وشەدان

سەرچاوە: قامووسی زمانی كوردی - زەبیحی

لە ئوتوودان

«مستـ. متـ.» ساف کردنی جل‌وبەرگ بە ئوتووی گەرم کراو.: کراسەکەی شێرکۆ لە ئوتوو بدە. ٭ئوتوو کردن، ئوتوو کێشان.

سەرچاوە: قامووسی زمانی كوردی - زەبیحی

ئاو لە ئاوەڕۆبڕان

«کنـ.» ١- ئیشک بوون و لە جاری بوون کەوتنی ئاو. ٢- کوێر بوونەوەی سەرچاوەی قازانج و سوودی کارێک، بڕانی خێروبێر.

سەرچاوە: قامووسی زمانی كوردی - زەبیحی

ئاو لە دینگا «دینگدا» کوتان

«کنـ.» کردنی کارێ کە کەڵکی نەبێ.

سەرچاوە: قامووسی زمانی كوردی - زەبیحی

ئاوی گەرم لە ژێر «لەبەر» ڕۆییشتن

«کنـ.» میز بە خۆدا کردن، میز دەبنەخۆ کردن. □ «سەری وەبن کڵاوی کەوتووه، ئاوی گەرمی لە ژێر دەڕوا»

سەرچاوە: قامووسی زمانی كوردی - زەبیحی

ئاڵقە لە گوێ

[[عا. کو.]]

«ستـ.» ١- گوێ لە مست، گوێ ڕایەڵ، کەسێکی بە قسەی کەسێکی تر بکا، ٢- «کنـ.» بەندە، غوڵام، ‌عەبد. تێبــ. ــ لە دەورانی بەندەداریدا کە مرۆڤ وەکوو کاڵا دەکڕدرا و دەفرۆشرا بۆ ئەوەی «بەندە» و ئەوانەی عەبد نەبوون لێک جیا بکڕیتەوە، ئاڵقەیێکیان لە گوێچکە یا ملی «بەندە» کان دەکرد. چی بووترایە: بەندە و عەبدی فڵان کەس یان بیگوتیا: ئاڵقە لە گوێی وەکوو یەک بوو. * ئەڵقە بە گووش، ئەڵقە لە گوێ.

سەرچاوە: قامووسی زمانی كوردی - زەبیحی

ئیش لە دەست هاتن

١- تین و توانی کار کردن لە کەسێکدا هەبوون. هەموو ئیشێکی لە دەست دێ و قەت دانامێنێ. ٢- (مج.) دەسەڵاتدار بوون. زۆر ئیشی لە دەست دێ ئەم ئیشە هەر بەوی دەکرێ. تێبــ.- تورکیش ئەم وشەیە بەکاردێنن و بۆیە هەندێ کەس واتێدەگەن کە لە تورکی وەرگیراوە، بەڵام ئەمە ڕاست نییە و دەگەڵ (ئێش) لە یەک ڕیشەن.

سەرچاوە: قامووسی زمانی كوردی - زەبیحی

ئەستێ لە باخەڵ

«نتـ.»، «سیمـ.» یارییەکی بە کۆمەڵە لە کوردەواری. تێبــ.ینی: خەڵکەکەی یاری دەکەن دەبن بە دوو دەستە، دەستەیەکیان «ئەستێ» یەک لە باخەڵی یەکێک لە خۆیاندا دەشارنەوە و دەستەکەی تر دەبێ بگەڕێ بیدۆزێتەوە، ئەم یارییە شێوەیێکی تری گۆرەوی بازی «جۆرابێن» و زەرفێن «فینجانێن» ە.

سەرچاوە: قامووسی زمانی كوردی - زەبیحی

ئەوەندەی مست لە چاوان دەی

(کن.) خێرایی، توندوتۆڵی.

سەرچاوە: قامووسی زمانی كوردی - زەبیحی

بە بایە و بە بارانێ لە عومری بەفری کەم دەبێتەوە

(کن.) بە هەر بارێکدا بێ هەر زیان دەبینێ، کارێکی لە هەموو سەرێکەوە زەرەربێ.

سەرچاوە: قامووسی زمانی كوردی - زەبیحی

زیاد لە ئەندازە

تم: لە ئەندازە بەدەر. ئەم پاڵتۆیە زیاد لە ئەندازە گەورە و دەڵبە دەڵەی بۆ تۆ نەکراوە.

سەرچاوە: قامووسی زمانی كوردی - زەبیحی

لە ئاودان

«مستـ. لا.» لە چەم و ڕۆباران پەڕینەوە. □ «سیروان لێشت نەدەم هەر دەم بەی؟»، «لە حەوت ئاوی داوه، قولاپەی تەڕ نەبووە»، «کنـ.» زۆر فێڵباز و زرینگە.

