تۆڕی زاراوەپارێزیی وشەدان
سەرجەم فەرهەنگەکان
فەرهەنگەکانی کوردی - کوردی
برادۆست (ئینگلیزی-کوردی)
برادۆست (کوردی - ئینگلیزی)
برادۆست (کوردی - عەرەبی)
برادۆست (کوردی - کوردی)
زاراوەکانی کۆڕ (کوردی - ئینگلیزی)
زاراوەکانی کۆڕ (کوردی - عارەبی)
سەلاحەدین
فەرهەنگۆکی کتێبی ئابووری سامولسن و نوردهاوس
فەرهەنگی خاڵ
فەرهەنگی زانستی سیاسی (ئینگلیزی- کوردی)
فەرهەنگی زانستی سیاسی (کوردی - ئینگلیزی)
فەرهەنگی زانستی سیاسی (کوردی - فارسی)
فەرهەنگی زانستی سیاسی (کوردی - کوردی)
فەرهەنگی کوردستان
قاموس کردي الحدیث
قامووسی زمانی كوردی - زەبیحی
مەردۆخ کوردی - عارەبی
مەردۆخ کوردی - فارسی
مەردۆخ کوردی - کوردی
نالی
هەنبانە بۆرینە (کوردی - فارسی)
هەنبانە بۆرینە (کوردی - کوردی)
گۆڤەند و زنار
X
وشە
پوخت
پێشگر
ناوگر
پاشگر
سەروا
دەرئەنجام: 420
سەرچاوە:
مەردۆخ کوردی - فارسی
ڕێگەی کار
راه
کار
،
راه
و
چار
.
سەرچاوە:
مەردۆخ کوردی - کوردی
ڕێگەی کار
ڕێوشوێن
سەرچاوە:
مەردۆخ کوردی - عارەبی
ڕێگەی کار
مأتَی، مَأتاة.
سەرچاوە:
مەردۆخ کوردی - فارسی
ڕێگەی کاکەشان
آسمان
دره
،
پالاهنگ
،
کهکشان
،
راه
کهکشان
.
سەرچاوە:
مەردۆخ کوردی - کوردی
ڕێگەی کاکەشان
کاکەشان.[کاکێشان، کادز]
سەرچاوە:
مەردۆخ کوردی - عارەبی
ڕێگەی کاکەشان
مَجَرَّة.
سەرچاوە:
مەردۆخ کوردی - فارسی
ڕێگەی کێف
درغاله
،
راه
کوه
. (
که
از
میان
دو
کوه
یا
از
بالای
کوه
میگذرد.)
سەرچاوە:
مەردۆخ کوردی - کوردی
ڕێگەی کێف
[(ڕێگەیەک
کە
بە
نێوان
دوو
شاخدا
یا
بەسەر چیادا تێدەپەڕێت.)]
سەرچاوە:
مەردۆخ کوردی - عارەبی
ڕێگەی کێف
نُقب، مَنقِب، عُرقوب، عَرَق، مَخزَم، صَهوَة، سَنیعَة، نَقِیضَه. عَقَبَه، مَنقَل، مَسبَأ.
سەرچاوە:
فەرهەنگی کوردستان
ژێرچەناگەی کەڵەشێر
دووپەلکەکانی ژێرچەنەگەی کەڵەبابییە
سەرچاوە:
فەرهەنگی زانستی سیاسی (کوردی - کوردی)
کۆمەڵگەی جڤاکی
کۆمەڵگەی
جڤاکی
لە
بەرانبەر
کۆمەڵگەی مەدەنی
بۆ
باسکردن
لە
جۆرە پێوەندییەک
لە
نێوان
دەوڵەت
و
کۆمەڵگە
هاتۆتە ئاراوە.
بە
گشتی
هەندێ
لە
نووسەران
هەموو
کۆمەڵگەکان
بێ
ڕەچاوکردنی ڕژێمە سیاسیەکان،
بە
کۆمەڵگەی
جڤاکی
لە
قەڵەم
دەدەن
چونکە
لەم
جۆرە کۆمەڵگەیەدا وێکچوویی
فیکر
و بیروڕا بەرچاوترە
لە
تەوفیر
و جیاوازییەکانی نێوانیان. لێکچوواندن و هاوشێوەکردن، تایبەتمەندی
سەرەکی
کۆمەڵگەی جڤاکییە.
بە
کورتی
کۆمەڵگەی
جڤاکی
لە
ڕەوتی
هەنگاونان
لە
کۆمەڵگەیەکی سوننەتیەوە
بەرەو
کۆمەڵگەیەکی مۆدێرنە سەرهەڵدەدات.
لە
کۆمەڵگەی جڤاکیدا
بە
گشتی
جیاوازی
پیشەیی و سینفی و سوننەتییەکان
کاڵ
دەبنەوە.
