تۆڕی زاراوەپارێزیی وشەدان
سەرجەم فەرهەنگەکان
فەرهەنگەکانی کوردی - کوردی
برادۆست (ئینگلیزی-کوردی)
برادۆست (کوردی - ئینگلیزی)
برادۆست (کوردی - عەرەبی)
برادۆست (کوردی - کوردی)
زاراوەکانی کۆڕ (کوردی - ئینگلیزی)
زاراوەکانی کۆڕ (کوردی - عارەبی)
سەلاحەدین
فەرهەنگۆکی کتێبی ئابووری سامولسن و نوردهاوس
فەرهەنگی خاڵ
فەرهەنگی زانستی سیاسی (ئینگلیزی- کوردی)
فەرهەنگی زانستی سیاسی (کوردی - ئینگلیزی)
فەرهەنگی زانستی سیاسی (کوردی - فارسی)
فەرهەنگی زانستی سیاسی (کوردی - کوردی)
فەرهەنگی کوردستان
قاموس کردي الحدیث
قامووسی زمانی كوردی - زەبیحی
مەردۆخ کوردی - عارەبی
مەردۆخ کوردی - فارسی
مەردۆخ کوردی - کوردی
نالی
هەنبانە بۆرینە (کوردی - فارسی)
هەنبانە بۆرینە (کوردی - کوردی)
گۆڤەند و زنار
X
وشە
پوخت
پێشگر
ناوگر
پاشگر
سەروا
دەرئەنجام: 63
سەرچاوە:
فەرهەنگی زانستی سیاسی (کوردی - کوردی)
بەرژەوەندیی نەتەوەیی
بەرژەوەندیی نەتەوەیی بریتییە
لە
ئامانجی
سەرەکی
و چارەنووسساز
لە
پڕۆسەی بڕیاردان
لە
سیاسەتی
دەرەکی
وەڵاتێک.
هەر
وەڵاتێک کۆمەڵێک
بەرژەوەندی
بۆ
خۆی
دیاری
دەکات
کە
پەیوەندی
هەیە
بە
مان
و نەمانی
ئەو
وەڵاتەوە.
بۆ
نموونە: پاڕاستنی
خاک
و
زێد
،
سەربەخۆیی
،
ئاسایش
و خۆشگوزەرانی
ئابووری
.
هەر
کاتێک بەرژەوەندیی نەتەوەیی وەڵاتەکان
پێکەوە
تەبا
بێت،
ئەم
وەڵاتانە
بۆ
چارەسەری
کێشەکانیان
هاودەنگ
دەبن و
هاریکاری
یەکتر
دەکەن
بەڵام
ئەگەر
وا
نەبوو
،
کێشمەکێش
و ڕکەبەرایەتی و
ململانێ
و
سەرەنجام
شەڕ
دەکەوێتە نێوانیان.
بەرژەوەندیی نەتەوەیی
بە
چەند
جۆر
دابەش
کراوە
کە
بریتییە
لە
: بەرژەوەندیی
هاوسەنگ
، بەرژەوەندیی هاودژ، بەرژەوەندیی
هاوبەش
و بەرژەوەندیی گرفتساز.
«هانس مورگنتا»، یەکێک
لە
لایەنگرانی قوتابخانەی ڕیاڵیزم، بەرژەوەندیی نەتەوەیی
لەگەڵ
پاڕاستنی
دەسەڵات
لە
لایەن
دەوڵەتەوە،
بە
یەک
مانا
شرۆڤە دەکات. ڕیاڵیستەکان
دەسەڵات
بە
شتێکی
پێویست
دەزانن
بۆ
دەستەبەرکردنی
بەرژەوەندی
دەوڵەتەکان. بەڕای «مورگنتا» کەمترین
خواستی
یەک
دەوڵەت
بریتییە
لە
: پاڕاستنی
شوناسی
فیزیکی (پاڕاستنی
خاکی
وەڵات)،
شوناسی
سیاسی
(پاڕاستنی
ڕژێم
) و
شوناسی
کەلتووری (پاراستنی
بەها
و نەریتە مێژووییەکان)
کە
لەژێر سێبەری
دەسەڵات
و هێزی
پێویست
بە
ئەنجام
دەگات.
سەرچاوە:
فەرهەنگی زانستی سیاسی (کوردی - کوردی)
بەشداریی سیاسی
هاوکاری
شارۆمەندان
بە
شێوەیەکی ڕێکخراوەیی
بۆ
هەڵبژاردنی ڕێبەرانی
سیاسی
و
بەشداری
چالاکانە
لە
کاروباری
کۆمەڵایەتی
و
سیاسی
و
کارکردن
لەسەر
فۆڕم و ڕێنمونی کردنی سیاسەتی
دەوڵەت
.
لە
زۆربەی وەڵاتانی
جیهان
نەک
هەر
بەشداریکردنی
جڤاک
لە
سیاسەت
پەسند
ناکرێت
بەڵکوو
مۆڵەت
نادەن
جەماوەر
خۆی
لە
سیاسەت
هەڵقورتێنێ.
هۆی
ئەم
ڕێگرتنەی دەسەڵاتدارانیش ئەگەڕێتەوە
بۆ
دوو
هۆکار:
یەکەم
، حکوومەت توانای سنووردارکردنی
دەستێوەردان
لە
سیاسەتی
هەیە
تا
ئەوکاتەی
نەخوێندەواری
و بێئاگایی
گشتی
،
لاوازی
و
نەبوونی
کۆمەڵگەی مەدەنی و
کەمتەرخەمی
جەماوەر
بۆ
تێگەیشتن
لە
ئاریشە
سیاسییەکان
لە
گۆڕێدا بێت، سنووردارکردنی هاوبەشیی
سیاسی
و
دەستێوەردان
لە
سیاسەت
لە
لایەن
حکوومەتەکان
وەکوو
ئاوخواردنەوە
دەبێت.
دووهەم
، دەسەڵاتداران بەزۆری دەترسن لەوەی
بەرژەوەندی
و
قازانج
و
حەز
و تاسەیان
لەناو
بچێت.
بۆیە
بەگشتی ڕژێمە سەرکوتکارەکان تێدەکوشن
بە
شێوازی
جۆراوجۆر
ڕێگر
بن
لە
بەشداریی
سیاسی
جەماوەر
و
دەستێوەردان
لە
سیاسەتدا.