سەرچاوە: قامووسی زمانی كوردی - زەبیحی

لە ئیعتباری... وە

(کعر.) لە...وە بەدواوە. لە ئیعتبیباری ئەم ساعەتەوە ئیتر من قسە لەم مەسەلەیە ناکەم.

سەرچاوە: قامووسی زمانی كوردی - زەبیحی

لە ئیمان دەرچوون

١- بە باشی وەڵامی پرسیار دانەوەی قوتابیان و سەرکەوتنیان لە کلاسێکەوە بۆ کلاسێکی باڵاتر. ٢- چاک هاتنە بەر چاو لە تاقی کردنەوەدا (بۆ هەر مەبەستێ بێ).

سەرچاوە: قامووسی زمانی كوردی - زەبیحی

لە ئەندازە بەدەر

حاڵی شتێک کە لە حەددی مەعموولی تێپەڕیبێ. ((... دانەکانی ڕەش هەڵگەڕاون، هەموو، هۆی جگەرەکێشانی لە ئەندازە بەدەرە...)) (قەفتان: چیرۆک-٧٠) *زیاد لە ئەندازە، بێ ئەندازە.

سەرچاوە: قامووسی زمانی كوردی - زەبیحی

مل لە موو باریکتر

(کن) زۆر گوێ لە مست و متیع. (مج.) لاواز، لەغەر. *(بک.) زراف.

سەرچاوە: قامووسی زمانی كوردی - زەبیحی

بەر لەوه

«بنت.» پێش ئەوه.:: زۆر سەیره بەر لەوەی د‌ەمووچاوی پشوا بەرچایی دەخوا. 4- دامێن و لای خوارەوەی هەر شتێک، ژێر:: بەرزگ، بەرسمێڵ، دێبەر، به ڕەتەشی.

سەرچاوە: قامووسی زمانی كوردی - زەبیحی

لەباو‌ەش کردن

«مست. مت.» هەڵگرتنی یەکێک و بەسینگی خۆوە نووساندن و بە د‌‌ستێ یا هەردووو دەست ڕاگرتنی تا نەکەوێته خوار.: کچی خانمۆڵ، بڕۆ ئەو منداڵه لە باو‌‌ش که و بیهێنه با هێندە نەگری.

سەرچاوە: قامووسی زمانی كوردی - زەبیحی

ئافتاوە و لەگەن

ئافتاوە و قاپێکی دیکەیە لە عەینی مەعدەن «لەگەن» کە دەستی لەسەر دەشۆرێ، بۆ ئەوەی ئاوەکە نەڕژێتە سەر ئەرز یا فەڕشان: دەستێک ئافتاوە و لەگەنی مسواری جوانیان هەبوو.

سەرچاوە: قامووسی زمانی كوردی - زەبیحی

ئامان لەرزانە

«نتـ.» هەوایەکی کلاسیکی گۆرانی کوردییە.

سەرچاوە: قامووسی زمانی كوردی - زەبیحی

ئاو لێ «لەکارێ» نەخواردنەوە

«کنـ.» دەست نەگێڕانەوە و خۆ نەپاراستن لە کردنی کارێک: تۆ بڵەی دەست بەسەر پووڵەکانیدا بگر‌ێ؟ ئەرێ وەڵڵا ئاوی لێ ناخواتەوە.

سەرچاوە: قامووسی زمانی كوردی - زەبیحی

ئاو لەبەر دڵ ڕۆیین

١- دڵ دەخێڵەکەوە هاتن و لە حاڵی ڕشانەوەدا بوون. ٢- «کنـ.» برسێتی زۆر، زۆر برسی بوون.

سەرچاوە: قامووسی زمانی كوردی - زەبیحی

ئاو لەبەر هەڵ نیشتن

«مکـ.» میز دەبنەخۆکردنی منداڵ: ئەم مناڵە ئاوی لەبەر هەڵ نیشتووە.

سەرچاوە: قامووسی زمانی كوردی - زەبیحی

ئاو لەجێ ماڵی «کەسێنان

«کنـ.» ١- وێران کردنی ماڵی کەسێ «تەخت کردنی جێ ماڵەکەی، کە بکرێتە کێڵگە و ئاوی لێ بندرێ تا ئامادە بێ بۆ کێڵان. ٢- تووشی بەڵاکردنی کەسێک بە جوورێ وەکوو ماڵ وێرانی وابێ.

