«نا.»، «کئێر.» مانگی نۆهەمی ساڵی ئێرانییە کە لە نەورۆزێڕا دەس پێدەکا، سێیەمین مانگی پاییزێ، دەکەوێتە نێوان ٢١ی تەشرینی دووەم و ٢١ی کانوونی یەکەم * ئاگردان، سەرماوەز، سیخوار، سیخوارلەپشت، قەوسی پاییزێ. تێبــ. ــ ئەم وشەیە خۆی بە مانای ئاگرە و ناوی یەکێکە لە «ئێزەد» ەکانی دینی زەڕدوشت، هەروەها ناوی باوک یا مامی «برایم پێغەمبەر» ە کە هێندێ کەس بە زەڕدوشتی دەزانن.

«نتـ.» کوڕ یا کچی ئامۆزای کەسێک * بنامۆزا.

«نا.» ناوبانگ، شۆرەت.: ئاوازەی نان بدەیی و جوامێری ئەم بنەماڵە بە هەموو لایێکدا بڵاو بۆتەوە.

«نتـ.»، «سنـ.» ئەو کەسەی گۆرانی و مەقامان دەڵێ. * خۆشخوان، گۆییندە. «بکـ.» دەنگبێژ، ستران بێژ.

«حمسـ.»، «سیمـ.» تمـ: ئاتەشبازی.

«نتـ.» ۱- بازاڕێکی لە زەمانی کۆندا دەگەڵ ئۆردوو لە شوێنێکەوە بۆ شوێنێکی تر دەچوو. ۲- «کنـ.» شوێنی بە ئاژاوە و هەرچی و پەرچی کە کەس ئاگای لە کەس نەبێ.

(نمس.) ١- ماوەی کردنی کارێک بە کەسێک دان، بە ڕەوا زانینی کارێک بۆ کەسێک. ئیجازەی هەیە دانیشێ، ئیجازەی ئارەق فرۆشتن هەر بۆ مەسیحییەکانە، ئیجازەمان بدە با بڕۆین، قوربان ئیجازە بفەرموو سبەینێ بێینەوە. ٢- ڕێگەی کار نەکردن و نەچوونە سەر ئیش بۆ ماوەیەک، کە دەدرێ بە کاربەدەست و کرێکار و سەربازان و... *مەرەخەسی، مەرەخەستی. شێرکۆ حەوت ڕۆژی ئیجازە هەیە، چەند ڕۆژێ ئیجازە وەربگرە و ئیشەکانت تەواوکە.

(نت.) کارێکە شێخێکی تەریقەتی قادرت دەگەڵ دەروێش یا هەر کەسێکی تری دەیکا -دەدەمی دەتفێ، یا پەنجەی دەدەمی خۆی دەنێ و پاشان دەیخاتە دەمی دەرویشەکەوە...- و ئەمە بۆی دەبێتە ئیجازە، پاشان دەروێش یا ئەو کەسە بە بێ ترس ماران دەگرێ و پێیەوە نادەن.

(نت.) کاغەزێکە مەلایەک دەیدا بەو مەلایەی کە قوتابی خۆی بووە و دەرسی پێ گوتووە، شایەدی بۆ دەدا کە خوێندنی تەواو کردووە و بۆتە مەلا (لێ بۆتەوە).

(س.)،(کعر.) کەسێکی لە فرسەت بگەڕێ و چۆنی بۆی هەڵسووڕێ ئامانجی خۆی وەدی بێنێ. کەسێکی مەبەستی هەر جێبەجێ بوونی کاری خۆی بێ بە هەر وەسیلەیەک بێ. * ئۆپۆڕتۆنیست. هەل پەرست، هەڵمەتەکاسە.

(حمس.)،(کعر.) کارێکی ئینسانی هەڵمەتەکاسە و فرسەت تەڵەب دەیکا. * (کئێر.) ئۆپۆرتونیسم.