بیرمەندانی
زانستی
سیاسی
3 هۆکار
بۆ
بەشداریی
سیاسی
بە
گرنگ
دەزانن:
یەکەم
، پاڵنەر و هاندەری بەشداریکردن،
واتە
بۆ
هەر
چەشنە هاوبەشییەک
دەبێ
ناڕەزایەتییەک
بۆ
تاک
لەئارادا بێت
تاکوو
بۆ
قەرەبوو
کردنەوەی
ئەم
ناڕەزایەتییە ببێتە ئەندامی
ئەنجومەن
یا
ڕێکخراوەیەک
کە
هەوڵ
دەدات
لە
بواری
جۆراوجۆر
هاوبەشێتی بکات.
هەوڵدان
بۆ
ڕازی
هێشتنەوەی
تاک
دەبێتە پاڵنەڕێک
بۆ
هاوبەشیکردن.
دووهەم
،
ڕێکخستن
چ
بە
شێوەی
کۆن
و چ
بە
شێوەی مودێڕن،
وزە
و
فیکر
دەبەخشێ
بە
بەشداربوان و
یارمەتی
ئەوان
دەدات
بۆ
گەیشتن
بە
ئامانجەکانیان.
سێهەم
، نەرمونیانی حکوومەتەکان،
واتە
حکوومەتەکان
تا
چ ڕادەیەک
لە
واقیعدا دەرفەتی ڕاستەوخۆی
هاوبەشی
کردنی
جەماوەر
ساز
دەکەن و
تا
چ ڕادەیەک
لە
بەرانبەر
ئەم
پڕۆسە
بە
نەرمونیانی
ڕەفتار
دەکەن.
سەرچاوە:
فەرهەنگی زانستی سیاسی (کوردی - کوردی)
تەبایی + پێکهاتن
پڕۆسەی چارەسەرکردنی ئاشتیانەی کێشەی نێونەتەوەیی (
دوو
وەڵات
)
بە
ناوبژیوانیی لایەنێکی
سێهەم
کە
ڕادەستی کۆمیسیۆنێکی
تایبەتی
سازش
کرابێت و
بە
ڕەزامەندی
هەر
دوو
لایەن
دیاری
کرابێت
بۆ
ڕوونکردنەوەی
هەقیقەت
.
ئەم
کۆمیسیۆنە ملزەمە
بە
دەرکردنی ڕاپۆرتێک
کە
تێیدا ڕێچارەیەکی گونجاو
بۆ
چارەسەرکردنی کێشەکە
دەستەبەر
بکات.
هەڵبەت
دوو
لایەنی کێشەکە
لە
باری
یاساییەوە بۆیان
هەیە
پەسندی
نەکەن.
سەرچاوە:
فەرهەنگی زانستی سیاسی (کوردی - کوردی)
جاڕنامەی سەربەخۆیی وەڵاتە داگیرکراوەکان
لە
ڕێکەوتی 14دێسەمبری 1960 کۆمەڵەی
گشتی
نەتەوە
یەکگرتووەکان، جاڕنامەی ڕاگەیاندنی
سەربەخۆیی
وەڵاتانی کۆڵۆنیایی و
داگیرکراو
(جاڕنامەی
کۆتایی
داگیرکاری)
کە
لە
لایەن
43
وەڵاتی
ئەفریقایی
و
ئاسیایی
ئامادە
کرابوو
بە
کۆی 90 دەنگی ئەرێنی و 99 دەنگی یپارێزکەر و
بێ
هچ دەنگێکی
نەیار
،
پەسندی
کرد
.
لەم
جاڕنامەدا
ڕوون
کراوەتەوە: ژێردەستەبوون، وەبەرهێنان،
یا
خستنە
ژێر
ڕکێفی جەماوەرێک
لە
لایەن
حکوومەتێکی
بێگانە
، پێشێلکەریی جاڕنامەی
نەتەوە
یەکگرتووەکان و
ماف
و ئازادییە مەدەنییەکان
لە
ئەژمار
دێت
و ڕێگڕێکە لەبەردەم
ئاشتی
و
هاریکاریی
نێودەوڵەتیدا.
بۆ
نەهێشتنەوەی
ئەم
بەربەستانە،
کۆمەڵی
گشتی
«داواکاری
کۆتایی
هێنانی خێرای داگیرکارییە و دەخوازێت،
بێ
هیچ
مەرجێک
سەربەخۆیی
وەڵاتانی
داگیرکراو
لەژێر دەسەڵاتی
بێگانە
» ڕاگەیەندرێت.
ئەم
جاڕنامە
لەسەر
ئەوە
جەخت
دەکات
کە
نەبوونی
ئامادەیی
سیاسی
،
ئابووری
،
کۆمەڵایەتی
و کولتووری
ئەم
وەڵاتانە نابێت
ڕێگر
بێت
بۆ
دواخستنی پڕۆسەی سەربەخویی.
سەرچاوە:
فەرهەنگی زانستی سیاسی (کوردی - کوردی)
جودایی خوازی
خواستی
گرووپێکی ئەتنیکی دانیشتووی وەڵاتێک
بۆ
جیابوونەوە
لەژێر دەسەڵاتی
سیاسی
دەوڵەتێک
کە
ئەو
گرووپە ئەتنیکیە
تا
ئەو
کاتە
بەشێک
بووە
لەو
وەڵاتە.
ئەغڵەب
، ئامانجی جوداییخوازەکان دامەزراندنی دەوڵەتێکی نوێیە
لە
وەڵاتێکی
تازە
بۆ
نەتەوەیەکی
تایبەت
. سەدەی
نۆزدە
لە
ئەورووپا و سەدەی بیستیش
لە
ئاسیا
و
ئەفریقا
، بەهۆی پەرەسەندنی ناسیۆنالیزم* و تەنینەوەی
وشیاری
نەتەوەیی
لەناو
ئیمپراتۆریەکاندا بزاڤی
جودایی
خوازی
بە
زۆری
پەرەی
سەند
و
بووە
هۆی
هەڵوەشانەوەی ئیمپراتۆریەکان و سەرهەڵدانی نەتەوەی
نوێ
. گرینگترین ڕووداوی
لەم
چەشنە هەڵوەشانەوەی ئیمپراتۆریە گەورەکانی فەرەنسە و بەریتانیا و عوسمانی
بوو
کە
لە
ئاسیا
و
ئەفریقا
و
ئەمریکا
دەسەڵاتیان
بە
دەستەوە
بوو
.