سەرچاوە: قامووسی زمانی كوردی - زەبیحی

ئاو لەدەسکاوونگا کوتان

«کنـ.»، «مکـ.» تمـ: ئاو لە دینگا کوتان.

سەرچاوە: قامووسی زمانی كوردی - زەبیحی

ئاو لەدەم زان

«کنـ.» تمـ: ئاو لەدەم گەڕان.

سەرچاوە: قامووسی زمانی كوردی - زەبیحی

ئاو لەدەم گەڕان

«مستـ. لا.» ١- ئاو کەوتنە زار، لەبەر خواردنی شتێکی ترش یا چاو پێکەوتنی کەسێ کە شتی ترش دەخوا یا باسکردنی شتی ترش. ٢- ئیشتیا چوونە خواردنێک، حەز لەشتێ کردن.

سەرچاوە: قامووسی زمانی كوردی - زەبیحی

ئەڵقە لەگوێ

[[عا. کو.]]

(ست.)، (سن.) تم؛ ئاڵقە لەگوێ.

سەرچاوە: قامووسی زمانی كوردی - زەبیحی

بەر لەمه

«بنت.» پێش ئەو شتەی که بۆ قسەکەر و بیسەر ڕوونە.:: ئوتوموبیلەکەی بەر لە مەیان تێپەڕی کێ بوو.

سەرچاوە: قامووسی زمانی كوردی - زەبیحی

بە‌لەباریکه

[[به/1+ 3- 3- ئه/2+ باریك /1+ 5-ئه/1]]

«نت.»، «کێر.، کعر.، جن.» 1- ئاد‌‌میزادی بەژن درێژی، لاواز وڕەقەڵه. 2- حاڵی مرۆڤێکی ئاوا:: پیاوێکی بەلەباریکەی زەردە‌‌ڵەشی لەکن بوو. تێبــ.ینی: ئەم وشەیه ئەگەر د‌ەگەڵ ناوێک لە حاڵەتی «ئیزافه» دا بوو ئەوا «سفەت» ه ئەگینا «ناو» ه.

سەرچاوە: قامووسی زمانی كوردی - زەبیحی

بە‌لەباقه

[[؟]]

«نت.» 1- دەردێکه دووچاری بزن دەبێ، له باڕ‌ەی دە‌‌خا و دەیکوژێ. «یەک دانوو د‌ەیکوششت، یەک بەلەباقه» «سیف القضات.» .2- «مج.» سووکه جنێوێکه، له وەختێکا منداڵێ به قسه و هەرا خەڵک وە‌‌رەز بکا، پیێدەدرێ. هەروەک بڵێن: ده ‌بیبڕەوه، وست به، دەنگت بڕێ.

سەرچاوە: قامووسی زمانی كوردی - زەبیحی

لەبەرددان

«مست، لا» «کن» بەفیڕۆدان و فەوتاندنی شتێک.

سەرچاوە: قامووسی زمانی كوردی - زەبیحی

لەبەرچاوخستن

«مست. مت.» بێ نرخ کردنی کەسێ یا شتێ لەلای یەکێک و بێ ئەهەمیەت کردنی. بێ‌قە‌در و قیمەت کردن.

سەرچاوە: قامووسی زمانی كوردی - زەبیحی

هەتا با لەم کونەوە بێ

(کن.) تا حاڵ بەو جۆرە بێ کە هەیە، تا وەزع ئاوابێ.

سەرچاوە: قامووسی زمانی كوردی - زەبیحی

وەک لەبانێک بەر...دەنەوه ‌وابوو

«کن» ئاگای له... هیچ شتێک نەبوو، لە پێشدا هیچ شتێک...لەو کاره یا یا ئەو قسەیەی نەدەزانی. «عا.» موباغەتەکرا. «هل.» تۆپێک...، لەخۆ.. دێت.

سەرچاوە: قامووسی زمانی كوردی - زەبیحی

بالەبال

[ [ند.]]

تم: باڕەباڕ.

سەرچاوە: قامووسی زمانی كوردی - زەبیحی

بەرخەلەوان

[[به‌رخه‌ل+3-ئه‌/2/وان]]

«نت.» شوانێکی ڕانی بەرخان دەباته لەوەڕ. * «مک.» بەرغەلەوان، بەرخەوان. «بک.» بەرخ ڤان.

سەرچاوە: قامووسی زمانی كوردی - زەبیحی

بەلەسە بوون

[[؟]]

«مست، لا،» «یاخی بوون» تم+خا: ب1، ل-174.