(نت.) ١- بازاڕی چۆل و کەم کڕیار لەبەر درەنگە وەختی. وەرە وەرە هەڵیگرە هەر چەند زەرەریش دەکا بەڵام ئێوارە بازاڕە قەیدە ناکا. ٢- (کن.) بازاڕی کەساد و بێ برەو. ئەوە ئەم بازاڕە بۆ وای لێهاتووە هەر دەڵەی ئێوارە بازاڕە.

(حمس.) ١- بەکارهێنانی سیحر و جادوو. ٢-خەڵەتان و لە خشتەبردنی خەڵک بە قسەی لووس. *ئەفسوونسازی،ئەفسوونگەری.

(حمس.) تم: ئەفسوونبازی. ((خوسرەو ڕەزاشەن بە ئەفسوونسازی)) ((بەدەس شاپوور بدەرۆم بازی)) (خانا-٣٢٩)

(نا.) ١-حەجم یا میقداری هەر شتێک بە کێشانە یا پێوانە. بە ئەندازەی شەش گەز فاسونیان بۆ بکڕە، بە ئەندازەی سێ کیلۆ دەبێ، ئەندازەی قاچی چەندە؟ ٢- نە گەورە نە بچووک، پڕبەپێست، لە قەدەر حاڵ، حەددی مەعموولی هەر شتێک. ((بۆرە نەبێ بازەبێ، کلکی لە ئەندازە بێ)). ٣- مقیاسە هەندێ لە سەنعەتکار (بەنا، جلدوور...) بۆ هەندێ کاروباری پیشەی خۆیان تەرخانی دەکەن و بەپێی مەبەست شکڵی دەگۆڕێ و گەورە و بچووکیش دەبێ. ئەندازەی بەنایان، ئەندازەی بەرە تاسکڵاو، ئەندازەی وڵاغان ( بۆ پێوانی بەرزی و نزمی). ((قەت بە یەک ناگەن لە یەک جا ئەم خەزان و ئەو بەهار)) ((ڕاستی شمشاد و قەددی تۆ بە ئەندازەی یەکن)) (سالم: گ،-٦٠)

(مست. مت.) ١-پێوانی درێژی، پانایی، قووڵایی، بەرزایی یا ئەستوورایی شتێک. ٢- دیاری کردنی مقیاسی جلوبەرگی ئینسان. بچۆ لای خەییاتەکە با ئەندازەت بگرێ. ((... هادی خان بۆ ئەندازە گرتنی هێلکەکان، کونێکی خڕی کردۆتە تەختەیەک...)) (قزڵجی: پێکەنین-١١٨)

(نت.) ئەوانەی لە بازاڕ کاسبی دەکەن، بازرگان و دووکاندار و... ((دەستەیەکی تر ئەویش تجاڕە)) ((سیلکی کاسبی ە ئەهلی بازاڕە)) (پیرەمێرد-٢٦٢).