هاندەری جوداییخوازی،
ڕەنگە
جیابوونەوە
لە
وەڵاتێک بێت و موتوربەبوون
بە
وەڵاتێکی
دیکە
. جوداییخوازی،
لە
یاسای زۆربەی دەوڵەتەکاندا
ڕەنگە
لە
جوملەی تاوانی
سیاسی
*
لە
قەڵەم
بدرێت و
هەندێ
جاریش
بە
واتای
خیانەت
پێناسە
دەکرێ
و
بەناوی
دژبەریی و
ناتەبایی
حاکمییەتی نەتەوەیی سزای
بۆ
دیاری
دەکرێت.
سەرچاوە:
فەرهەنگی زانستی سیاسی (کوردی - کوردی)
حکوومەت + میریی
وشەکە
بە
مانای فەرمانڕەوایی و حوکمکردنە،
بەڵام
لە
زاراوەی سیاسیدا بریتییە
لە
کۆمەڵە
ڕێکخراوەیەکی
کۆمەڵایەتی
کە
بۆ
دیاریکردنی
پێوەندی
چینە
کۆمەڵایەتییەکان و پاراستنی
سامانی
کۆمەڵگە
بەدی
دێت
. چەمکی حکوومەت
بە
نیسبەت
دەوڵەت
، چەمکێکی عەینی و بەرچاوترە.
ئەرکە
سەرەکییەکانی حکوومەت، دانانی
یاسا
و پیادەکردنییانە.
جیاواز
لەمانەش حکوومەت و
دەزگە
حوکومییەکان، ئەرکی
پەرەسەندن
و خۆشگوزەرانی کۆمەڵایەتییان
لە
ئەستۆدایە.
ڕێکخراوە حوکومییەکان،
لە
کۆمەڵگەی سەرەتاییدا
بەدی
ناکرێن
چونکە
ئەم
جۆرە کۆمەڵگەیە بەهۆی
تێک
تەنراوی و تێکەڵاوی
کۆمەڵایەتی
، بێڕێوشوێنی ڕێکخراوە
یان
کەسێکی
تایبەت
ڕەفتار
دەکات. کۆمەڵگەی
سەرەتایی
لەبەر
ئەم
هۆیانەی
خوارەوە
پێویستی
بە
حکوومەت نەبووە:
1ــ گرووپێکی بچووکە.
2ــ خاوەنداریەتی
گشتی
لە
ئارادا نەبووە.
3ــ
کۆنەپەرست
بووە
.
بەڵام
حکوومەت
لەم
چاخەدا جیاوازە و ڕۆژبەرۆژ
بەرەو
ئاڵۆزبوونی زیاتر ئەچێت و
ئەرک
و تەوزیمی
گەورە
و بەربڵاوی
لێ
زیاد
بووە
.
لەم
بارەوە
سێ
هۆکار
دەور
ئەبینن
کە
بریتین
لە
:
1ــ بەرفرەوانی
خاک
و زێد: بەهۆی زیادکردنی قەڵەمڕەوی
هەندێ
لە
دەوڵەتەکان و یەکگرتنی نەتەوەی
جۆراوجۆر
لە
وەڵاتەکەدا دەوڵەتانێکی بەرفرەوان
دروست
بوون
.
2ــ ئاڵۆزبوونی
ژیانی
کۆمەڵایەتی
:
ئەمڕۆکە
،
ئەو
دەوڵەتانەی
کە
تەنیا
لە
یەک
نەتەوە
پێکهاتبن
واتە
کۆمەڵگەیەکی هاوکووفیان ببێت
کە
خاوەنی
بەرژەوەندی
و
زمان
و مێژووی
هاوبەش
بێت
بە
دەگمەن
هەڵدەکەون.
هەندێ
لەم
دەوڵەتە تازەپیاکەوتووانە، خەڵکانێکی زۆریان لەخۆ گرتووە
کە
لە
باری
ڕەگەزی و ئەتنیکی و ئاینییەوە،
جیاوازی
زۆریان
پێکەوە
هەیە
.
3ــ گۆڕانی هەمیشەیی: کۆمەڵگەی
ئەم
سەردەمە
،
لە
سێبەری تەکنۆلۆجیەوە
هەمیشە
لە
حاڵی
گۆڕان
و نوێبوونەوەدایە و
ئەم
تازەبوونەوە
بۆ
حکوومەتەکان
ئەستەم
و دژوارە.
ئەم
هۆکارانە
بۆتە
هۆی
ئەوەیکە ئەرکی دەوڵەتەکان
لە
بەرانبەر
کیشەکان
ئەستەم
بێت،
بە
چەشنێک
کە
حکوومەتانی
ئەم
سەردەمە
ناتوانن
وەکوو
حکوومەتەکانی
پێشوو
بە
سانایی
ژیانی
خەڵک
خۆش
بکەن و ئاسایشی
کۆمەڵگە
مسۆگەر بکەن. یەکێک
لەو
مەترسییانەی
کە
ڕێوشوێنی
کۆمەڵایەتی
لە
دەوڵەت
ئەشێوێنێ،
شۆڕش
و
لادان
لە
دابونەریتە کۆمەڵایەتییەکانە.
لەم
ڕووەوە بەهۆی ئاڵۆزیی کاروباری حکوومەتی
ئەم
سەردەمە
، ژمارەی ڕێکخراوە و بەڕێوەبەرانی دامودەزگە ئیدارییەکان
ڕوو
لە
زیادبوونە و
کۆمەڵگە
بۆتە
دیلێکی
بەر
دەستی
بۆرۆکراسییەتەوە.
چەمکی حکوومەت
ئەگەر
لەگەڵ
ئاوەڵناوێک
بەکار
ببرێت،
ئەوە
بۆ
دیاریکردنی
جۆری
ڕژێمی سیاسیە.
بۆ
وێنە
: حکوومەتی پەرلەمانی و حکوومەتی
دیموکراسی
. «حکوومەتی قانوونی» ، بەپێی ماناکەی،
نوێنەری
«
خواستی
گشتی
»
یە
و بەڕێوەبەری
ئەم
خواستانەیە بەپێی ڕێوشوێنەکانی
دەستوور
.
بەم
بۆنەوە
تا
ئەو
کاتە
حکوومەت «قانوونی»
لە
ئەژمار
دێت
کە
ڕەفتارەکانی
لەگەڵ
خواستی
گشتیدا
یەک
بگرێتەوە
ئەگینا
ئەبێتە حکوومەتێکی دیکتاتۆری*.
