ئەم زاراوە لە سەدەی 18 پاش ئاڕاستە کردنی تیۆری «پەیمانی کۆمەڵایەتی» هاتە ناو گوتاری سیاسییەوە. کۆمەڵگەی مەدەنی حاڵەتێکە کە تێیدا مرۆڤ دەسبەرداری ئازادییە سروشتییەکان دەبێ و گەردنکەچی دەوڵەت و یاسا دەبێت. لەم چاخەدا باسکردن لە کۆمەڵگەی مەدەنی، باسێکی جیهانییە و ڕەگوڕیشەکەی دەگەڕێتەوە بۆ وەڵاتانی ڕۆژاوا. لەم وەڵاتانەدا پاش شەڕی جیهانی دووهەم هەوڵ درا بۆ دابینکردنی بەرژەوەندی و بەهرەداریی خەڵک و بەرگری لە سەرهەڵدان و شۆڕش، هەڵسوکەوتی گرووپە کۆمەڵایەتییەکان بەرێوشوێن و تەکوز بکرێن چونکە پێش ساڵەکانی 1980 کۆمەڵگەی مەدەنی لە ئاستی جیهانیدا تووشی لاوازی ببوو.
قەیرانی ئابووری لە کاتی شەڕدا ببووە هۆی زیادبوونی دەوری دەوڵەتەکان لە کۆمەڵگە و ئابووردا. لەمەودوا کەس داواکاری دەوڵەتێکی بچووک نەبوو. دەوڵەتان لە کاروباری ئابووری و کۆمەڵایەتی دەستیان وەردەدا. ئایدیۆلۆجی ناسیۆنالیزم لە وەڵاتانی جیهانی سێهەم، بە زلکردنەوەی ترسێک کە لە بێگانە یا زلهێزەکان بوویان، جێگەیان بۆ لاوازکردنی کۆمەڵگەی مەدەنی خۆش کرد. تا ئەو کاتەی لەم وەڵاتانەدا دوژمنێکی دەرەکی گوماناوی وێنا بکرێت و هەستی ناسیۆنالیستیش ببتە هاندەر و لە سەر یەکگرتوویی و دەسەڵاتی دەوڵەت تەئکید بکرێت، پێکهاتە و هێزەکانی کۆمەڵگەی مەدەنی دەبنە هۆی بشێوی و لێکهەڵوەشانی کۆمەڵگە.
سەردەمی شەڕی سارد، قۆناغی داتاشینی دوژمن و ترس لە بێگانەبووە. ئەم وەهمە بۆتە ڕێگرێک لە بەردەم گەشەسەندنی کۆمەڵگەی مەدەنی. ئەگەرچی ڕادەی چالاکبوونی کۆمەڵگەی مەدەنی لە جیهاندا جیاواز بووە. کۆمەڵگەی مەدەنی لە ڕۆژاوا بە نیسبەت ڕۆژهەڵات بەهێزتر بوو.
ئێستا پاش کوژانەوەی ئاگری کەڵەئایدیۆلۆجیایەکی وەک کۆمۆنیزم، ڕێگە بۆ کەنەفتیی ئایدیۆلۆجیایی لە جیهاندا خۆش بووە. لە بەستێنی زانیاری پاش مودێرنیزمیشدا بە شێوازی جۆراوجۆر، ئایدیۆلۆجی کەوتۆتە بەر هێرش و توانج و ڕەخنەی بەهێز. بە گشتی لایەنگری لە لاوازی دەسەڵات خوازی و ئایدیۆلۆجیایی دەوڵەت و بەهێز بوونی لایەنە کۆمەڵایەتی و مەدەنییەکەی، هەر دێتوو خۆیاتر دەبێت. هەڵبەت کۆمەڵگەی مەدەنی بە درێژایی مێژوو تووشی گۆڕان بووە و واتای جۆراوجۆری لێبۆتەوە. دوایین مانای ئەم زاراوە برییتیە لە لاواز بوونی دەسەڵاتی دەوڵەتەکان و ئایدیۆلۆجییە مەزنەکان. کاتێک ئایدیۆلۆجی تووشی قەیران دەبێت و قەیرانی ڕەوابوون و شەرعییەت پەرەدەسێنێت، ئینجا لایەنگری لە کۆمەڵگەی مەدەنی بە کەس ناشاردرێتەوە.
بنەماکانی کۆمەڵگەی مەدەنی:
