تۆڕی زاراوەپارێزیی وشەدان
سەرجەم فەرهەنگەکان
فەرهەنگەکانی کوردی - کوردی
برادۆست (ئینگلیزی-کوردی)
برادۆست (کوردی - ئینگلیزی)
برادۆست (کوردی - عەرەبی)
برادۆست (کوردی - کوردی)
زاراوەکانی کۆڕ (کوردی - ئینگلیزی)
زاراوەکانی کۆڕ (کوردی - عارەبی)
سەلاحەدین
فەرهەنگۆکی کتێبی ئابووری سامولسن و نوردهاوس
فەرهەنگی خاڵ
فەرهەنگی زانستی سیاسی (ئینگلیزی- کوردی)
فەرهەنگی زانستی سیاسی (کوردی - ئینگلیزی)
فەرهەنگی زانستی سیاسی (کوردی - فارسی)
فەرهەنگی زانستی سیاسی (کوردی - کوردی)
فەرهەنگی کوردستان
قاموس کردي الحدیث
قامووسی زمانی كوردی - زەبیحی
مەردۆخ کوردی - عارەبی
مەردۆخ کوردی - فارسی
مەردۆخ کوردی - کوردی
نالی
هەنبانە بۆرینە (کوردی - فارسی)
هەنبانە بۆرینە (کوردی - کوردی)
گۆڤەند و زنار
X
وشە
پوخت
پێشگر
ناوگر
پاشگر
سەروا
دەرئەنجام: 1446
سەرچاوە:
هەنبانە بۆرینە (کوردی - کوردی)
یەکزمان
ئەوانەی
هەموویان
بە
زمانێ داخێون
سەرچاوە:
زاراوەکانی کۆڕ (کوردی - عارەبی)
یەکسانیی ئەزموون
اشتراکیة الاختبار
سەرچاوە:
زاراوەکانی کۆڕ (کوردی - ئینگلیزی)
یەکسانیی ئەزموون
Test Communality
سەرچاوە:
قامووسی زمانی كوردی - زەبیحی
بۆره خزم
«نت.» خزمی
دوور
.
سەرچاوە:
قامووسی زمانی كوردی - زەبیحی
بەزم پێگرتن
«مست. مت.»، «مک.» 1-
شەڕ
فرۆشتن
به
کەسێ
،
شڵتاغ
پێکردن
، تەشقەڵه
کردن
به
یەکێ::
شێرکۆ
بەزمێکی
بە
سیروان
گرت
مەگەر
هەر
بۆ
خۆی
بزانێ
چۆن
بوو
. 2- «مج.»
وەخت
پێ
ڕابواردن
،
دەماغ
تەخت
کردن
به
کابرایێ:: دەبڕۆ
واز
بێنه بەسمان
بەزم
پێ
بگره
.
سەرچاوە:
فەرهەنگی زانستی سیاسی (کوردی - کوردی)
ئازادیخوازی+ لیبرالیزم
بە
کۆمەڵێک مێتۆد و
سیاسەت
و ئایدیۆلۆژیا دەگوترێ
کە
ئامانجیان بەرهەمهێنانی
هەرچی
زیاتری ئازادییە
بۆ
تاکەکەس.
بە
لایەنگرانی
وەها
مەرامێک
دەڵێن
ئازادیخواز
(لیبڕاڵ).
ئازادیخوازی
لەسەرەتادا
لەگەڵ
ناوی
هەندێ
حیزبی ئەورووپایی
ئاوێتە
بوو
بەڵام
ئەمڕۆکە
ئەم
زاراوە
مانایەکی بەربڵاوتری لەخۆگرتووە و زیاتر نیشاندەری لایەنێک
یا
سۆنگەیەکی فیکرییە
کە
خاوەنی
ئەم
چەن
پرەنسیپانەیە:
١) بەهەند گرتنی دەربڕینی ئازادانەی فیکری
تاک
، ٢) بڕواهێنان بەوەیکە دەربڕینی ئازادنەی
فیکر
بۆ
تاک
و
کۆمەڵ
بەسوودە. ٣)
پشتیوانی
کردن
لەو
دامودەزگە
کۆمەڵایەتی
و سیاسیانەی
کە
ڕێگە
بۆ
دەربڕینی ئازادانەی
فیکر
خۆش
دەکەن.