لە
ڕوانگەی یاسای نێودەوڵەتی و
پێوەندی
نێوان
وەڵاتەکان،
واقیعی
حکوومەت
ئەوەیە
کە
دەسەڵاتی
ڕاستەقینە
بە
دەست
چ کەسانێک
یا
گرووپێکەوەیە.
ئەغڵەب
پێودانگی
ڕاستەقینە
بۆ
ناوبردەکردنی حکوومەتێک لایەنی واقعی شتەکەیە
تاکوو
لایەنی قانوونییەکەی.
واتە
لەگەڵ
خواستی
گشتیدا
یەک
بخوێنێتەوە.
بەڵام
هەندێ
جار
بۆ
وێنە
لە
کاتی
ڕاپەڕین
یان
شۆڕش
لە
وەڵاتێک،
هەندێ
لە
دەوڵەتەکان ڕێکخراوە
یان
دەوڵەتی
ئازاد*
یان
دەوڵەتی
کاتی
*
وەک
دەوڵەتی
قانوونی،
بە
ڕەسمییەت دەناسن
نەک
دەزگەی حاکمێک
کە
بەهۆی پێشێلکردنی
خواستی
گشتی
بە
نایاسایی
ناوی
دەرکردووە.
سەرچاوە:
فەرهەنگی زانستی سیاسی (کوردی - کوردی)
حکوومەتی سەربازیی
بریتییە
لە
پیادەکردنی
دەسەڵات
و کۆنتڕۆڵی
سەربازی
و سوپایی دەوڵەتێک
بەرانبەر
بە
کەسانی مەدەنی
لە
وەڵاتێک
لە
کاتی
شەڕ
یان
تەنگەتاوی
.
لە
کاتی
جێگیربوونی
ئەم
حکوومەتە
لەبری
فەرمان
و
دەستووری
مەدەنی، فەرمانەکانی هێزی سەربازیی
پیادە
دەکرێ
و
دادگە
مەدەنیەکانیش
جێی
خۆی
دەدا
بە
دادگەی
سەربازی
.
سەرچاوە:
فەرهەنگی زانستی سیاسی (کوردی - کوردی)
دادگەی نێونەتەوەیی داد
ئەم
دادگەیە لقی
دادوەری
ڕێکخراوەی نەتەوەیەکگرتووەکانە
کە
لە
ساڵی 1946 بەمەبەستی
ڕاگەیشتن
بە
کێشە
و ناکۆکیە نێودەوڵەتییەکان دامەزرا و ناوەندەکەشی
لە
شاری
لاهای هۆڵەندایە.
ئەم
دادگەیە
پانزە
دادوەری
باڵای
هەیە
کە
لە
لایەن
کۆمەڵەی
گشتی
و ئەنجومەنی ئاسایشی
نەتەوە
یەکگرتووەکان
بۆ
ماوەی 9
ساڵ
هەڵدەبژێردرێن و
هەر
ساڵەی
پێنج
کەسیان دەگۆڕێ. ئەندامانی
هەمیشەیی
ئەنجومەنی
ئاسایش
،
هەمیشە
مافی پاڵاوتنی یەکێک
لەو
دادوەرانەیان
هەیە
و دەتوانن هەڵیبژێرن.
ئەو
کێشانەی
کە
لە
دادگەی نێونەتەوەیی لاهای لێکۆڵینەوەیان
لەسەر
دەکرێ
بریتین
لە
:
ــ گۆڕینی
هەموو
ڕێککەوتننامە و پەیماننامەکان.
ــ چارەسەرکردنی
ئەو
گیروگرفتە یاساییانەی
کە
وەکوو
پرسیار
لە
لایەن
دەوڵەتانی
ئەندام
دەخرێتە
بەردەم
دادگەوە.
ــ دیاریکردنی ئاستی بەرکەوتنی زیانێک
کە
لە
ئەنجامی پێشێلکردنی
یاسا
نێودەوڵەتییەکان، ڕووبەڕووی وەڵاتێک دەبێتەوە و چۆنییەتی قەرەبووکردنەوەیان.
دادگەی نێونەتەوەیی
داد
تاکوو
ئێستە
چارەسەری
بۆ
چەندەها کێشەی نێودەوڵەتی دۆزیوەتەوە
بەڵام
فەرمانەکانی
هەمیشە
ناگەنە ئاستی جێبەجێکردن .
دادگەی مافی مرۆڤی ئەورووپا: بڕوانە مافەکانی
مرۆڤ
.
سەرچاوە:
فەرهەنگی زانستی سیاسی (کوردی - کوردی)
داگیرکاریی (ئیستیعمار)
ئەم
وشە
بە
مانای
حەز
بە
ئاوەدان
کردنەوەیە
بە
چەشنێک
کە
تاقمێک
لە
خەڵکی
وەڵاتێک بچنە وەڵاتێکی
دیکە
و
دەست
بدەنە ئاوەدانکردنەوەی
ئەو
جێیە.
بەڵام
لە
زاراوەی سیاسیدا
بە
مانای زاڵبوونی
سیاسی
،
سەربازی
،
ئابووری
یا
کەلتووری وەڵاتێکی بەهێزە
بە
سەر
وەڵات
یا
نەتەوەیەکی بێدەسەڵاتدا. چەمکی
ئیستیعمار
،
ئەمڕۆکە
لەگەڵ
چەمکی ئیمپریالیزم
لە
باری
ماناییەوە هاوڕەگەزیان
لێ
دەرهاتووە و
لە
بنەڕەتدا
ئیستیعمار
کردارێکی ئیمپریالیستی
ناونووس
دەکرێت
واتە
دەسەڵاتێک
کە
دەیهەوێ
لە
سنوورە نەتەوەییەکانی
خۆی
تێپەڕ
ببێ
و وەڵاتان و نەتەوەکانی
دیکە
بخاتە
ژێر
سوڵتەی خۆیەوە.
بەم
بۆنەوە
دوو
زاراوەی «
ئیستیعماری
سوور
» و «
ئیستیعماری
ڕەش
» هاتونە ئاراوە
کە
یەکەمیان، سیاسەتی داگیرکارییانەی
یەکیەتی
سۆڤیەت
بووە
و دووهەمیش، هێزە ئیمپریالیستیەکانی
ڕۆژاوا
.
