تۆڕی زاراوەپارێزیی وشەدان



دووچەرخەی دە سی
عەرەبانەی دەستی، گەردوونەی دەستی
سەرچاوە: فەرهەنگی خاڵ
دە
سەرچاوە: فەرهەنگی خاڵ
دە
پیتی ڕابووردووی درێژەدار (مازی استمراری)ە
سەرچاوە: فەرهەنگی خاڵ
دە
پیتی هاندانە دەچێتە سەر (فعلی ئەمر)ی حازر لە ئێستادا
دە
دە، داە.
دە
ژمارەی پاش نۆ.
دە
عَشرَة.
دە
ئە، پێشگری کاری ئایندە: دەخۆم، دەڕۆم
نێشانی دەفرایەتی: دەماڵدا، خانی دە نییە، دا
وشەی هان دان: دە بچۆ بۆ ناچی
یەک و نۆ
جۆرێ دابەش کردنی نان لە ناو فەقێ
بۆ زۆر شاندن: دەلوسە، دەخۆشە
سا، ئیتر: دە باشە با قسەی تۆ بێ، دە لێم گەڕێ
دە
دەه٬ ژمارەیێکە لە نێوانی 9 و 11 دایە. (ڕەوا.):دەنێو٬ دەناو. لەدوڕ٬ (باک.):نێو٬ دوڕ٬ ل٬ د٬ دلێ٬ بەسەری ووشانەوە دەنووسێ: دەقابی کە: لەناو قابی٬ کە زۆر جاران کە(دە) بەسەری هەر ووشەیێکەوە بنووسێ (دا) ش لە دووای ووشەکە دادەنرێت تاواتای هۆکاری شووێنی و چاخی تەواو بگەیەنێ وەکوو: داماڵێدا کەسم وەبەر چاوی نەکەوت!! رە ڕۆژگارێدا مرۆڤ زۆر دەچرووسێتەوە . بۆ جەخت کردن و هاندان دەخرێتە پێش کردارانەوە وەکوو:دەبخۆ٬ دەبمدەیه٬ دەدانیشه٬ دەوەرە. با: دەبڕۆین: با بڕۆین. (موک.): بۆ بەندیوارییە: ئاغای دەمن٬ پەڕتووکی دەمن. لە کاتی جنێواندا بۆ مرۆڤانیش بە کاردەبرێ. بۆ دووا ڕۆژە بە پێش کردارانەوە دەنووسێ: دەڕۆم٬ دەنووسی٬ دەڕوانێ. بۆ ڕابردووی نەپەساوەوەش بەڕاناوانەوە دەنووسێ و هەر دووکیان دەخرێنە پێش کردارانەوە: پار دەمخووێند٬ دووێنێ کتۆهاتی دمان نووسی
دە
(بار.):گیشەی گیا و چرۆ و ئیتر
دە هەزار
بیوَر، بیوار، ده هزار.
دە هەزار
ژمارەی پاش ٩٩٩٩.
دە هەزار
عَشرَة آلافٍ.
دە چاوکە
دە چشمەی دانایی.
دە چاوکە
دە چاوکەی دڵ، دەسگای تەن.[دە چاوگەی زانین،–›دەسگای تەن]
دە چاوکە
اَلْقُوی الْعَشَرَة.
بۆمبی دەستی
نت.»، «کئێر.» تم: نارنجۆک.
سەرچاوە: گۆڤەند و زنار
درنجک۔ ا (دەرفه نجەک
( derfencek))
دیوەزمه، کابوس، موتەکه، پیرهەقوک.
سەرچاوە: گۆڤەند و زنار
دست چمک۔ امر (دەست چەمەک
( dest cemek))
تەر دەستی، چاپوکی، بەدەسەلات، سه رکەوتن.
سەرچاوە: گۆڤەند و زنار
دنگ۔ ا (دەنگ
( deng))
دەنگ، سەدای پیکادانی دوو شت.
دەباوەش گرتن
«مست. مت.» د ەست دە ناو قەد یا سەروتری کەسێ وەرهێنان تێبــ.- ئە مەیان بۆ دەربڕینی هەستی خۆشەویستیه بەرامبەر کەسێ و زیاتر لە نێوان دڵداران و دوو دۆستیش کە دەمێک بێ یەکتریان نەدیتبێ، باوە و ڕوودەدا.
دەربردن
«مست. لا.» ئیدارە کردن دەکەڵ کەسێ، جا تۆ چۆن د گەڵ ئەم دە م شڕه دە ر دەبەی.
سەرچاوە: گۆڤەند و زنار
دەریچه
[ا ]
(دەریچه - derige)
دەرکەی بچووک، دەلاقه، کلاوروژنه.
دەهشک
(باک.): جاش
سەرچاوە: گۆڤەند و زنار
دەهفت
[ا.مر ]
(دەه هەفت - deh heft)
جوره دراویکی کونه که ۷ لەسەر ۱۰ی زیر یا زیوو بووه.
سەرچاوە: گۆڤەند و زنار
دەوگیر
[ا. مر ]
(دەهوگیر - dehagir)
شەرو شور، جەنگ.
سەرچاوە: گۆڤەند و زنار
دەکیا
[ا. ص ]
(دیهكیا - dih kiya)
کوخا، سەروک و گەورەی گوند.
سەرچاوە: گۆڤەند و زنار
دەینگ
[ص ]
(ده بەنگ - debeng)
ده به نگ، که ودەن، گیل، گه لحو، گیژ، بی¬ئاوەز.
سەرچاوە: گۆڤەند و زنار
دەیک
[ا. مر ]
(دەه یەک - deh yek)
سەرچاوە: نالی
صوبح دەم
ئا، ئا ! دەبەشنەوه
ڕستەیێکه بەسەر سووڕمانەوه دەگوترێ. زیاتر دووکاندار به کڕیارێکی دەڵێ که نرخێکی وا بۆ کاڵایەک بڵێ نەچێتە عەقڵەوه.* بە خشینەوه. دابەش کردن/2.
سەرچاوە: فەرهەنگی خاڵ
ئارەق دەردان
ئارەق دەردان
[ [١- ئارەق + دەر + دان ]]
«مستـ. لا.»، تمـ : ئارەق کردن.
ئارەقی ڕەش و شێن دەردان
[ [مستـ. لا. ]]
«کنـ.» زۆر ماندوو بوون، زۆر خۆماندوو کردن بە ئیش یا قسە و کاری فیکرییەوە: تا کتێبــ.خانەکەم ڕێکخست ئارەقی ڕەشو شینم دەردا، شاسوار تا مەسەلەکەی جەبری حەل کرد ئارەقی ڕەش و شینی دەردا. «... شیخ سەعیدی سەبیلان چەند ڕۆژێ دوکانی دانەنا، لێمان پرسی ئاغا ! لە کوێ بووی؟ وتی: خێڵێکی جنۆکەی کافر هاتبوون لە دەرەوەی «سابڵاغ» هەڵیا ندابوو، نیازیان خراپ بوو، چوومە گیانیان تا دەفعم کردن ئارەقی ڕەش و شینم دەردا» «بیرەوەری خۆم».