هەنگاونان
لە
«ڕەشەگەل» ـەوە
بەرەو
«
کۆمەڵگە
» سەرهەڵدانی کۆمەڵگەیەکی
جڤاکی
مسۆگەر دەکات. کەلتوورە ناوچەیی و لۆکاڵییەکان
لە
کاتی
پەیدابوونی کۆمەڵگەی
جڤاکی
،
مەحف
دەبنەوە.
لە
وەها
کۆمەڵگەیەکدا هۆشیاریی چینایەتی
لە
هەناوی هۆشیاریی جڤاکیدا دەتوێتەوە و یەکگرتووییەک
لە
نێوان
ئایدیۆلۆژی چینوتوێژەکان دێتە کایەوە.
لە
ناخی کۆمەڵگەی جڤاکیدا زەمینە
بۆ
دامەزرانی ڕێکخراوە و بزاڤی جڤاتی
خۆش
دەبێت و
لە
ئاکامی
ئەم
بەهەرەوەزکردنەدا چینەکانی خوارەوەی
کۆمەڵگە
دەکەونە
ناو
جەغزی
دەزگە
سیاسییەکانەوە. هاوبەشێتی
سیاسی
لەم
کۆمەڵگەیانەدا بەپێی
حەز
و
بەرژەوەندی
پیشەیی
نییە
بەڵکوو
بەپێی هەرەوەزکردن و هاندانە.
لەم
ڕووەوەیە
کە
یەکگرتوویی ڕیزەکانی
جڤات
لاواز
دەبێ
و زەمینەی
بە
ئایدیۆلۆژیک کردنی کۆمەڵگەش
فەراهەم
دەبێت.
لە
پێناسەیەکی دیکەدا سیاسەتی
جڤاکی
یان
کۆمەڵگەی
جڤاکی
کاتێک دێتە ئاراوە
کە
خەڵقێکی
زۆر
،
بەدەر
لە
ڕێسا
و شێوازە سیاسییەکان،
بە
مەبەستی
کارتێکردن
لەسەر
کۆمەڵگە
دەستدەدەنە کردەوەیەکی
سیاسی
.
جگە
لەمەش
لە
کۆمەڵگەی دیموکراتیدا سیاسەتی جڤاتی
دژی
دیموکراسییەتە
چونکە
لە
سیستەمی قانوونی لادەدات. نموونەی
ئەم
جۆرە سیاسەتە جڤاکییانە مەککارتیزمە. بەپێی شرۆڤەیەکی کۆمەڵگەی
جڤاکی
، مەترسییەکی
سەرەکی
کە
لە
سیستەمی
سیاسی
و ئازادییە مەدەنییەکان
هەڕەشە
دەکات ،
باڵادەستی
و دەسەڵاتی جڤاتە
بە
سەر
نوخبەکاندا.
سەرچاوە:
فەرهەنگی زانستی سیاسی (کوردی - فارسی)
کۆمەڵگەی جڤاکی
جامعەی تودەای
سەرچاوە:
فەرهەنگی زانستی سیاسی (کوردی - ئینگلیزی)
کۆمەڵگەی جڤاکی
Mass
society
سەرچاوە:
فەرهەنگی زانستی سیاسی (کوردی - فارسی)
کۆمەڵگەی مەدەنی
جامعەی
مدنی
سەرچاوە:
فەرهەنگی زانستی سیاسی (کوردی - ئینگلیزی)
کۆمەڵگەی مەدەنی
Civil
society
سەرچاوە:
فەرهەنگی زانستی سیاسی (کوردی - کوردی)
کۆمەڵگەی مەدەنی
ئەم
زاراوە
لە
سەدەی 18
پاش
ئاڕاستە
کردنی تیۆری «پەیمانی
کۆمەڵایەتی
»
هاتە
ناو
گوتاری سیاسییەوە. کۆمەڵگەی مەدەنی حاڵەتێکە
کە
تێیدا
مرۆڤ
دەسبەرداری
ئازادییە سروشتییەکان
دەبێ
و
گەردنکەچی
دەوڵەت
و
یاسا
دەبێت.
لەم
چاخەدا
باسکردن
لە
کۆمەڵگەی مەدەنی، باسێکی جیهانییە و ڕەگوڕیشەکەی دەگەڕێتەوە
بۆ
وەڵاتانی
ڕۆژاوا
.
لەم
وەڵاتانەدا
پاش
شەڕی جیهانی
دووهەم
هەوڵ
درا
بۆ
دابینکردنی
بەرژەوەندی
و بەهرەداریی
خەڵک
و
بەرگری
لە
سەرهەڵدان
و
شۆڕش
، هەڵسوکەوتی گرووپە کۆمەڵایەتییەکان
بەرێوشوێن
و تەکوز بکرێن
چونکە
پێش
ساڵەکانی 1980 کۆمەڵگەی مەدەنی
لە
ئاستی جیهانیدا
تووشی
لاوازی
ببوو.