ئازادیخوازی
وەکوو
سیستەمێکی تێکچنراو
کە
پڕ
بووە
لە
ئامانج
و ئایدیالی کردەیی،
لە
سەدەکانی 17و18
لە
بەریتانیا
سەری
هەڵدا.
پاشان
لە
وەڵاتانی دیکەش، حیزب و تیۆریگەلی
ئازادیخواز
هاتنەکایەوە
کە
ئەمانیش
یان
بۆ
خۆیان
گەشەیان
کرد
یا
لاساییکەرەوەی نموونەکەی بەریتانیا
بوون
.
ئەندێشە
و ئاکاری
ئازادیخوازانە
لەپێشدا
لەسەر
دوو
زەمینە
جەخت
دەکات:
یەکەم
، وەڕەزبوون
لە
دەسەڵاتی ملهوڕانە و
هەوڵدان
بۆ
بەدیهێنانی
شێوازی
دیکەی بەکارهێنانی دەسەڵاتی
کۆمەڵایەتی
.
دووهەم
، دەربڕینی ئازادانەی ئەندێشەی
تاک
.
هەوڵی تیۆری و سیاسەتی ئازادیخوازەکان
ئەمە
بووە
کە
ئەم
دوو
بنەڕەتە
پێکەوە
سازگار
بکەن. هەوڵی لیبرالیزم لەپێشدا
ئەوە
بوو
کە
لە
گەمارۆی دەسەڵاتی ئیستبدادی
ڕزگار
بین
و یەکێک
لە
ئامانجە سەرەکییەکانیشی،
ئازادی
و
چاوپۆشی
ئایینی
بووە
. ئازایخوازە ئەورووپییەکان
لە
باری
ئایینییەوە
یا
بێباوەر
بوون
یا
گوماندار
یان
دژ
بە
ئایین
.
هەموو
ڕێبەرانی گەورەی جووڵانەوەی ڕۆشنبیری
نوێ
لەم
تاقمە
بوون
و
لە
بەرانبەر
دەسەڵاتی ملهوڕانەی قەشەکان ڕاوەستاون و لایەنگرییان
لە
"حکوومەتی
عەقڵ
" کردووە.
لیبراڵەکان،
لایەنگری
چاودێری
کردنی دەسەڵاتی گشتین
بە
سەر
کاروباری
سیاسی
و کۆمەڵایەتیدا
واتە
لە
بەستێنی
سیاسەت
و کاروباری مەدەنی خوازیاری حکوومەتی
قانوون
و
لە
بەستێنی ئابووریشدا
لە
بازاڕی
ئازادی
ئابووری
لایەنگری
دەکەن. ئازادیخوازان، خوازیاری زامنکردنی
ماف
و ئازادییەکانی
تاک
و بڵاوکردنەوەی
دەسەڵات
بە
سەر
ناوەندەکانی دەسەڵاتن و
پشتیوانی
خۆیان
لە
ئازادییە ناوچەیی و گرووپییەکان دەردەبڕن.
یەکێک
لە
ڕەگەزە سەرەکییەکانی لیبرالیزم،
لایەنگری
کردن
لە
ئازادی
چالاکانەیە
واتە
ئەوەیکە
تاک
، دەرفەتی پەروەردەکردنی توانێیی و دەربڕینی ئازادانەی بیروبڕواکانی
خۆی
بۆ
بڕەخسێ و
لەم
ڕێگەوە
قازانج
بگەێنێ
بە
کۆمەڵگە
.
بۆیە
لیبراڵەکان
لەسەر
یەکسانی
ماف
و ئازادییەکان و نەمانی پاوانخوازی و ئیمتیازاتی سەرمایەداران ئەدوێن و
لایەنگری
لە
چەسپاندنی
یاسا
بە
سەر
هەموو
بنەمایەکی عەقڵیدا دەکەن.