هەر
بەم
قیاسە، پاکستانیەکان لەبارەی «کەشمیر»ەوە ڕوویانکردۆتە «ئیمپریالیزمی
قاوەیی
» .
سەرچاوە:
فەرهەنگی زانستی سیاسی (کوردی - کوردی)
دیسپۆتیزم+ لاساریگەریی
ئەم
وشە
لە
ڕیشەی یۆنانی despoties) )
بە
مانای
سوڵتان
و دەسەڵاتداری تاکڕەو وەرگیراوە.
مەبەست
لەم
زاراوە
، دەسەڵاتێکە
کە
هیچ
سنوورێکی ڕێژەیی و
یاسایی
نییە
و
بە
لاساری
و
بەربەرەڵا
بەکار
دەبرێت. پێشینەی
ئەم
وشە
لە
زاراوەی سیاسیدا دەگەڕێتەوە
بۆ
2
هەزار
ساڵ
لەمەوبەر
.
هەڵبەت
تا
چەند
سەدەیەک
بەر
لە
ئێستە
، دیسپۆتیزم
لەگەڵ
زاراوەی تیرانی (بروانە
زۆرداریی
)
بەبێ
ڕەچاوکردنی جیاوازییەکانیان،
لەبری
یەکتر
بەکار
دەبران.
بەڵام
ئەم
چەمکە
بە
مانا
نوێباوەکەی،
پەیوەستە
بە
ئەندێشەی بیرمەندانێکی
وەکوو
دۆتۆکویل، هێگڵ، مارکس و ویتفۆگێل.
هێگڵ و مارکس،
ئەم
زاراوەیان بەشێوەیەکی
هاوبەش
بۆ
پێناسەکردنی
ئەو
جۆرە کۆمەڵگەیانە
بەکار
هێناوە
کە
لە
ڕەوتی
مێژوویی
خۆیان
بەرەو
شارستانییەت،
تووشی
کپبوون
و
بێدەنگی
هاتوون
. هێگڵ، پێی
وایە
کە
مێژوو
لە
ڕۆژهەڵاتەوە
بەرەو
ڕۆژاوا
ڕۆشتووە و
لەم
ڕەوتە مێژووییەشدا دێسپۆتیزم،
یەکەمین
قۆناخی
ئەم
جووڵە
بووە
کە
ئامانجە سەرەکیەکەشی دامەزراندنی حکوومەتێکی
پادشایی
بووە
لە
ئەورووپادا.
بە
باوەڕی
ئەو
،
لە
کاتێکدا
کە
هەموو
خەڵکی
ڕۆژاوا
لە
ئازادی
حەساونەتەوە،
کەچی
لە
ڕۆژهەڵات
،
تەنها
یەک
کەس
(
پادشا
یا
دەسەڵاتدار
)
لە
ئازادی
بەهرەمەندە و
لەم
سۆنگەوە شارستانییەتی
ڕۆژهەڵات
لە
یەکەمین
قۆناخی
مێژوویی
خۆیدا ماوەتەوە.
کاڕۆڵ ویتفۆگێل کۆمەڵناسی
ئەڵمانی
،
بە
پێوانەی تیۆرییەکەی مارکس دەربارەی
شێوازی
بەرهەمهێنانی
ئاسیایی
، ڕامانەیەکی
نوێ
لەسەر
دێسپۆتیزم دەردەکات
کە
هەموو
شارستانییەتە خۆرهەڵاتیەکان (
چین
،
هێند
و
ئێران
) و
تەنانەت
شارستانییەتە سوورهوولەکانی
ئەمریکا
(ئینکا، مایا و ئازتەک) لەخۆ دەگرێ. بەڕای
ئەو
، تایبەتمەندییەکانی
ئەم
جۆرە کۆمەڵگەیانە بریتییە
لە
:
1) ڕژێمی
سیاسی
ئیستبدادی.
2)
نەبوونی
چینی
ئاریستۆکراتی بەردەوام (بڕوانە ئاریستۆکراسی) .
3) چەقبەستنی لەڕادەبەدەری سیستەمی
ئیداری
وەڵات
.
4) نزمبوونی پێگەی
کۆمەڵایەتی
بازرگانەکان
لە
کۆمەڵگەدا.
5) بەکارهێنانی ئاودێریی بەرهەڵدا
لە
کشتوکاڵدا.
دیفاکتۆ: بڕوانە ناسینەوەی دووفاکتۆ.
سەرچاوە:
فەرهەنگی زانستی سیاسی (کوردی - کوردی)
دەستووری بنچینەیی+یاسای بنەڕەتی
دەستووری
بنچینەیی بریتییە
لە
بەڵگەنامەیەکی بناخەیی و بنچینەیی
کە
لە
وەڵاتێکدا
سروشتی
دەسەڵات
و
ئەرک
و مافەکانی شارۆمەندان
دەست
نیشان
دەکات.
دەستوور
،
شێوازی
حکوومەتکردن
یا
ڕاگواستنی دەسەڵاتە.
واتە
کۆمەڵە
ڕێسایەک
کە
توانێیی و ڕەفتاری هێزەکانی
سەر
بە
دەوڵەت
و
مافە
سەرەکییەکانی
تاک
و
بەشداری
شارۆمەندان
لە
بەڕێوەبردنی
دەسەڵات
لەڕێگەی
دەنگدان
بە
نوێنەرانی
خۆیان
،
دەست
نیشان
دەکات.
لە
پێناسەیەکی دیکەدا
دەستووری
بنچینەیی بریتییەلە کۆمەڵێ
یاسا
کە
پێوەندی
و
چۆنیەتی
هەڵسوکەوتی
نێوان
دەسەڵاتداران و شارۆمەندانی وەڵاتێک
دیاری
دەکات.
دەستووری
بنچینەیی
لەو
وەڵاتانەی
کە
بنەمایەکی دیموکراسییان هەبێ،
لە
لایەن
کۆمەڵێ نوخبەی
سیاسی
کە
بەپێی
هەڵبژاردن
لە
«ئەنجومەنی
دەستوور
»
یەک
دەگرنەوە دەنووسرێ و دواتر
بۆ
پەسندکردنی
جەماوەر
دە��رێتە ڕیفراندۆمی
دەستووری
بنچینەیی (بڕوانە ڕاپرسی).
دەستووری
بنچینەیی،
تاکە
سەرچاوەی یاسادانان
لە
ئەژمار
دێت
لە
هەموو
بوارێکی
کۆمەڵایەتی
و
ئابووری
و
سیاسی
و کەلتووری کۆمەڵگەدا.
