«مستـ. متـ.»، تمـ: ئارەق گرتن.

«مستـ. متـ.» گواستنەوەی ئاو لە چەم و ڕووبار و کانیاوان، بە دەفر بۆ ماڵان.

«حمسـ.» کار و پیشەیێکی ئاوکێش ئەنجامی دەدا.: پوورە فاتم ژنێکی ئازایە، ئەو منداڵانەی هەموو بە ئاوکێشیی ماڵان پێگەیاندوە. «ئەر ماچی هەم ناخاس هەم نائیخلاسم» «خۆ پەی ناکێشی مەتبەخت خاسم» «خانا- ۵۸۷»

«نفا.، سفا.»، «کئێر.» ئەو کەسەی کار وپیشەی جلک لە ئوتوودانە بۆ خەڵک.

«مستـ. متـ.» تمـ: ئوتوو «لە ئوتوودان».

(مست. مت.) تم: ئینیئقام ئەستاندن.

(مست. لا.)، (مک.) تم: ئیکلام کردن.((دەچوونە خزمەت مام غەلیفەی ئیکلامیان کێشاوە)) (تحفە: ج٢-٧٧).

«مستـ. لا.» جێ بە جێ کردنی کار و پێویستییەک لە باتی کەسێک یا بۆ خۆ.: ئەو ئەرکەمان بۆ بکێشە و تا ماڵی حەمە حەسەن بچوو پێی بڵێ با سەرێکمان ڵێ بدا، ئەگەر لە پێشدا تۆزێ ورد با ئێستا ئەو ئەرکەی نەدەکێشا لەسەرڕا بینووسێتەوە.

«مستـ. متـ.» قبووڵ کردنی ڕەنج و ئازار، ماندوو بوون، خۆ ماندوو کردن بە کارێکەوە یا کەسێکەوە.: تۆ خوا ئەزیەت مەکێشە بگەڕێوە ٭ئەزیەت خواردن، ئەزێت کێشان، عەزێت کێشان.

«مستـ. لا.» تووشی ئازار و ناڕەحەتی بوون.

(مست. مت.) ١- خۆ ماندوو کردنی دایک و باب بۆ پێگەیاندنی منداڵ. ((چیدی ئەمەگێ ناکێشم بە خۆڕایی دەگەڵ هەتیوی خەڵقییە)) (تحفە:ج٢-٨٨) ئەم هەموو ئەمەگەی دەگەڵ کێشاون، کەچی ئێستا یەکێکیان لەو دایکە فەقیرەیان ناپرسنەوە. ٢- خەریک بوون و خۆ ماندوو کردنی کەسێک بە جێبەجێ کردن و ڕاپەڕاندنی ئیش و کاری یەکێکی ترەوە.

«نت.» 1- گییاندارێکی گییاخۆره، وەکوو ئاسک دەچێ، نووکی شاخەکانی خواره، لە جێگای سەخت دەژی و به «ڕەوەز» و (زەرد) و ماهان هەڵدەگەڕێ، ڕەنگی زەردێکی کاڵه، تیئسکی «موو» ی زۆرکورته بەر پەنجه ناکەوێ له چیاکانی کوردستان زۆره و نێچیروان بۆ خاتری گۆشتی ڕاوی دەکە ون. 2- «مج.» 1» ئادەمیزادێکی بتوانێ بە جێگای سەخت هەڵگەڕێ، شاخەوانی چاک. ب» کە سێکی زۆر لەسەر دیواران و شوێنی بەرز هەلوێستێ.* «بک.» بزناکوڤی.

«مک» «حمس» کاری پڕ کردنەوەی کەلێن و دەرزی نێوان ڕیزەکانی خشت و بەرد، له دیوی دەرەوەی دیوار و پایەی خانوو بە گێچ و چیمەنتۆ.... بۆ جوانی و قاییمی.

«ست.» 1- ئەو کەسەی که بەنگ دەکێشێ. 2- «کن.» مرۆڤی گێژ و وێژ.

«مست.، لا» بەکارهێنانی بەنگ وەکوو جگەره.

«ست.»، «مک.» حاڵی زە ویەکی له بەران کێڵرابێ.

«تب.، بنت.» تم: بەشکه.

«نتـ..» ئامرازێکە وەکوو خاکەندازێکی پچووک وایە دەمەکەی توزێ بە دیوێکا نوشتاوەتەوە، پۆلووی ئاووری لە پشتەوەی سۆبەی دارانڕا پێ دەکێشنە پێشەوە یا پێی دەردەدەن.

«مستـ. لا.» هەناسە هەڵکێشانی تێکەڵ بە کڕووزانەوە و ناڕەحەتی. بە وشەی «ئاخ» دەست پێ دەکا و بە ڕستەیێ کە هۆی ناڕەحتییەکە پێشان دەدا، دەبڕێتەوە: ئاخ لە دەست مناڵی ئەم زەمانە.

«نتـ.» ئامرازێکە وەکوو بێڵ و خاکەناز لە ئاشا بۆ کۆ کردنەوەی ئارد و دوورخستنەوەی لە دەوری بەرداشەکان بەکاردێت.

۱- «نفا.» ئەو کەسەی لە چەم و ڕووباران، بە کرێ ئاو بۆ ماڵان دەبا. کەسێکی پیشەی ئاوکێشی بێ. ۲- «ستـ.» خواردەمەنی و چێشتێکی پاش خواردنی پیاو زوو زوو توونیی بێ و حەز لە ئاو خواردنەوە بکا.: پەنیر ئاوکێشە. کفتە ئاوکێشترە. هەموو چێشتێکی سوێر ئاوکێشە. ٭ئاوخواز.