1ــ بەدەستەوە نەدانی شوناس: واتە ناکرێ شوناسە کۆمەڵایەتییەکان بچووک بکرێنەوە و یەکیان لە «ئەویدی» دا بتوێنرێتەوە. کەواتە کۆمەڵگەی مەدەنی مەکۆی فرەدەنگی و پێکهاتە جیاوازەکانە.
2ــ بنەمای سوودمەندی: خەڵکی بە شوێن زیاترین قازانج و بەرژەوەندی خۆیانەوەن. ئەم بنەمایە دەبێتە پاڵنەرێک بۆ کۆکردنەوەی مەردم لە مەکۆیەکی کۆمەڵایەتیدا.
3ــ بنەمای بەرپرسیاریەتی: بەرپرسیاریەتی لەگەڵ سەربەستی ئاوێتەیە. کەواتە بەرپرسیاریەتی زیاتر بە مانای ئیختیاری زیاترە. بەرپرسیاریەتی دەبێتە هۆی ئەندامەتی ئارەزوومەندانە لە کۆمەڵگەی مەدەنیدا.
4ــ بنەمای دامەزراندن: خەڵک حەز دەکەن کەسانی دیکە وەکارگرن و دامەزرانن بۆ بەدیهێنانی ئامانج و بەرژەوەندییەکانیان. ئەم بنەمایە دەبێتە هۆی تەکوزی کۆمەڵایەتی و یەکسانی مافەکان لەناو پێکهاتەیەکدا.
5ــ باڵادەستی: ئەوە مرۆڤەکانن کە بەپێی پەیمانی نووسراو و نەنووسراو، باڵادەستیی و دەسەڵات و پلە و مەقامی خۆیان دیاری دەکەن. لە کۆمەڵگەی مەدەنیدا بەپێی ئەم بنەمایە هیچ کەسێک ناتوانێ مافی خودایی حکوومەت کردن بۆ خۆی قاییل بێت.
6ــ بنەمای جەبر: جەبر سەبەبی پاکانەیە. ئەم بنەمایە دەبێتە مایەی سڕینەوەی زۆرەملی و گوشارهێنان بەپێی ڕێسای ڕێکخراوەکان و هەرکەس بەپێی بەرپرسیاریەتی خۆی ئەرکەکانی خۆی بەڕێوە دەبات.
7ــ بنەمای نەزانین: نەزانین سەبەبی پاکانەیە. ئەم بنەمایە لە سەر گەڕیانی زانیاری بە شێوەی ئازاد لە ناو پێکهاتەکاندا لەنگەر دەگرێ.
8ــ بنەمای زوڵاڵبوون: ڕوونبوون و ڕووناکی بەسوودترە و کێشە و گرفتان کەم دەکاتەوە. بەم پێیە هیچ کەس بۆی نییە لە ناو گرووپ یان پێکهاتێک کاری شاراوە و پەنامەکی ئەنجام بدات.
9ــ بنەمای خۆخوازی: هەر کەسێک تەنانەت لە ناو گرووپیشدا بەرژەوەندی خۆی زیاتر بەلاوە گرنگە تاکوو بەرژەوەندی کەسانی دیکە. ئەمە دەبێتە هۆی «نە» لێکردن بە پێوەندی مورید ومورادی کە کۆمەڵگەی مەدەنی ڕەت دەکاتەوە.

(هەورا.): لەبەرکردن

کەرگەدەن

گیاندارێکی زۆر زلی قاچ و مل ئەستوورە شاخێک وا بەسەر لووتیەوە

کَرگ، کَرگَدان، اَنبیلا

[کەرگەدەن]

خَریش، هِرمیس، مِرمیس، کَرکََند، کَرکَدَن، وَحیدُ القَرن

کرگدن

کەرگەدەن

(هەورا.): کەرگەدن

تیمائو، غاشی، کشودَنی

گێلی [دەبەنگی، کەمزەینی]

بَلادَه

از کار افتادهٔ خانه نشین

یەکێکە کە لە پێ کەوتبێ

کەسێ کە ناتوانێ کار بکا و لە سووچی ماڵەوە دانیشتوە

گردن بند، شال گردن.

شاڵ گەردەن، شاڵ دەور مل. [ملپێچ]

مِشَلَّة.

گردن بند، گریواره، گریوار، هار، آموده.