بەم
پێیە ئازادیخوازان، بەگشتی پێشکەوتنخواز
لە
ئەژمار
دێن
چونکە
لایەنگری
پێشکەوتە
کۆمەڵایەتی
و
ئابووری
و
زانستی
و پیشەسازییەکان
بوون
.
لیبراڵیزم، چ
لە
باری
تیۆری و چ
وەکوو
بەرنامەیەکی
سیاسی
،
لە
بەرایی" شۆڕشی مەزن"ی بەریتانیا
لە
ساڵی 1688
بە
دژی
جەیمزی
دووهەم
،
تا
ساڵی 1867
کە
ڕیفۆرمە کۆمەڵایەتییەکان
بوون
بە
قانوون
،
بە
تەواوەتی گەشەی
کرد
.
ئەم
ڕێبازە، لەسەرەتادا
لە
گوێن
جووڵانەوەیەکی
دژ
بە
ئیستبداد،
تەنیا
بۆ
مسۆگەرکردنی
یاسا
و ئازادییەکانی
تاک
خەباتی ئەکرد.
پاش
ئەم
قۆناخە
، کەمتاکورتێک، ئەبێتە تیۆرییەکی ڕێکوپێکی
ئابووری
و
سیاسی
.
ئازادیخوازی
،
هاوکات
لە
ئەورووپا ـــ
بێجگە
لە
بەریتانیاــــ و ویلایەتە یەکگرتووەکانی
ئەمەریکا
بیچمی
گرت
.
بەڵام
زاراوەی لیبراڵیزمی
کلاسیک
تەنیا
بۆ
لیبراڵیزمی بەریتانی
بەکار
دەبرێت.
لیبراڵیزمی بەریتانی لەپێشدا ڕووکاری
ئازادیخوازی
و
چاوپۆشی
ئایینی
و چەسپاندنی
یاسا
و
مافە
سیاسییەکانی لەخۆ گرتبوو. شۆڕشی 1688
کە
یەکەم
شۆڕشی لیبراڵی مێژووە،
ئەو
ئازادییانەی
کە
لەماوەی
یەک
سەدە
بە
دەست
هاتبوون، مسۆگەری
کرد
و ڕواڵەتێکی قانوونی
پێ
بەخشی.
ئەو
لیبراڵیزمەی
کە
لە
1689 بانگەشەی
بۆ
ئەکرا،
لە
بنەڕەتدا لایەنێکی ڕەخنەگرانە و نەرێیانەی هەبووە و
لە
ئازادییە کۆمەڵایەتییەکان
لە
هەنبەر دەستێوەردانی
دەوڵەت
و
بە
تایبەت
پاشا
،
پشتیوانی
دەکرد.
زۆرترین
ئامانجیشی
سیاسی
بووە
وەکوو
لەوەی
ئابووری
بێت.
لەم
میانەدا گرینگترین ئامانجە سیاسییەکانی
بریتی
بوو
لە
:
ئازادی
بیروبڕوا و مافی نەیاریی و چەسپاندنی حکوومەتی
یاسا
و جیاکردنەوەی هێزەکان*.
هەر
لەم
ساڵانەدا
هەندێ
ئازادی
مەدەنی
وەکوو
تەبایی
ئایینی
و
ئازادی
ڕۆژنامەکان
دەستەبەر
کراوە
. کتێبی دووهەمی «
جۆن
لاک
»
بە
ناوی
" دەربارەی حکوومەت" و ڕاگەیاندنی
سەربەخۆیی
ئەمەریکا
، گەورەترین یادگارییەکانی
ئەم
قۆناخەی لیبراڵیزمن.