سەرچاوە: قامووسی زمانی كوردی - زەبیحی

بەلەفیڕه

[[به‌له «؟» + فیڕ «فیڕاندن+ 5- ئه‌/1]]

«نت.»، کئێر.، کعر.» نەخۆشی زگ چوونه تووشی ئاژەڵ و پاتاڵ د‌ەبێ. هس.: «جن». بەلەریقه = ئیسحالی به ‌شیددەت «بۆ ئینسان» تم: لۆڕی، ل- 15.

سەرچاوە: قامووسی زمانی كوردی - زەبیحی

1ـ بەلەک

[[؟]]

«نت،» «کعر.، سن.» گیایەکی د‌‌ەشتەکییه و تا میترێک بەرز دەبێتەوه، له کوردستان زۆره، ڕەگ و ڕیشەی ئەم گیایه بۆ خۆش کردنی تامی دەرمانان کەڵکی لێ وەردەگیری. هەروەها له ‌شوێنانی گەرم شەریەتێکی لێدەگرن که تۆزێ شیرناییه هەیە و خواردنەوەی دەروونی مرۆڤ فێنک دەکاتەوه، «عا.» عەڕەق سوس «عەڕەق لووس.». «مک» مێکووک.

سەرچاوە: قامووسی زمانی كوردی - زەبیحی

2ـ بەلەک

[[؟]]

«نت.»، «کئێر.» بەشێکە لە لاقی ئاد‌‌میزاد، د‌ەکەوێته نێوان ئەژنۆ و قولاپەی پێ، لوولاک ووگۆشتێکی بە دەرەو‌‌یەتی بە تێکڕایی.

سەرچاوە: قامووسی زمانی كوردی - زەبیحی

ئالەت

[[ = عا.: ئالە]]

«نا.» ١- ئامراز بۆ پێکهێنانی کارێک یا جێ بە جێ کردنی مەبەستێک: هەوجار ئالەتی جووتە. کۆنەپەرەست ئالەتی دەستی ئیمپڕیالیزمە. ٢- «کنـ.» ئامرازی پیاوەتی و نێرینەیی ئادەمیزاد «چونکە ناوهێنانی بە بێ ئەدەبی دەزانرێ».

سەرچاوە: قامووسی زمانی كوردی - زەبیحی

ئاولەمە

[[؟]]

«نتـ.»، «سنـ.» ۱- منداڵ، کە هێشتا لە زگی دایکیدا بێ و گیانی وەبەر نەهاتبێ. ۲- منداڵی لە بارچوو، منداڵێ کە لە خۆیەوە، یا بە هۆی داو و دەرمان و شتی تر بە مردوویی لە زگی ئافرەت بێتە دەر. ۳- بەرخ و کاریلەی وە ڕووح نەهاتوو، کە پاش سەر بڕینی مەڕ و بزن، لە زگی دایکیان دەیانهێننە دەر. ٭نەبەکام.

سەرچاوە: قامووسی زمانی كوردی - زەبیحی

ئوولەکە

«پبـ.» بە دوای ناوانەوە دەلکێ و پچووکیان دەکاتەوە.

سەرچاوە: قامووسی زمانی كوردی - زەبیحی

ئیستیقالەدان

[[عا؛ ئیستیقالە + کو: دان]]

(مست. لا.)، (کعر.) تم: ئیستیقالە کردن.

سەرچاوە: قامووسی زمانی كوردی - زەبیحی

ئەسلەحە

[ [=عا.: اسلحه]]

«نا.» تمـ: ۱- چەک. «ئەسلەحەی هەر میللەتێ، سا، دەست و بازووی گەنجیەتی» «ڕۆژی شوعلە بەخشی ئوممێد، فکر و کاری گەنجیەتی» «دڵدار: گمـ- ٢٦»

سەرچاوە: قامووسی زمانی كوردی - زەبیحی

ئەشکەولەت

[[؟] ]

«نتـ.» بنەگۆزە و دیزی شکاو کە هێشتا ئەوەندەی پێوە مابێ ئاو یا شتی تری تێ‌ بکرێ بۆ هەر مەبەستێک بێ. هس.: سواڵەت.

سەرچاوە: قامووسی زمانی كوردی - زەبیحی

ئەقەللەن

[[= عا.: ئەقەللەن]]

(بن.) بە لانی کەم، بە لای کەمی، هیچ نەبێ. هەروا بێدەنگ دانیشتووی ناوی دەنێی چی، ئەقەللەن تۆش قسەیەک لەم کارەدا بکە. ئەقەللەن پێنج دیناری تێدەچێ.

سەرچاوە: قامووسی زمانی كوردی - زەبیحی

ئەلەتریک

(نا.) تم: ئەلەتریک.