قەیرانی
ئابووری
لە
کاتی
شەڕدا ببووە
هۆی
زیادبوونی
دەوری
دەوڵەتەکان
لە
کۆمەڵگە
و ئابووردا.
لەمەودوا
کەس
داواکاری دەوڵەتێکی
بچووک
نەبوو
. دەوڵەتان
لە
کاروباری
ئابووری
و
کۆمەڵایەتی
دەستیان وەردەدا.
ئایدیۆلۆجی
ناسیۆنالیزم
لە
وەڵاتانی جیهانی
سێهەم
،
بە
زلکردنەوەی ترسێک
کە
لە
بێگانە
یا
زلهێزەکان بوویان، جێگەیان
بۆ
لاوازکردنی کۆمەڵگەی مەدەنی
خۆش
کرد
.
تا
ئەو
کاتەی
لەم
وەڵاتانەدا دوژمنێکی
دەرەکی
گوماناوی
وێنا
بکرێت و
هەستی
ناسیۆنالیستیش ببتە
هاندەر
و
لە
سەر
یەکگرتوویی و دەسەڵاتی
دەوڵەت
تەئکید بکرێت، پێکهاتە و هێزەکانی کۆمەڵگەی مەدەنی دەبنە
هۆی
بشێوی
و لێکهەڵوەشانی
کۆمەڵگە
.
سەردەمی
شەڕی
سارد
، قۆناغی داتاشینی
دوژمن
و
ترس
لە
بێگانەبووە.
ئەم
وەهمە
بۆتە
ڕێگرێک
لە
بەردەم
گەشەسەندنی کۆمەڵگەی مەدەنی.
ئەگەرچی
ڕادەی چالاکبوونی کۆمەڵگەی مەدەنی
لە
جیهاندا
جیاواز
بووە
. کۆمەڵگەی مەدەنی
لە
ڕۆژاوا
بە
نیسبەت
ڕۆژهەڵات
بەهێزتر
بوو
.
ئێستا
پاش
کوژانەوەی
ئاگری
کەڵەئایدیۆلۆجیایەکی
وەک
کۆمۆنیزم
،
ڕێگە
بۆ
کەنەفتیی ئایدیۆلۆجیایی
لە
جیهاندا
خۆش
بووە
.
لە
بەستێنی
زانیاری
پاش
مودێرنیزمیشدا
بە
شێوازی
جۆراوجۆر
،
ئایدیۆلۆجی
کەوتۆتە
بەر
هێرش
و
توانج
و ڕەخنەی
بەهێز
.
بە
گشتی
لایەنگری
لە
لاوازی
دەسەڵات
خوازی و ئایدیۆلۆجیایی
دەوڵەت
و
بەهێز
بوونی
لایەنە
کۆمەڵایەتی
و مەدەنییەکەی،
هەر
دێتوو خۆیاتر دەبێت.
هەڵبەت
کۆمەڵگەی مەدەنی
بە
درێژایی
مێژوو
تووشی
گۆڕان
بووە
و واتای جۆراوجۆری لێبۆتەوە.
دوایین
مانای
ئەم
زاراوە
برییتیە
لە
لاواز
بوونی
دەسەڵاتی دەوڵەتەکان و ئایدیۆلۆجییە مەزنەکان. کاتێک
ئایدیۆلۆجی
تووشی
قەیران
دەبێت و قەیرانی
ڕەوابوون
و شەرعییەت پەرەدەسێنێت،
ئینجا
لایەنگری
لە
کۆمەڵگەی مەدەنی
بە
کەس
ناشاردرێتەوە.
بنەماکانی کۆمەڵگەی مەدەنی:
1ــ
بەدەستەوە
نەدانی
شوناس:
واتە
ناکرێ شوناسە کۆمەڵایەتییەکان
بچووک
بکرێنەوە و یەکیان
لە
«
ئەویدی
»
دا
بتوێنرێتەوە.
کەواتە
کۆمەڵگەی مەدەنی مەکۆی فرەدەنگی و پێکهاتە جیاوازەکانە.
2ــ بنەمای سوودمەندی:
خەڵکی
بە
شوێن
زیاترین
قازانج
و
بەرژەوەندی
خۆیانەوەن.
ئەم
بنەمایە دەبێتە پاڵنەرێک
بۆ
کۆکردنەوەی
مەردم
لە
مەکۆیەکی کۆمەڵایەتیدا.
3ــ بنەمای بەرپرسیاریەتی: بەرپرسیاریەتی
لەگەڵ
سەربەستی
ئاوێتەیە.