لیبراڵیزمی
ئابووری
:
پاش
قۆناخی
یەکەم
کە
قۆناخی
بە
سەمەر
گەیشتنی ئازادییە سیاسییەکان
بوو
، قۆناخێکی
نوێ
دەست
پێئەکا
کە
تێیدا تیۆری لیبراڵیزمی
ئابووری
وەکوو
تەواوکەری لیبراڵیزمی
سیاسی
ناوبردە ئەکرێ. ئابووریناسانی لیبراڵیزمی بەریتانی،
بە
ڕێبەرایەتی «ئادام سمیت»،
بە
تواناترین گرووپێک
بوون
کە
تیۆری (لیبراڵیزمی
ئابووری
)
یان
هێنایە ئاراوە.
بە
باوەڕی
ئەمانە
، میکانیزمی خۆبەخۆی
بازاڕی
ئابووری
،
کە
پەیڕەوی
قانوونیخوازە و ڕووخستنە (عرچه و تقاچا)،
باشترین
گەرەنتییە
بۆ
پێشکەوتنی
کاری
ئابووری
و
هیچ
لایەنێک، چ پاوانخوازانی
ئازاد
و چ
دەوڵەت
،
نابێ
دەستێوەردانی تێدا
بکا
. بەڕای
ئەوان
، هاوبەشێتی دڵخوازانەی کەسەکان و هاوکاریی نێوانیان بەپێی میکانیزمی
بازاڕی
ئازاد
، کارێک دەکات
کە
سوود
بە
هەموان
بگات.
ئەم
تیۆرییە
بووە
هۆی
ئەوە
کە
لیبڕاڵیزمی
سیاسی
بەهێز
ببێ
و
وەکوو
تیۆرییەکی هەمەلایەن و بەڕێوجێی
ئابووری
بڕازێتەوە. تیۆری «ئادام سمیت»، سیستەمێکی
ئازاد
و
غەیرە
شەخسی
نەبوو
بەڵکوو
سیستەمێک
بوو
کە
مرۆڤی
هان
ئەدا
،
هێز
و داراییەکانی
بە
قازانجی
خۆی
و کەسانی
دیکە
بخاتەگەڕ.
لیبراڵیزمی
نوێ
:
بەڵام
بازاڕی
ئازادی
ئابووری
و سوودپەرەستی لەڕادەبەدەری
خەڵک
نەوەکوو
ئاواتەکانی ڕێبەڕانی جووڵانەوەی
ئازادیخوازی
بەدی
نەهێنا،
بەڵکوو
هاوکات
لەگەڵ
ئاکامەکانی شۆڕشی
پیشەسازی
لە
باری
بێعەداڵەتی
کۆمەڵایەتی
و ئابوورییەوە شوێنەواڕێکی دزێوی لەدوا
خۆی
بەجێهێشت
کە
گرینگترینیان
لە
دایکبوونی کۆمەڵێکی
زۆر
لە
کرێکارانی
هەژار
لە
کارخانەکان
بوو
(بڕوانە
سۆشیالیزم
) .
ئینجا
تەوژمی هێزە کۆمەڵایەتییە
تازە
پێگەیشتووەکان وایکرد
لە
لیبڕاڵەکان
کە
بە
لیبڕاڵیزمی توندرەودا بچنەوە و سنووڕێکیش
بۆ
چاودێری
و کۆنتڕۆڵی
دەوڵەت
لە
مەڕ
دابینکردنی
بەرژەوەندی
هەمووان،
دیاری
بکەن. چڵەپۆپەی جووڵانەوەی لیبراڵیزمی
ئابووری
، ناوەڕاستی سەدەی 19
بوو
کاتێک
کە
تەنانەت
لیبراڵەکان
لەگەڵ
داڕشتنی یاسای
ئیش
و کاریشدا دژایەتییان دەکرد.
بەڵام
لەمەودوا
زۆربەی
ڕێسا
کۆنتڕۆڵکەرەکانی
دەوڵەت
،
وەکوو
قەرارە تەندروستییەکان و
بیمە
و
یەکیەتی
کرێکارانیان
بۆ
قازانجی
گشتی
پەسند
کرد
. لیبراڵیزم
سەرەتا
لە
هەناوی کۆمەڵگەکانی سەدەکانی
ناوەڕاست
، ڕاپەڕینێک
بوو
بە
دژی
کلێسە و ئیستبداد
بەڵام
ئیستا
بەشێک
لە
ترادیسیۆنی فیکری کۆنەپارێزیی*
ڕۆژاوایی
لە
ئەژمار
دێت
و
دوو
حیزبی گەورەی ئەمریکای خستۆتە
ژێر
کاریگەرییەوە.
