«مست.، لا.»، «کن.» ١- دەست له بەریەک بڵاو کردنەوه و خۆ لەبەریەک کێشانەوه و ماندوویی لەخۆدەر کردن. ٢- «مج.» پیاسەیەکی بچووک لە شوێنێک هەوای پاکی لێ هەبێ «دەرەوەی شار، ناو باخ و بێستان» :: ئێواران تۆزێ بای باڵی خۆت بده. چووینه تووی مەلیک بای باڵی خۆمان دا.

شقارتە

(بای - bay)

ماڵدار، زەنگین، دەوڵەمەند، دارا، هەبووە.

کبریت
نرخ
باشی

شەمچە، شخاتە، شقاڵتە، کرمیت، گۆگرد، شقارتە
نرخ، قبمەت، بایی
ببی: قیبلەم سوپەردەی وەیسی نازاریای «سەیدی»

(مست. لا) پیاسە و ڕۆیشتنی لەسەرخۆ و بە نیازی ئیسڕاحەت و هەوا خۆری. ٢- بەرهەمی جووڵاندنی هەوا بە ئامرازێکی دەسکرد. بای پانکەش هەر گەرمە. ٣- گاز (غاز)ێکی لە زگی ئادەمیزاد و هەندێ گییانداری ترا، لە دەروونی (دەزگای عەزم)دا کۆ دەبیتەوە. تێبــ.- ئەم (غاز)انە ئەگەر لە (مەعدە)دا بن بە ڕێگای گەروودا (گرپ و قڕقێنە) و ئەگەر چووبنە ناو (ڕیخۆڵە)کانیش، ئەوا بە ڕێگای خوارەوەدا (تڕ، تس) دەردەچن، منداڵەکە بایەکی لێ بۆوە دایکی چەپۆکێکی پێدادا. ٤- یەکێکە لەو چوار (عنسر)ەی کە زانایانی پێشوو وایان دانابوو هەموو شتێکی ئەم دنیایە دەچێتەوە سەر ئەوان (خاک، ئاو، ئاگر، با). ٥- لووت بەرزی، غروور.

بایەکە پاش بای دارئاوس و بای وەعدە دێت، کە دەکاتەوە پاش نەورۆز، کاتی هەڵکردنی ئەم بایە گوایە دار و درەخت دەست بە پشکووتن دەکەن.

دبور، باد مغرب

بای خۆر ئاوایی

باد فُروَردین، باد فرودین، باد دَبور.(باد مَغرب، یا باد بین مَغرب و جنوب کەدر آخر روز می وزد. ضد «باد صبا»)

بای خوەرنشین. [(بای ڕۆژئاوا، یا بای باشووری ڕۆژئاوا کە لە کۆتایی ڕۆژدا هەڵدەکات، بەپێچەوانەی بای سەبا وه.)]

دَبُور، ریح الدَّبور.

دیو باد، تُند باد.

بای سەخت. [گەردەلوول]

عاصِف.

باد سرخ، نوعی بیماری

نەخۆشییەکە، بای ممبارەک

(نت.)، (مک.) نەخۆشێکە تووشی پێستی لەشی ئادەمیزاد دێت و دەیپەنمێنێ و ڕەنگی سوورێکی مەیلەو بۆر هەڵدەگێڕێ، ئاوساویەکەی تا توێژی بنەوەی پێست دادەخرێ، زیاتر لە دەم و چاو دەدا و یەک لەیەکی دەگرێتەوە، میکڕۆبی ئەم ئەخۆشیە (سترێمیتۆکۆک streprocoque) ە و بە زاراوەی پزیشکی نەخۆشیەکە (Erysipele)ی ناوە. * بای مەمبارەک. (سن.) بنەوشی. (جنو.) بای سۆر. تێبــ.- لە کوردەواریدا بۆ چاک کردنی ئەم نەخۆشییە (چاک)ی تایبەتی لە گەلێ شوێنی کوردستان هەن، نەخۆش لە ڕۆژێکی چوارشەممۆدا دەچێتە سەر (چاک)ی و گیسک یا کەڵەبابی لە ناو (قسن)ەکەیدا دەکوژێتەوە و هەندێ لە گکی سەر (چاک)ەکە تێکەڵ بە خوێنەکەی دەکا و دەو جێگایانەی لەشی دەدا کە بای سووری گرتووە. ٧- (مج.) آ) هیچ. بێ فایدە. ((ئەگەرچی قەننەکەی تۆ کارەبایە)) (( بەڵام تەرکی بکە، ئەم کارە بایە)) (نالی: گم-چ) با هەر قسە بکا وەبزانی بای دێ.

باد برین، باد صبا.(باد مشرق، یا باد بین مشرق و شمال کەبەجانب شهر سبا می رود. ضد باد «دبور».)

بای سەوا، بای خوەرهەڵات، سەبا. [(بایەکە کە لە ڕۆژهەڵاتەوە یا لە باکووری ڕۆژهەڵاتەوە بەرەو شاری سەبا هەڵدەکات، بەپێچە-وانەی بای دەبوورەوه.)]