگی
سێپتەمبەر
گرێ
دەدرێ
بەڵام
سکرتێری
گشتی
دەتوانێ
لەسەر
داوای ئەنجومەنی
ئاسایش
یا
زۆرینەی ئەندامەکان داوای بەستنی کۆبوونەوەی
نائاسایی
بکات.
کۆمەڵی
گشتی
،
تاکە
دەزگەی
سەر
بە
نەتەوەیەکگرتووەکانە
کە
هەموو
وەڵاتان نوێنەریان تێیدا
هەیە
و بەپێی جاڕنامەی
نەتەوە
یەکگرتووەکان
بە
تەنیا
یا
لەگەڵ
ئەنجومەنی
ئاسایش
، دەتوانێ ئەندامی بەشەکانی
دیکە
دەست
نیشان
بکات.
جگە
لەمەش
هەموو
دەزگەکانی
سەر
بە
نەتەوە
یەکگرتووەکان
دەبێ
هەموو
ساڵێک ڕاپۆرتی چالاکییەکانی
خۆیان
پێشکەش
بە
کۆمەڵی
گشتی
بکەن.
بە
گشتی
بڕیاردان
لەمەڕ
کێشە
و ڕووداوە گرنگەکان،
وەک
پێشنیاز
و
ئامۆژگاری
دەربارەی
ئاشتی
و ئاسایشی جیهانی، هەڵبژاردنی ئەندامانی ئەنجومەنی
ئاسایش
،
دەرکردن
یا
هەڵپەساردنی ئەندامەکان و …
بە
دەنگی
دوو
لەسەر
سێی ئەندامانی
کۆمەڵە
بە
ئەنجام
دەگات.
بەپێی جاڕنامەی
نەتەوە
یەکگرتووەکان،
کۆمەڵی
گشتی
لە
چارەسەرکردنی
ئەم
کێشە
نێودەوڵەتیانەی خوارەوەدا
بەشداری
دەکات:
1ـــ
ئەو
کێشە
نێودەوڵەتیانەی
کە
پێوەندییان
هەیە
بە
نەهێشتنی
چەک
.
2ـــ
ئەو
کێشە
نێودەوڵەتیانەی
کە
هەڕەشە
لە
ئاشتی
و ئاسایشی نێودەوڵەتی دەکەن.
3ـــ
ئەو
کێشانەی
کە
پێوەندییان
هەیە
بە
پاراستنی
ئاشتی
و ئاسایشی نێودەوڵەتی، مادامێکی
لە
لایەن
ئەندامێکی نەتەوەیەکگرتووەکان
یا
ئەنجومەنی ئاسایشەوە
داوا
بکرێ.
4ـــ
ئەو
کێشانەی
کە
زیان
بە
باری
خۆشگوزەرانی
گشتی
و پێشکەوتنی کۆمەڵگەی نێودەوڵەتی دەگەیەنن.
5ـــ
ئەو
کێشانەی
کە
لە
بەردەم
سەقامگیر
بوونی
پێوەندییە نێودەوڵەتییەکان
ئاستەنگ
دروست
دەکەن.
سەرچاوە:
فەرهەنگی خاڵ
کۆمەڵە
کۆمەڵ، (
کۆمەڵەبوون
)
کۆمەڵبوون
(
کۆمەڵبوون
)
کۆمەڵکردن
سەرچاوە:
مەردۆخ کوردی - فارسی
کۆمەڵە
کُمپَلَه،
گله
،
توده
(
گله
گنجشک
مثلاً
که
مجتمعه باشند)
سەرچاوە:
مەردۆخ کوردی - کوردی
کۆمەڵە
کۆمە
،
گەل
[پۆل (وەک: پۆلە
چۆلەکە
کاتیک
بە
یەکەوە بن)]
سەرچاوە:
مەردۆخ کوردی - عارەبی
کۆمەڵە
سِرب، تُلَّه، جَمع، عِزَه
سەرچاوە:
هەنبانە بۆرینە (کوردی - فارسی)
کۆمەڵە
توده
مردم
1
2
3
4
5