لە
هەمانکاتدا
لەسەر
جووڵانەوەی سۆسیال دیموکراتیش کاریگەریی داناوە.
لەبەرئەوەی
لە
ویلایەتە یەکگرتووەکانی
ئەمەریکا
، حیزبێکی بەهێزی
چەپی
لە
مەیداندا
نییە
، لیبڕاڵ
بە
سیاسەتمەدارێک دەگوترێ
کە
خاوەنی فیکرەیەکی
نزیک
بە
چەپییەکان و
لایەنگری
ڕیفۆرمی
کۆمەڵایەتی
ئابووری
بێت.
سەرچاوە:
فەرهەنگی زانستی سیاسی (کوردی - فارسی)
ئازادیخوازی+ لیبرالیزم
لیبرالیسم
+ آزادیخواهی
سەرچاوە:
فەرهەنگی زانستی سیاسی (کوردی - ئینگلیزی)
ئازادیخوازی+ لیبرالیزم
liberalism
سەرچاوە:
قامووسی زمانی كوردی - زەبیحی
ئاوی زمزم
«نتـ.» ئاوێکە حاجیان
لە
«
مەککە
»
ڕا
بۆ
متفەڕک
دەگەڵ
خۆیانی
دێنن.
سەرچاوە:
فەرهەنگی زانستی سیاسی (کوردی - کوردی)
ئیمپریاڵیزم
بەگشتی واتایەکە
بۆ
دەوڵەتێک
کە
لە
دەرەوەی بەستێنی حکوومەتەکەی
خۆی
،
دەست
درێژ
ئەکا
بۆ
وەڵاتانی
دیکە
و
خەڵکی
ئەم
وەڵاتانە ئەکێشێتە
ژێر
ڕکێفی خۆیەوە و
سەرچاوە
ئابووری
و ئینسانییەکانیشی ئەڕووتێنێتەوە.
ئیمپریاڵیزم
بە
مانای
ئیمپراتۆری
*
هەر
لەسەرەتای مێژووەوە
بووە
.
لە
زاراوەدا،
ئەم
وشە
ئەگەڕێتەوە
بۆ
ئیمپراتۆری
کە
لە
1890 بەملاوە
لە
لایەن
لایەنگرانی «ژوزێف چیمبەرلێن»، سیاسەتمەداری ئیستعمارخوازی بەریتانیا،
هاتە
ئاراوە.
ئەم
کابرایە، دەیەویست
پەرە
بدا
بە
ئیمپراتۆریەتی بەریتانیا.
زاراوەی
ئیمپریاڵیزم
،
خێرا
چووە
ناو
زمانەکانی دیکەشەوە.
ئەم
وشە
بوو
بە
بیانوویەک
بۆ
خاڵیکردنەوەی
ڕق
و کێشمەکێشی
نێوان
دەوڵەتە ئەورووپییەکانی
ئەو
سەردەمە
.
ئەم
کێشمەکێشانە
لە
1880
تا
1914،
وەها
بە
سەر
سیاسەتی نێونەتەوەییدا باڵی کێشا،
کە
ئەم
قۆناخە
بە
«چاخی ئیمپریالیزم» ناوبردە
کرا
.
لەم
ناوەدا بەریتانیا و ئیمپریالیستە ئەوروپییەکانیش،
بە
ناوی
پەرەسەندنی شارستانیەت و بەشکردنی دەسکەوتەکانیان
بە
سەر
خەڵکانی
ڕەگەز
-
ناپاک
، درێژەیان
بەم
ئاکارە
دا
. دوای شەڕی جیهانی
یەکەم
، ئایدیۆلۆجیای
ئیمپریاڵیزم
لە
قەبارەی
فاشیزم
و
نازیسم
دا
گەیشتە لووتکەی
خۆی
.