«نتـ.» ۱-کەلەبەرێکە، کاتێ کە ئاش دەخەوێنن دەیکەنە جۆگەی ئاشەوە، تا ئاوەکە نەچێتە سەر دۆڵاش و بە لایەکی دیکە دا بڕوا. ۲-بەرهەڵستێکی بچووکە. لەبەردەمی جۆگە و بەندان بە خۆڵ دەیکەن تا ئاوەکە ڕوو بکاتە ئەو لایەی مەبەستە. ٭ئاوبڕ/۲. ئاوژەنە.

گیایەکە، زیاتر لەدەم جۆگە و ڕووباران دەڕوێ، گەڵای وەکوو گەڵای «شەدانە» وایە و گوڵی مۆرە و بە هێشوو، تامی توند و تیژە وەکوو ئاڵەت، بۆنی توندە.

(نت.)، (کئێر.) تم: باکێش. تێبــ.- ئەم وشەیە لە (بادکەش)ی فارسیڕا شێوەی کوردی دراوەتێ.

(نت)، (مک)، پارچەیەک لە (ئاموور)، دارێکی درێژی ڕاستە سەرێکی لە (نیر) دەبەسترێ و سەرەکەی دکەی (دەندە) و (پاشبارە)ی ڕێدە خرێ. *(مک.) مژان، باسک، (کعر) باسکە و جاڕ. تێبــ. - هێش لە تەرکیبی ئەم وشەیەدا وشەیەکی پەهلەوییە و هیچ نەگۆڕاوە و بە مانای (گاسن) ـه.

(نت.)، (مک.) زیپکەیەکی بچکۆلەی نێرتک دارە لە قولینچکی چاو دێت. * (کعر.) قینچکە سڵاوە. (سن.) قنچکە سەلام. (لو.) سیتکە سەلام. تێبــ.- لە کوردەواریدا وا باوە ئەگەر چاوێک ئەم زیپکەیەی لێ بێ، چاوەکەی دی بە (کل) دەڕێژن، گۆیا لە داخی ئەوەی نەیانڕشتووە چاک دەبیتەوە تا کلی تێکەن.

(نت.) ١-دەلاقە یا یا کەبەرێکە لە دیواری ژوور و خانوودا (با) ی لێڕا دێتە ناو ماڵەوە و فێنکی دە کا. ٢-(کئێر) پیاڵەیە کی تایبەتییە لە شێوەی ئیستیکان بۆ لابردنی ئێش و ئازاری هێندێ شوێنی لەش بەکار دێت. تێبــ. – بە ئیسپیرتۆ یا د ەنکە شقارتەیەکی هەڵکراو هەوای ناو پیاڵەکە دەسووتێنن وخێرا دێنن بەو شوێنەوە کە ژان دەکا (بە تایبەتی ژانی سەرمابوون و....) جا چونکوو خۆی هەوای تێدا نەما وە هەوای ژێر پێستی لەش هەڵدەمژێ و کەمێک لە پێست دێتە ناو پیاڵەکەوە و گەرم دادێ. پێش ئەم ئامرازە پچکۆلە فەڕەنگییە لە کوردستان (کووپە) یان بە کارهێناوە و هێشتاش (کووپە گرتن) لە باو نەکەوتووە. ئەگەر لە جێیەک باکێشی تایبەتی نەبوو ئیستکانی چای بەکار دێنن *باد کێش، بانکە (جنو،) بای کەش.

نت.» یاریێکی کوردەوارییه، کچۆڵە دەیکەن، یەکێکیان دەبێته بووک و یەکێکیشیان زاوا و لاسای گەوارن دەکەنەوه.

«نت.»، «نت.، س.» ئەو ماو یەیه کە کچێکی تازە شووکردوو، بەپێی داب و دەستوور به «بووک» حیساب دەکرێ.

«بنت.» ئەنداز ەیە کی کەم، هێندێک. تێبــ.- دە نگی «چ» ی باشبەندی «ئوچکه» لێرەدا بۆته «مس.» و لەهەندێ وشە ی تریشا دەبیندرێ، لە وانە یه پێش ئەوە ی ببێته «س» بووبێته «ز» * بڕووکێک، بڕێک، بڕێ.

«بنت.» تم: برووسکێک. تێبــ.- هەرچەنده وشەگەلی «بڕێ»، «بڕێک»، «بڕووکێک» و «برووسکێک» ئێستا مانایان یەکه، بەڵام لەڕاستیدا هەر یەکەیان له ئی پێش خۆی بچکۆڵەیی زیاتر پێشان دەدات.

«نت.» نێرەی مەڕەسوور.

1- «نفا.» کەسێکە لەدەشت و چیا «بەرد» کۆدەکاتەوە به کرێ، یا بۆ فرۆشتن کێشەوەی دەکا بۆ ئاوەدانی. 2- خەڕەکێکه لە دار و تەخته دروست دەکرێ و جووتێکی پێکەوه دەبەستن و بەسەر پشتی گوێدڕێژی دادە دەن و له شوێنێکەوه بۆ شوێنێک «بەرد» ی پێ کێشەوه د ەکەن.

داپۆشینی سەرین.، دۆشە گ و... که «بەرگ/3» یان و ە کوو کیسه بۆ دروست دە کرێ.

«تم:خا، پەند، ل-119»، «کن.» له ئەندازەی توانستی خۆت زیاتر داوا مەکه.

«ست.» حاڵی مرۆڤێکی لە کاراندا پشووی درێژ بێ و لە مەیدان دەرنە چێ و واز لە جێبەجێ کردنی کارەکه نەهێنێ.