کەواتە
بەرپرسیاریەتی زیاتر
بە
مانای
ئیختیاری
زیاترە. بەرپرسیاریەتی دەبێتە
هۆی
ئەندامەتی
ئارەزوومەندانە
لە
کۆمەڵگەی مەدەنیدا.
4ــ بنەمای دامەزراندن:
خەڵک
حەز
دەکەن کەسانی
دیکە
وەکارگرن و
دامەزرانن
بۆ
بەدیهێنانی
ئامانج
و بەرژەوەندییەکانیان.
ئەم
بنەمایە دەبێتە
هۆی
تەکوزی
کۆمەڵایەتی
و
یەکسانی
مافەکان
لەناو
پێکهاتەیەکدا.
5ــ باڵادەستی:
ئەوە
مرۆڤەکانن
کە
بەپێی پەیمانی
نووسراو
و نەنووسراو، باڵادەستیی و
دەسەڵات
و
پلە
و مەقامی
خۆیان
دیاری
دەکەن.
لە
کۆمەڵگەی مەدەنیدا بەپێی
ئەم
بنەمایە
هیچ
کەسێک ناتوانێ مافی
خودایی
حکوومەت
کردن
بۆ
خۆی
قاییل
بێت.
6ــ بنەمای
جەبر
:
جەبر
سەبەبی پاکانەیە.
ئەم
بنەمایە دەبێتە مایەی سڕینەوەی زۆرەملی و گوشارهێنان بەپێی ڕێسای ڕێکخراوەکان و
هەرکەس
بەپێی بەرپرسیاریەتی
خۆی
ئەرکەکانی
خۆی
بەڕێوە
دەبات.
7ــ بنەمای
نەزانین
:
نەزانین
سەبەبی پاکانەیە.
ئەم
بنەمایە
لە
سەر
گەڕیانی
زانیاری
بە
شێوەی
ئازاد
لە
ناو
پێکهاتەکاندا
لەنگەر
دەگرێ.
8ــ بنەمای زوڵاڵبوون: ڕوونبوون و
ڕووناکی
بەسوودترە و
کێشە
و گرفتان
کەم
دەکاتەوە.
بەم
پێیە
هیچ
کەس
بۆی
نییە
لە
ناو
گرووپ
یان
پێکهاتێک
کاری
شاراوە
و
پەنامەکی
ئەنجام
بدات.
9ــ بنەمای خۆخوازی:
هەر
کەسێک
تەنانەت
لە
ناو
گرووپیشدا
بەرژەوەندی
خۆی
زیاتر
بەلاوە
گرنگە
تاکوو
بەرژەوەندی
کەسانی
دیکە
.
ئەمە
دەبێتە
هۆی
«
نە
»
لێکردن
بە
پێوەندی
مورید ومورادی
کە
کۆمەڵگەی مەدەنی
ڕەت
دەکاتەوە.
سەرچاوە:
فەرهەنگی زانستی سیاسی (کوردی - فارسی)
کۆمەڵگەی کراوە
جامعەی
باز
سەرچاوە:
فەرهەنگی زانستی سیاسی (کوردی - ئینگلیزی)
کۆمەڵگەی کراوە
Open
society
سەرچاوە:
فەرهەنگی زانستی سیاسی (کوردی - کوردی)
کۆمەڵگەی کراوە
ئەم
زاراوە
لە
لایەن
کارۆل پۆپێر فەیلەسووفی نەمسایی
لە
کتێبی «کۆمەڵگەی کراوەودوژمنەکانی» (1945)
بۆ
پێناسە
کردنی کۆمەڵگەیەکی
ئاواڵە
هاتۆتە ئاراوە
کە
تێیدا
هەموو
کەس
بتوانێ
بە
شێوەیەکی سەمەربەخش
لە
دەسەڵاتداران
ڕەخنە
بگرێ. پۆپێر
بە
نەقڵکردنی
ئەم
گوزارەی پریکلێس لەگەڵیا هاودەنگە
کە
دەڵێ: «
ئەگەرچی
تەنیا
دەستەیەکی
کەم
،
سیاسەت
بەرهەم
دێنن
بەڵام
هەموومان دەتوانین
لە
بارەیەوە
دادوەری
بکەین». ئەمەش
بە
مەرجێک
بە
ئەنجام
دەگات
کە
هێرش
بکرێت
بۆ
سەر
ئیستبداد و هایراکی «داخراو»ی
کۆمەڵایەتی
و
سیاسی
کە
ئیجازە
بە
کەس
نادات بەپێی لێوەشاوەیی و
کارامەیی
بەرەو
پێشەوە
بڕوات.
سەرچاوە:
فەرهەنگی کوردستان
کەڵگەی بەرسگ
کاسەی دەرۆزەکەرو
ئەو
سووالەتەیە ٬
کە
بۆ
مریشکان
ئاو
و
دانی
تێدەکەن
18
19
20
21