ئەرەستۆ،
دەستووری
بنچینەیی
بە
کۆمەڵێک
ئەرک
و کرداری وەڵاتێک دەزانێت
کە
چۆنییەتی دابەشکردنەکەی
لە
لایەن
ئەو
دەستوورەوە
دیاری
دەکرێت و دەسەڵاتی حاکمییەت و ناوەڕۆکی
ئەو
ئامانجانەی
کە
دەبێ
خەڵکی
وەڵاتێک پێی بگەن،
دەستنیشان
دەکرێت.
دەستووری
بنچینەیی
لە
بەستێنی سیاسیدا
لەو
کاتەوە
زەق
بۆوە
کە
سەرچاوەی
دەسەڵات
لە
شازادەیەکەوە گەڕایەوە
بۆ
خەڵک
و
بەم
دەرکەوتە
،
ئیدی
پاشا
و
میران
،
وەکوو
«
خاوەن
دەسەڵات
» لەئەژمار نەهاتن
بەڵکوو
وەکوو
دەسەڵاتدارانێک
لە
قەڵەم
دران
کە
هێز
و دەسەڵاتەکەیان
لە
دەستوورەوە
سەرچاوە
دەگرێت.
دەستووری
بنچینەیی ئەورووپا: بڕوانە پەیمانی ماستریخت.
سەرچاوە:
فەرهەنگی زانستی سیاسی (کوردی - کوردی)
دەسەڵاتی نەتەوەیی
کۆمەڵێ
وزە
و توانێیی
مادی
و
مەعنەوی
کە
لە
قەڵەمڕەوی «یەکە»یەکی جوگرافی و
سیاسی
بە
ناوی
وەڵات* ئامادەیە
کە
بریتین
لە
:
1ـــ
بەروبووم
، شوێنکات، کەشوهەوا و
تۆپۆگرافی
قەڵەمڕەوی نەتەوەیی.
2ـــ
سەرچاوە
سروشتییەکان،
وزە
و مادەی
خۆراکی
بەرهەم
هێنراو.
دەسەڵاتی نەتەوەیی، گرێدراوە
بە
گەشەسەندنی
ئابووری
و سیاسەتی
سەربەخۆ
، هێزی
خەباتکار
،
ئارمانج
و ئارمانی بەررز،
دیموکراسی
و
هەست
وخوستی نەتەوەیی.
سەرچاوە:
فەرهەنگی زانستی سیاسی (کوردی - کوردی)
دەوڵەتی یاسایی
زاراوەی
دەوڵەتی
یاسایی
بەرهەمی ئەندێشەی
کۆنی
ئەڵمانیایی و سویسیرایە. فرێدریخ یۆلیۆس، سیاسەتمەداری کۆنەپارێزی
ئەڵمانی
پێی وایە: «
دەوڵەت
ئەبێ سنووری ڕەفتارەکانی
خۆی
و پانتای هاندانی شارۆمەندان
بە
شێوازێکی
وردی
یاسایی
دەستنیشان
بکات بێئەوەی زیانێکی
بچووک
بەرکەس بکەوێت». تایبەتمەندییەکانی
دەوڵەتی
یاسایی
، بریتین
لە
:
ـــ
هەبوونی
دەستووری
بنچینەیی
کە
تێیدا هێزەکان جیاکرابێتەوە و
دەسەڵات
دابەش
بووبێت. (بڕوانە:
جیا
کردنەوەی هێزەکان)
ـــ دیاریکردنی
هەندێ
مافی
ئازادیخوازانە
و جوامێرانەی
کۆمەڵایەتی
شارۆمەندان
لە
دەستووری
بنچینەییدا
بە
چەشنێک
کە
دانانی یاسای
نوێ
ببەستێتەوە
بەم
مافانەوە.
سەرچاوە:
فەرهەنگی زانستی سیاسی (کوردی - کوردی)
زۆرداریی
بەگشتی
بە
مانای حکوومەتی
ستەمکار
و چەوسێنەرە.
لەم
جۆرە حکوومەتەدا دەسەڵاتی
وەڵات
بەدەست
یەک
یا
چەند
کەسێکە و ئەمانیش
بە
سەر
گیان
و
ماڵی
خەڵکدا دەسەڵاتێکی
ڕەها
و
بێ
سنووریان
هەیە
.
ئەم
زاراوە
بۆ
ئەو
حکوومەتانە
بەکار
ئەبرێ
کە
بە
شێوازی
ئیستبدادی و تیرۆر
دەسەڵات
بەڕێوە
دەبەن. هەندێجار دیموکراسیش مانای زۆردارانە
لە
خۆ
دەگرێ ئەویش
ئەو
کاتەیە
کە
زۆرینە
بە
شێوەیەکی
ڕەها
و ستەمکارانە بەسەر کەمینەیەک حکوومەت دەکات.
سەرچاوە:
فەرهەنگی زانستی سیاسی (کوردی - کوردی)
زیندانیی سیاسی
لە
سیستەمە یاساییەکاندا
زیندانی
سیاسی
بە
کەسێک دەگوترێ
کە
بە
هۆی
بەزاندنی سنوورە یاساییەکانی دیاریکراو
بۆ
ئازادییە سیاسیەکان ــ
کە
لە
دەستووری
بنچینەییدا
دیاری
کراوە
ــ
هەروا
خستنە
ژێر
پێی سنووری
دەسەڵات
و حاکمییەتی
دەوڵەت
، بڕیاری
زیندانی
کردنی
بۆ
دەرئەچێ. گەورەترین تاوانی
سیاسی
کە
لە
یاساکانی سزاداندا
بە
«تاوانی
باڵا
» ناوبردە
کراوە
،
پیلان
گێڕان
بە
دژی
یەکپارچەیی
خاکی
وەڵات
و شەڕی چەکداری
بە
مەبەستی ڕووخانی ڕژێمی
سیاسی
وەڵاتێکە.