سەرچاوە: قامووسی زمانی كوردی - زەبیحی

ئەلەم

[[=عا" الم]]

(نا.) ئیش، ئازار، ژان. ((جل شڕ و ملخوار و سەرکز، هاودەمم دەرد و ئەلەم)) ((عاجز و زار و زەلیل و مات و هەم دڵپارە بووم)) (سەلام-١٠٥) هس.: عەلەم.

سەرچاوە: قامووسی زمانی كوردی - زەبیحی

ئەلەنگە

[[؟]]

(نا.)، (مک.) زمانە چکۆڵە. ((بە ئەلەنگەی نەنکییەوە)) جنێوێکی دۆستانەیە کە کەس لەدڵی گران نایە. تێبــ.-من ئەم وشەیە و ڕستەکەشم بیستبوو بەڵام نەمدەزانی مانای چییە. تا کاک هێمن تێیگەیاندم.

سەرچاوە: قامووسی زمانی كوردی - زەبیحی

ئەلەکترۆن

[[=یۆنانی: ئێلێکترۆن (کارەبای زەرد) ئەوەی تەسبیح و... لێ دروست دەکرێ (لەبەر ئەو هێزە شت ڕاکێشەی تێدای]

(نا.) ئەو (زەڕڕە) زۆر زۆر بچووکانەی کە بە چاو نابیندرین، کارەبای سارد (سالب)یان تێدایە و ئەستێرە چۆن بە دەوری (خۆر)دا دەسووڕێنەوە، ئەوانیش بە خێرایی ٤٨ هەزار کیلۆمەتر لە سانیەیەکدا بە دەوری ناوکەی (ئاتۆم)دا دەسووڕێنەوە (تم: معین. فەرهەنگ، ج١-٣٤١) ژمارەی ئەلەکترۆن لە هەر جیسمێکدا فەرق دەکا و هەر ئەلەکترۆنەی لە مەدارێکدا دەسووڕێتەوە.

سەرچاوە: قامووسی زمانی كوردی - زەبیحی

ئەلەکتریسیتە

[[فرەنسی: لە (ئێلێکترۆن)ی یۆنانی]]

(نا.)، (کئێر.) هێزێکە کە لە ئەنجامی لێک خشانی دوو جیسمدا پەیدا دەبێ و شتی سووک (وردە کاغەز،کا، سووتوو،...) ڕادەکیشێ، وەکوو چۆن تەسبیحی کارەبا لە پارچەی خۆی بخشێندرێ، یا شانەی باغە پاش ئەوەی سەری پێ داهێنرا، شتی سووکەڵە هەڵدەگرن. ئەمە سادەترین چەشنێتی. ئێستا بەهۆی کاری دوولانە (تەفاعول)ی کیمیایی کە لە (پیل)دا پێکدێ و هەروەها بەهۆی کاری مەکینە (داینەمۆ)، بۆ پێویستەکانی جۆربەجۆری ژیانی ئیمڕۆی ئادەمیزاد، سازدەکرێ و کەڵکی لێ وەردەگیرێ *(کئێر.) بەرق. برووسکە. (کعر.) کارەبا.

سەرچاوە: قامووسی زمانی كوردی - زەبیحی

ئەلەکتریک

[[-فرەنسی: هەر شتێک و کارێکی پێوەندە بە ئەلەکتریسیتەوە هەبێ]]

(نا.)، (کئێر.) ١- لەباتی ئەلەکتریسیتە بەکاردێت. ٢- دەزگای تەل و گڵۆپ کە لەباتی چرا ناوماڵ و خانووی پێ ڕووناک دەکرێتەوە. ٣- چرای دەستی کە بە (پیل) کار دەکا. ((ڕەهنومای گومبووی هەردەی هەوایی)) ((ئەلەکتریکی تەلی بینایی)) (پیرەمێرد-٣٦٦) *ئەلەکتریک. عەلەکتریک. تێبــ.- ئەم وشەیە زیاتر لە گفتوگۆی زانستی و ناو خوێندەواران دەبیسرێ، خەڵک بەگشتی شێوە کوردییەکانی بەکاردێنن.

سەرچاوە: قامووسی زمانی كوردی - زەبیحی

ئەنگوستیلەی دروومان

(نت.)، (مک.) پارچە مەعدەنێکە لە شێوەی کڵاوی بەڕوو، بەڵام قووڵترە دیوی دەرەوەی کونج کونجە، لە کاتی دروومانا دەیکەنە سەری قامکەوە و پاڵی پێ بە دەرزییەوە دەنێن، نایەڵێ قامکیان دەرزیی تێڕابچێ. *قووچەکە.

تۆڕی زاراوەپارێزیی وشەدان