یەکەمین
ڕەخنەی تیۆریک
لە
ئیمپریاڵیزمی
نوێ
،
لە
لایەن
«ج.ا.هابسۆن»، ئابووریناسی بەریتانی،
لە
کتێبێک
بە
ناوی
ئیمپریاڵیزم
(1902)
بڵاو
کرایەوە.
لەم
کتێبەدا
بۆ
یەکەم
جار
،
بە
ڕوانگەیەکی ئابوورییەوە سەیری
ئەم
دیاردە
کرا
. «لینین»،
لەم
ڕوانگەوە کتێبی
ئیمپریاڵیزم
، دواقۆناخی
سەرمایەداری
(1915)
بڵاو
کردەوە
. دواتر
ئەم
ڕێبازە
بە
ناوی
تیۆری
ئابووری
دەربارەی
ئیمپریاڵیزم
، ناوبانگی دەرکرد. تیۆری «لینین»
جگە
لەوەیکە ماهییەتی
ئیمپریاڵیزم
شی
دەکاتەوە، تیۆرییەکە
لە
بارەی
سەرچاوەی
شەڕ
ــ شەڕی ئیمپریاڵیستی ـــ
کە
بەرهەمی سیستەمی سەرمایەدارییە. (بڕوانە
لێنینیزم
)
سەرچاوە:
فەرهەنگی زانستی سیاسی (کوردی - فارسی)
ئیمپریاڵیزم
امپریالیسم
سەرچاوە:
فەرهەنگی زانستی سیاسی (کوردی - ئینگلیزی)
ئیمپریاڵیزم
Imperialism
سەرچاوە:
قامووسی زمانی كوردی - زەبیحی
ئیمپڕیالیزم
[[فرەنسی: ئیمپڕیالیسم]]
(نا.) سیاسەتی دەوڵەتانی گەورەی
گەشە
کردووە، ئامانجی
داگیر
کردنی وڵاتانی
پاشکەوتە
و پەرەپێدانی
هەموو
چەشنە دەسەڵاتێکتی خۆیانە
لەوان
وڵاتانەدا. تێبــ.-
ئەم
جۆرە وشانە
بە
پێی
جۆری
بیر
کردنەوە
و
بیر
و
باوەڕی
سیاسی
لە
لای
خەلکی جووربەجوور مەعنایان
کەم
و
زۆر
دەگۆڕێ. مارکسیستەکان
لە
هەموو
کەس
زیاتر
سەر
و کاریان
دەگەڵ
ئەم
چەشنە وشانە
هەیە
و بەکاریان دێنن،
لە
هەموو
کەسیش زیاتر
بە
تان
و پۆیاندا دەچنە
خوار
و ڕوونیان دەکەنەوە. (لێنین)
لەم
بابەتەوە
زۆر
دوور
و
درێژ
دواوە
دەڵێ: ((ئیمڕیالیزم بەرزترین قۆناغی سەرمایەدارییە)) و کتێبــ.ێکیشی
هەر
بەو
ناوە
نووسیوە و
ئیمپڕیالیزم
بەو
جۆرە
کورت
دەکاتەوە: ((... ئیمپریالیزم سەرمایەدارییە وەزتێکی دەگاتە ڕادەیەکی (تەتوور)
کە
لە
سایەدا دەسەڵاتی (ئیحتیکارات) و (سەرمایەی
ماڵی
)
دروست
بووە
و ناردنە دەرەوەی
سەرمایە
ئەهمیەتێکی
زۆری
پەیدا
کردووە و
دابەش
کردنی
دنیا
لە
نێوان
(تروست)ەکانی عالەمی
دەسی
پێکردووە و
دابەش
کردنی
گشت
وڵاتانی
جیهان
لە
نێوان
دەوڵەتە
زلە
سەرمایەدارەکان بڕاوەتەوە...))، ( لێنین، هەڵبژاردەکان ((
ئیمپڕیالیزم
بەرزترین قۆناغەکانی سرمایەداری))، بەرگی ١، بەشی ٢، چاپی مۆسکۆ (عەرەبی) ل- ٣٩٢).
