«نت.»، «هل» بەرخە مێیەکی دوو ساڵی تەواو کردبێ و پێی نابێتە سێ ساڵان. *(مک) شەک مەڕ.

(ست.) حاڵی هەر شتێکی لە (بەرد) دروست کرابێ. * بەردینە.

تم: بەردین.:؛شێره بەردینەکەی «بابل» دنیای بەشکڵی «ئافرەت» خستۆته ژێر چنگاڵی خۆی.

«نا،» تم: شارە داری، شارەوانی

«نت.» 1- جێگایەکە ئەو کەسانەی تێدا ڕادەگرن کە لەسەر تاوانێک حوکم دەدرێن و بۆ ماوەیەک ئازادیان لێ زەوت دەکرێ، ئا ئەو کەسانەی پێویست دەکا تا ڕۆژی موحاکمه له دەرەوە نەبن:: بەندیخانەی نوگرە سەلمان له عێڕاق. بەندیخانەی قەسری قەجەر له تاران. 2- «مج.» هەرشوێنێکی ناخۆش و تاریک و تنۆک.

«حمسـ.» بەندە و عەبد نەبوون، جڵەو بە دەست خۆوەبوون، ژێردەستەی کەس نەبوون * ڕزگاری. «بکـ.» ئازاهی. □ ئازادیی، سەربەخۆیی و میری و گەورەیی، داوا دەکەین بە زار و زمان و ددان و لێو «سەیفی قازی».

(تب.)، (مک.) ١- تم: ئیتر. نامەیەکی دیشم بۆ نووسی. ٢- تم: ئیتر. ((... بەڵا ئەگەر خۆی بێتام بێ بەچی خوێ دەکرێ. ئیدە هیچ چتێک فایدەی نییە...)) (ئینجیل: مەتی-٩). تێبــ.- بەشی دوومی ئەم وشەیە (دی) دەگەڵ (دیت)ی پەهلەوی هەر بە مانای (ئیتر) و (ئیدی) ئەکن. (تم: فرە، پفا-١٢٢).

(س.) هەر شتێک یا کارێکی پێوەندی بە ئیقتیسادەوە هەبێ. ٢- (مج.) هەر کارێ یا شتێکی لە کردن یا بەکارهێنانی قازانجی ماددی چاوەڕوان بکرێ. ئوتۆمبیلێکی فۆلکس واگن بکڕە زۆر ئیقتیسادییە هەر بەنزین سەرف ناکا.

«سـ.» هەر شتێکی دوایی نەیێ و نەبڕێتەوە، هەرچی تا سەر بمێنێ.: بژی بە ژیانێکی ئەبەدی. «بەو خودایەی کەم ئەزەلی و ئەبەدییە»

(نا.)، (کعر.) ١- لەقەبێکە بۆ ڕێزلێنان بە پیاوە گەورەکانی عوسمانی کوتراوە. ٢- بۆ ڕێزگرتن دەخرێتە دوای ناوی پیاوانەوە. ((... لە حەواشەوە عبدالقادر ئەفەندی سنووری مڵکی خۆی دیاری کردووە، تەنانەت هەتاویش بەخۆڕایی ناتوانێ ڕێی بکەوێتە ئەوێ)) (قزڵجی: پێکەنین-٢٥). ٣- هەر کەسێکی چاکەت و پانتۆڵی دەبەردابێ. ٤- بۆ تەوس و پلار بە ڕاوێژێکی تایبەتی دەکوترێ. ئەفەندی! ئەوە لەکوێ بووی. هۆی ئەفەندی فەردە ئەوە بۆ واز لەم قسە زلانەت ناهێنی. تێبــ.- دوکتۆر معین دەڵێ: ئەم وشەیە لە (ئۆتانتیکۆس)ی یۆنانی وەرگیراوە و ئاوای مەعنا لێداوەتەوە (ئەو کەسەی بۆخۆی ئیش دەکا، مووستەقیل بە زاتە)، (تم؛ فەرهەنگ. ج١-٣١٩).

(نت.)، (مک.) تم: ئەمیکە.

(حمس.)، (مک.) لەخۆگۆڕان. (عا.) غروور، تەکەبوور.

«کن.» کاری چاک پێویست با شاردنەوە ناکا.

«نت.» «حمس.» تم: بڵندایی.

«کن.» «نت.» بۆ شتێکی کە له دەس چووبێ و دۆزینەوەی گران و دژوار بێ یا هەر نەدۆزرێتەوه.

«نت»، «کن» نسکۆ و گیر و گرفتی ڕۆژگار::یاخوا قەت بەردی سارد و گەرمت وەبەر پێ نەیێت.

«ست.» 1- حاڵی ئەو کەسەی خرابێته زیندانەوه. ئەوەی له ئازادی بێ بەش کرابێ.2- «مج.» تم: بەن/1 تێبــ.ینی: له لەهجەی باکووری زمانی کوردیدا دەنگی «د» لەم وشەیه فڕێ دراوه یا خۆی سواوه و «بەنی» ماوەتەوه که له وشەی «ئەزبەنی» دا دەیبیسین.

«نت.» تم:بەندی جەرگ و دڵ.

(نت.) 1- هەر شتێکی ماددی که جەرگ و دڵی مرۆڤ دەگەڵ لەشی پێکەوه دەبەستێتەوه. 2- «کن.» خۆشەویستی زۆر. تێبــ.ینی: آ» مەبەست لە مانای یەکەم ئەوەیه ژیانی مرۆڤ بەنده به دوو ئەندامه، واش زانراوه که ئەوانه بەهۆی هەودایەکەیەوه بە لەشەوه بەندکراون. ب» ئاشکرایه ژیان خۆشەویسته و هەر شتێکیش مایەی ژیان بێ خۆشە ویست دەبێ، جا بەندی جەرگ و دڵ کە به مایەی ژیان ناسراوه مانای دووەمی بە کینایەی خۆشەویستی زۆر دایکان بە منداڵی خۆیانی دە ڵێن.

«نت.» تم: بەندی جەر گ و دڵ.

«نت.» تم: بەهار/1. تێبــ.- وەکوو دەزانین بەهار یەکێکە لە چوار فەسڵەی ساڵ و لە یەکەم ڕوژی نەورۆزەوە (٢١ی مارت) دەسپێدەکا. بەڵام لە ناوچەی (کرند)ی مەڵبەندی کرماشان، پاش ئەوەی بە حیسابی نەورۆز چل و پێنج ڕۆژ لە زستانی ڕابرد دەڵێن بەهارە و ناویشیان ناوە (بەهاری کوردی) و سێ مانگ حیسابی دەکەن و هاوین و پاییز و زستان دەبەنەسەر. بەلای منەوە ئەم حاڵە دەگەڕێتەوە بۆ ئەو کاتەی کە (نەورۆز) وەکوو ئێستا سابیت نەبووە. ( تم: نەوۆز).

(حمس.) زانینی ڕێگا و بان، شارەزایی:: باشە بۆ بە ڵەدی دەگەڵتان دێم. ببوورن بۆ بەڵەدی پێشتان دەکەوم.

«مست، لا» «بێ خەوی و بێ کەیفییه، که له نە خۆشی یا له ڕانەهاتنی شوێنێک پەیدا ئەبێ» «تم: خا، ب1، ل- 179».

«بنت.»، «مک.» تم: ئەدی

«حمس.» خراپ بوون، شەڕانی بوون.