لە
لایەکی دیکەوە، دیلکردنی
هەر
تاکێک
بە
هۆی
ئەو
تاوانانەی
سەرەوە
،
بە
پێشێل
کردنی جاڕنامەی جیهانی مافی
مرۆڤ
دادەنرێ
چونکە
ئەم
جاڕنامە
لە
بەندی
نۆزدەهەمدا دەڵێ:
هەموو
کەسێک مافی
ئازادی
بیر
و
باوەڕ
و ڕادەربڕینی
هەیە
و
ئەم
مافەش بریتییە لەوەی
کە
بە
هۆی
بیر
و باوەڕیەوە
تووشی
ترس
و
خۆف
نەبێت و
لە
پێناو
وەرگرتنی
زانیاری
و
ئەندێشە
و بڵاوکردنەوەیان،
بە
ئامرازی گونجاو
بێ
ڕەچاوکردنی
هیچ
بەربەستێک،
ئازاد
بێت (بڕوانە مافەکانی
مرۆڤ
).
ئەو
کەسانەی
کە
لە
ڕوانگەی ڕێکخراوە مرۆڤپارێزەکانەوە
بە
زیندانی
سیاسی
لە
قەڵەم
دەدرێن، زۆربەی دەوڵەتان
بە
تێکدەر
و تیرۆریست و ئاژاوەگێڕ و
ناحەز
ناونووسیان دەکەن و ئەندامبوونیان
لە
گرووپە نایاساییەکان
دژ
بەو
پێناسەیە دەزانن
کە
بۆ
زیندانی
سیاسی
کراوە
.
لە
یاساکانی
سزادان
،
زۆرینە
تاوانی
سیاسی
لە
تاوانە ئاساییەکان
جیا
دەکەنەوە و
بۆ
تاوانبارانی
سیاسی
هەندێ
مەرج
و ئاسانکاری
تایبەت
لە
بەرچاو
دەگرن.
بۆ
وێنە
ئامادەبوونی «ئەنجومەنی
چاودێران
» و مافی جیاکردنەوەی
زیندانی
سیاسی
لە
زیندانی
ئاسایی
لە
ناو
بەندیخانەکاندا.
سەرچاوە:
فەرهەنگی زانستی سیاسی (کوردی - کوردی)
سارک (یەکیەتی هاریکاری ناوچەیی ئاسیای باشوور)
سارک
ناوی
ڕێکخراوەیەکە پێکهاتووە
لە
حەوت
وەڵاتی
بەنگلادیش، بووتان، پاکستان، سریلانکا، ماڵدیڤ، نیپاڵ و هێندستان
کە
لە
8/12/1985
لە
داکا پێتەختی بەنگلادیش
بوونی
خۆی
ڕاگەیاند. ئامانجی دامەزراندنی
ئەم
یەکیەتیە زیادکردنی
هاریکاری
ئابووری
دوولایەنە
لە
نێوان
ئەندامانی
ناوبراو
و هاوکاریکردنی ڕێکخراوە نێونەتەوەییەکانە
لەم
بەستێنەدا. نووسینگەی
هەمیشەیی
سارک
لە
کاتماندۆ پێتەختی نیپاڵ ــە و
لە
بەرواری 16/1/ 1987
بە
شێوەیەکی فەرمی کراوەتەوە.
سەرچاوە:
فەرهەنگی زانستی سیاسی (کوردی - کوردی)
ستراتیجی نەتەوەیی
1ــ پەرەپێدانی
هاوسان
و هاوئاهەنگ
بە
هێزە
سیاسی
و کەلتووری و ئەخلاقی و
ئابووری
و سەربازییەکانی
نەتەوە
و وەگەڕخستنی
ئەم
هێزانە.
2ــ
زانست
و تەکنۆلۆجیای بەکارهێنانی دەسەڵاتی
سیاسی
،
ئابووری
،
کۆمەڵایەتی
، کەلتووری و
سەربازی
وەڵاتێک
لە
کاتی
ئاشتی
و
شەڕ
بۆ
گەیشتن
بە
ئامانجە نەتەوەییەکان.
سەرچاوە:
فەرهەنگی زانستی سیاسی (کوردی - کوردی)
سروودی نەتەوەیی/نیشتمانی
1ــ سروودێکی ڕەسمییە
کە
باڵانوێنی ڕۆحی
نەتەوە
و کەلتوور و دابونەریت و مێژووی وەڵاتێکە.
2ــ ئاوازێکی نیشتمانپەروەرانە و ئایدیالییە
کە
لە
کاتی
فەرمیدا
بۆ
ڕێزگرتن
لە
وەڵاتێک
تۆمار
دەکرێت.
سەرچاوە:
فەرهەنگی زانستی سیاسی (کوردی - کوردی)
سۆشیالیزمی پیشەیی
لقێکی بزاوتی ڕادیکالیزمی ئەورووپییە
کە
لە
ساڵی 1906 دامەزراوە.
ئەم
بزاوتە خوازیاری گەڕانەوەیە
بۆ
سیستەمی پیشەیی سەدەکانی
ناوەڕاست
. لایەنگرانی
ئەم
بزاڤە چالاکییەکانی
خۆیان
لە
ناو
یەکیەتی
و ئەنجومەنەکاندا
کۆ
دەکەنەوە و
قازانج
و
بەرژەوەندی
کرێکاران
تەنیا
لە
ڕێگەی
کارگە
و دامودەزگەکاندا دەبینن و بڕوایان
بە
دروستکردنی
یەکیەتی
پیشەیی
هەیە
.
بەم
بۆنەوە
یەکیەتی
کرێکاری
ڕێکدەخەن و
بە
شێوەیەکی پیشەیی و ئەنجومەنی، پیشەسازییەکان
بەڕێوە
دەبەن.
ئەم
بزاوتە ڕادیکاڵیستیە
لە
1925، دوابەدوای هەڵوەشانەوەی «کۆمەڵەی یەکیەتییە نەتەوەییەکان»
لەناو
چووە و زۆربەی ئەندامەکانی چوونە
ناو
ڕیزی ئەندامانی حیزبی نوێباوی کۆمۆنیستی بریتانیا و ئێستاش نەریتەکانی
لە
حیزبی
کرێکاری
بریتانیادا
پیادە
دەکرێت.
سەرچاوە:
فەرهەنگی زانستی سیاسی (کوردی - کوردی)
سیاسەت/ ڕامیاریی
ئەم
زاراوە
لە
زمانی فرەنسی
لە
ڕیشەی politique وەرگیراوە
کە
ئەویش
لە
ڕیشەی یۆنانی politikos و ڕیشەی
polis
بە
مانای
شار
وەرگیراوە.
لەو
سەردەمەدا politikos
بە
واتای «
هونەر
و هەڵسوکەوتی حکوومەت
لە
وەڵات
»
یان
دەوڵەت
ـــ شارەکانی یۆنان
لێک
دراوەتەوە.