سەرچاوە:
فەرهەنگی زانستی سیاسی (کوردی - کوردی)
ئینتەرناسیۆنالیزم
ئەم
زاراوە
مانایەکی مژاوی
هەیە
و
لە
زۆر
شوێندا
بەکار
هاتووە.
بەڵام
مانا
گشتییەکەی
ئەو
بڕوا
و سیاسەتانە لەخۆئەگرێ
کە
جەخت
ئەکا
لەسەر
بەرژەوەندی
هاوبەشی
نەتەوەکان و
لەگەڵ
ناسیۆنالیزمی شەڕەنگێزدا
دژایەتی
دەکات. ئینتەرناسیۆناڵیستەکان دەخوازن
ئەگەر
نێوان
دەوڵەتەکان
هاوکاری
ئاشتیخوازانە
لە
ئارادا نەبێت، لانیکەم لەنێوان نەتەوەکاندا ببێت.
بەم
پێیە
ئینتەرناسیۆنالیزم
، بریتییە لەوەیکە
هەر
تاکێک گرێدراوی کۆمەڵگەیەکی جیهانییە و
ئەو
نەتەوەش
کە
ئاخێزگەی
لە
ئەژمار
دێت
،
دەبێ
بە
ڕێکخراوەکانی کۆمەڵگەی جیهانییەوە
پەیوەست
بێت…
ئەم
ڕێبازە
لەگەڵ
«
جیهان
نیشتمانی»دا
یەک
ناگرێتەوە
چونکە
ئینتەرناسیۆنالیزم
ناخوازێ
تاک
لە
نەتەوە
یان
دەوڵەتەکەی
خۆی
دابڕێ
بەڵکوو
دەخوازێ پێوەندییەکی
زۆرتر
لەنێوان
تاک
و نەتەوەکانی دیکەی جیهاندا بکرێتەوە.
ناسیۆنالیزمی نەرمڕەو
لەگەڵ
ئینتەرناسیۆنالیزمدا وانییە هەڵنەکەن
بەڵام
ناسیۆنالیزمی توندڕەو دژییەتی.
بۆ
وێنە
نازیسم
و
فاشیزم
بە
ڕێبازی نەژادپەرستی و خۆبەزلزانی
بە
سەر
نەتەوەکانی دیکەدا بوونە دوژمنانی
سەرسەختی
ئینتەرناسیۆنالیزم
.
مارکسیزم
بۆچوونێکی
تایبەتی
لە
ئینتەرناسیۆنالیزم
بڵاو
کردۆتەوە. بەڕای «مارکس»،
بۆرژوازی
بە
یارمەتی
مەکینە
و دانوستانی جیهانی
ئازاد
، سنوورە نەتەوەییەکانی بەزاندووە و سیستەمێکی
ئابووری
جیهانی پێکهێناوە
کە
لەنێو
چینی
هەژاران
بە
تایبەت
پرۆلتاریای وەڵاتان، یەکگرتووییەکی جیهانی
ساز
کردووە
کە
لە
زاراوەدا پێی دەگوترێ «ئینتەرناسیۆنالیزمی پڕۆلتاری».
ئەم
ڕەوتە شۆڕشێکی سەرانسەری
لە
جیهاندا بەدژی
بورژوازی
پێک
دێنێت
کە
سەرەنجام
کۆمەڵگەیەکی سوسیاڵیستی جیهانی دائەمەزرێنێ.
بۆیە
مارکسییەکان بڕوایان
هەیە
بە
یەکگرتنی هەژارانی
جیهان
و دروشمە بەناوبانگەکەشیان ئەمەیە: «زەحمەتکێشانی
جیهان
،
یەک
بگرن!
یەک
بگرن!»