١- جێگای کڕین و فرۆشتنی کەلوپەل و کاڵای جووراوجوور. تێبــ.- شوێنێکە وەکوو کۆڵان ئەوبەرەوبەرەکەی دووکان و موغازەی زۆری لێ دروست کراوە. ض(ئەگەر سەری داپۆشرابێ پێی دەڵێن قەیسەری) بازرگان و کاسبکار یا وردە سەنعتکاری وەکوو جلدروو، چەخماخساز، ئاسنگەر و... و... هەریەکە لە دووکانێکدا کاڵای خۆیان دادەنێن و دادەنیشن تا خەڵکی بچن لێیان بکڕن یا خەریکی سەنعاتکاری خۆیان دەبن. لە شارانی گەورەدا هەر سنفەی بازاڕی تایبەتی خۆی هەیە. بازاڕی شیرگەران، بازاڕی کەوش فرۆشان، بازاڕی بەزازان. ٢- مەیدان یا هەر جێگایەکی بەرین لە شاران کە لادێی هەموو ڕۆژێ کاڵای لادێییانەی خۆیان وەکوو: دار، خەڵووز، ماست، ڕۆن، سەوزە گیای خواردن، ئاژەڵ و پاتاڵ دێنن و لەوێ دەیفرۆشن. تێبــ.- ئەم جوورە شوێنە زیاتر بە مەیدان ناودەبرێن. مەیدانی ئاردی (لە مەهاباد)، مەیدانی ماست فرۆشان (لە سلەیمانی) و...و....بەڵام وەبەر مەدلوولی بازاڕ دەکەون و لە ڕاستیدا هەر (بازاڕ)ن. ٣- هەموو وردە بازاڕەکانی لە شارێکدا هەبن. بازاڕی بەغدا، بازاڕی تاران، بازاڕی تەورێز. ٤- (مج.) سەودا و موعامەلە، کاری کڕین و فرۆش تن. ئیمڕۆ بازاڕ نییە، خۆڵا بازاڕت بدا. ٥- جێگایەکی لە نێوان چەند گونداندا کە ناوبەناو (هەفتەی جارێ، ١٥ ڕۆژ جارێ...) لادێیی دەوروبەر و کاسبکارانی شارێکی نیزیک، بە خۆیان و کاڵا و کەلوپەلیانەوە لەوێ کۆدەبنەوە و لە بەیانی ڕا هەتا ئێوارێ خەریکی کڕین و فرۆشتن دەبن و ئێوارێ هەرکەسە جوورە بازاڕاندا گۆڕینەوەی کاڵا بە کاڵا (المقایضە)ش شێوەیەکی کڕین و فرۆتنە کە وێڕای کڕین بە پارە، باوە. تێبــ.- آ) دوکتۆر معین دەربارەی وشەی بازاڕ دەڵێ: ((لە پەهلەویدا (ڤاچار)، لە پارسی کۆنا (ئەباجاری)یە کە پێکهاتووە لە (ئەبا) لە سانسکرێتیدا (سەبهە) بە مانای (شوێنی کۆبوونەوە) و کەرتی دووەم مەسدەری (جەڕی)یە بە مانای (لەوەڕان)، (تم: معین، بورهان، ج١، ل-٢١٨، پەراوێز). ب) ئەو چەشنە بازاڕەی لە ژمارە (٥)دا باس کرا، بە لای منەوە ئی ئەو سەردەمانەیە کە هێشتا (شار) دروست نەبوون و ڕەنگە بیری کۆبوونەوەی خەڵکی هەمە ڕەنگی لە جێگایەک و پێکەوەنانی ئاوەدانییەک بە ناوی شار، هەر لەم چەشنە بازاڕەوە پەیدا بووبێ و پاش سازبوونی (شار)انیش، بازاڕەکان هەروا مابنەوە، لە لەهجەی باکووری زمانی کوردیدا (باژێر) بە (شار) دەڵێن. ج) لە مێژوودا هەندێ بازاڕانی ژمارە (٥) ناوبانگیان دەرکردووە؛ سوق عکاظ (لە مەککە)، سوق الاهواز (لە ئەهواز)، بازاڕی مەکارە (لە ڕووسیای قەیسەری). د) لە کوردستان خۆشمان ئەو جوورە بازاڕە هەبوون و تا شەڕی دووەمیش لە دەوروبوری شاری مەهاباد (بازاڕی قەباکەندی) و (بازاڕی محەممەدیار)ی هەر مابوون. ه) ئێستا پێشانگەکەیان (المعارض)- کە هەموو ساڵێ ئەغڵەب دەوڵەتان دایدەنێن و دەوڵەتانی دیکەش هاوبەشی دەکەن و کاڵای خۆیانی تێدا پیشان دەدەن تا ئەندازەیەک جێگای شێوەی سەرەتایی (بازاڕ)یان گرتۆتەوە. پێشانگای دەوڵەتی بەغدا (عێراق). پێشانگای دەوڵەتی دیمەشق (سووریا). پێشانگەی لاپیزیک (ئەڵمانیای دیمۆکرات). * (بک. جنو.) بازاڕ. (هل.) باژێر.

(نت) بازاڕێکە سەودا و مامەڵەی زۆری تێدا بکرێ، بازاڕی گەرم.

(نت) بازاڕێکی سەودا و مامەڵەی ئەوەندە کەم بێ، وەک نەبوون وابێ.