سیاسەت
بە
گشتی
بریتییە
لە
ستراتیجی
یان
مێتۆد و ڕێبازێک
بۆ
بەڕێوەبردن
یان
باشتر
بەڕێوەچوونی
هەر
کارێک چ کارێکی شەخسی بێت چ
کۆمەڵایەتی
.
بەڵام
مانایەکی تایبەتیش
بۆ
ئەم
زاراوە
لێکدراوەتەوە
کە
ئەویش بریتییە
لە
لێکدانەوە
و توێژینەوەی
ڕەهەندە
سیاسیەکانی
دیاردە
کۆمەڵایەتییەکان.
بۆ
نمونە
دەسەڵات
،
دەوڵەت
، ڕەفتاری
سیاسی
، بڕیاردانی
سیاسی
و بەڕێوەبردنی کاروباری
گشتی
.
سیاسەت
بە
یەکێک
لە
کۆنترین بەشەکانی زانستە کۆمەڵایەتییەکان دادەنرێ و کتێبی «
کۆماری
» پلاتۆ،
یەکەم
بەرهەمە
کە
لەم
بارەوە نووسراوە و تێیدا
باس
لە
چۆنیەتی
حکوومەتی شارەکانی یۆنانی
کۆن
دەکات.
لەم
کتێبەدا پلاتۆ حکوومەتی نوخبەکان
پێشنیاز
دەکات.
پاش
پلاتۆ، ئەرەستۆ توێژینەوەیەکی قووڵتری
لەمەڕ
زانستی
سیاسەت
و
شێوازی
حکوومەت کردووە
کە
نووسینەکانی
ئەو
لەو
بوارەدا بنچینەی
زانستی
ڕامیاری
لە
قەڵەم
دەدرێن. دواتر
لە
سەردەمی
ڕێنسانس، نیکۆلۆ ماکیاڤیلی
نووسەر
و سیاسەتمەداری ئیتالی کتێبێکی
بە
ناوی
«
میر
» نووسیوە
کە
تێیدا شێوازەکانی حکوومەتکردنی
ڕاڤە
کردووە. (بڕوانە
ماکیاڤیلیزم
)
ئەم
کتێبە
بووە
هۆی
ئەوە
کە
زۆربەی پادشایان و دەسەڵاتدارانی سەدەی
هەژدە
لە
ئەورووپا
پەیڕەوی
بیر
و بۆچوونەکانی بکەن.
بەڵام
پێشینەی
هەوڵدان
بۆ
بەدیهێنانی
سیاسەت
وەک
زانستێک، دەگەڕێتەوە
بۆ
قوتابخانەی پۆزەتیڤیزمی ئاگۆست کۆنت (1798ـــ 1857)
لە
سەدەی
نۆزدە
. پۆزەتیڤیستەکان، پێشکەوتنی زانستە سرووشتییەکانیان
بە
دەرەنجامی ملنەدان
بە
کۆت
و
بەندە
میتافیزیکیەکان دەزانی و خوازیاری بەکارهێنانی مێتۆدەکانی
زانستی
سرووشتی
بوون
لە
توێژینەوە
کۆمەڵایەتی
و سیاسیەکاندا.
بەم
بۆنەوە کۆنت
لە
کتێبەکەی
خۆی
بە
ناوی
«
زانستی
سیاسەت
»
ئەم
ڕاستییەی سەلماندووە
کە
زانستی
سیاسەت
بە
بەراوردکردن
لەگەڵ
زانستی
فیزیا،
زانستی
فیزیای
کۆمەڵایەتی
لە
ئەژمار
دێت
و
بە
هەمان
شێوەی فیزیا
لەگەڵ
دیاردەگەلی دینامیک و ستاتیک سەروکاری
هەیە
.
زانستی
سیاسەت
بە
دوو
چەمک
دابەش
کراوە:
یەکەم
،
بە
مانای سیستەمی
سیاسی
یا
حکوومەت و
دەزگە
حوکومییەکان و سیاسەتی
ڕاپەڕاندن
و شێوەی دەسەڵاتداریەتی و ئیدارەی کۆمەڵگەیە.
دووهەم
، زانستێک
کە
لەگەڵ
بونیادە
ئابووری
و
کۆمەڵایەتی
و کەلتوورییەکانی
دەزگە
حوکومییەکان، زەمینە کۆمەڵایەتییەکانی دەسەڵاتی
سیاسی
و
هێز
بە
مانای
گشتی
،
مان
و نەمانی حکوومەتەکان،
پێوەندی
نێوان
دەوڵەتان و فەلسەفەی
سیاسی
،
پێوەندی
کۆمەڵگەی مەدەنی
لەگەڵ
ژیانی
سیاسی
و کەلتووری
سیاسی
و
ئابووری
و مێژووی
سیاسی
و … سەروکاری
هەیە
.
سیاسەت
و گۆڕانکارییە سیاسییەکان
لە
سەر
هەموو
ژیانی
مرۆڤایەتی
کاریگەری دادەنێت.
چونکە
جاری
وا
هەیە
بڕیارێکی نابەجێی
سیاسی
دەبێتە
هۆی
بەرپابوونی
شەڕ
و پێکدادان
یا
شۆڕش
و
کۆدەتا
کە
ئەمانەش
هەموو
بەستێنە
ئابووری
و
کۆمەڵایەتی
و کەلتووری و
ئایینی
و فیکرییەکان
تووشی
وەرچەرخان
دەکات.
ئەگەرچی
هەندێ
لە
نووسەران
چەقی
توێژینەوەکانی
زانستی
سیاسەت
بە
دەوڵەت
یان
حکوومەت
لە
قەڵەم
دەدەن
بەڵام
هەندێکی
دیکە
لە
سەر
ئەم
بڕوایەن
کە
سیاسەت
، سەنتەر و ناوەندێکی تاقانەی
نییە
چونکە
وەک
زۆربەی زانستەکانی
دیکە
زانستێکی فرەناوەندە. دیاریکردنی بابەتی
ناوەندی
وەک
بابەتی
سەرەکی
زانستی
سیاسەت
، دەگەڕێتەوە
بۆ
حەز
و تاسەی زانایانی
سیاسی
و
کێشە
گرنگەکانی
سەردەم
و کاریگەریی زانستەکانی
دەوروبەر
.
1
2
3
4