دوای پێکهاتنی
یەکیەتی
سۆڤییەت،
بە
تایبەت
لەسەردەمی «ستالین»دا
ئەم
وەڵاتە بانگەشەی
ئەوەی
دەکرد
کە
ناوەندی
ئینتەرناسیۆنالیزمی پڕۆلتارییە. «ستالین»،
لە
شرۆڤەیەکی ئینتەرناسیۆنالیزمی پڕۆلتارییدا
ئەم
ڕێبازە
بە
هەڵقوڵاوی
یەکیەتی
سۆڤیەت دەزانی (بڕوانە
ستالینخوازی
) .
ئینتەرناسیۆنالیزمی پرۆلتاریی: بڕوانە
ئینتەرناسیۆنالیزم
.
سەرچاوە:
فەرهەنگی زانستی سیاسی (کوردی - فارسی)
ئینتەرناسیۆنالیزم
انترناسیونالیسم
سەرچاوە:
فەرهەنگی زانستی سیاسی (کوردی - ئینگلیزی)
ئینتەرناسیۆنالیزم
Internationalism
سەرچاوە:
هەنبانە بۆرینە (کوردی - فارسی)
ئەزم
مَنَم
هَضم
سەرچاوە:
هەنبانە بۆرینە (کوردی - کوردی)
ئەزم
منم
، خۆمم
هەڵتاواندن
،
هەزم
،
خۆراک
لە
زکا
تاواندنەوە
سەرچاوە:
فەرهەنگی زانستی سیاسی (کوردی - کوردی)
ئەکتیویزم -چالاکیی سیاسی
ئەم
زاراوە
بە
دوو
مانا
لێکدراوەتەوە،
یەکەم
بە
مانایەکی
ئەڵمانی
کە
زیاتر
لە
بەستێنی
ئەدەبی
و ڕۆشنبیریدا گونجاوە.
دووهەم
بە
واتایەکی
بەربڵاو
کە
بە
مانای تێهەڵچوونێکی گەرموگوڕە
لە
کردەوە
و چالاکیی
سیاسی
.
ئەم
واتایە دەلالەت دەکات
لەسەر
ڕۆڵی گرینگی چالاکوانان
وەکوو
کاکڵی
ئازای حیزبە سیاسییەکان.
هەروەها
لە
جووڵانەوە
شۆڕشگێڕییەکان
بە
تایبەت
لە
سیاسەتی حیزبی بونیادگەرادا گرنگییەکی
زۆری
پێ
دەدرێ.
لە
شێوازە توندڕەوەکەیدا
بۆ
پاساودانی تێهەڵچوونی
ڕاستەوخۆ
یان
بۆ
لە
دۆخدانی
زەبر
و
زەنگ
بو
گەیشتن
بە
ئامانجی
سیاسی
بە
کار
هاتووە.
لە
سیاسەتی باڵی چەپدا
جاری
وا
هەیە
کە
خەباتکار
بە
مانای
چالاک
بە
کار
دەبرێت
بەڵام
مەبەست
، ڕادەی بونیادگەرێتی ئەوکەسەیە
لە
سیاسەتدا.
ئەم
خاڵە
بە
تایبەت
لە
بارەی
حیزبە کۆمۆنیستییەکان
پێش
گەیشتن
بە
دەسەڵات
،
زۆر
بەرچاوە
.
سەرچاوە:
فەرهەنگی زانستی سیاسی (کوردی - فارسی)
ئەکتیویزم -چالاکیی سیاسی
فعالیت
سیاسی
- کوشندگی
سەرچاوە:
فەرهەنگی زانستی سیاسی (کوردی - ئینگلیزی)
ئەکتیویزم -چالاکیی سیاسی
Activism
سەرچاوە:
گۆڤەند و زنار
انبیاء اولو العزم
[ا ]
(ئەنبیائی ئولول ئەزم - enbîya’ iululezim)
پەیامبەرانی
نێردراو
،
ئەو
پێغەمبەرانەی
کە
خودان
کتێب
و شەریعەتی سەربەخۆبوونە.
سەرچاوە:
گۆڤەند و زنار
اولو العزم
[ص - مر - ]
(ئولول عەزم - ulul ezim)
خاوه ن
عه
زمان
، خودانێن
ڤیان
.
49
50
51
52
53
54
55