«نا.» تمـ: ئاورنگ.

«مستـ. لا.» تمـ: ئاورنگ دان.

«نتـ.» کەوانەیێکی ڕەنگاوڕەنگە «سوور، نارنجی، زەرد، سەوز، عابی، خمی، بنەوش» و کاتێ تیشکی ڕۆژ لە دڵۆپەی باران دەدا و دەشکێتەوە، لە ئاسمان پەیدا دەبێ «تمـ: گمـ. فەرهەنگی مەهاباد- ۴۰» ٭ «کیـ.» پرچی ئایشە و فاتمان، پەلکە زێڕینە، کۆلکە زێڕینە، «بکـ.» کەسکە سۆر. هەسارە زێڕینە، «جنو.» زەڕینە و سیمینە، دێت و کوڕ.

«مستـ. متـ.» ۱- خاوێن کردنەوەی جێگەیەک یا شتێ کە شتێکی پێداڕژابێ، بە بێ شوشتن. هەموو یەخەت ماستە یاڵڵا بیستڕەوە. ۲- کووژاندنەوە «خەت، نووسراو» ە لە ناو بردن «بیرەوەری، ناو،... و....» یەکێتان ئەوەی لە تەختە ڕەشەکە نووسراوە بستڕنەوە، ناوی لە ناو ناوان ئەستڕاوەتەوە ٭سڕینەوە، پاک کردنەوە، خاوێن کردنەوە.

(مست. لا.) جوداکردنەوەی هێندێک لە پرچی ئافرەت و کورت کردنەوەی و بەردانەوەی بە لاجانگدا (کردنی بە ئەگریجە).

مست. مت.» پێک گۆڕینەوەی دوو بووکان که ژن بە ژنەیان پێکرابێ. تێبــ.ینی: ژن بە ژنه له کورستاندا ڕەسمه، لە ناو عەشیرەتاندا باوه لە حاڵەتێکی ئاوادا هەر لایەی کچی خۆیان دەگەڵ بووکنی خۆی ڕەوانە دەکا و لە نیوەی ڕێگا تووشی یەکتر دەبن و بووکی هەر لایەک دەدرێته دەست بووکنی لایەکەی تر و هەرکەسە بووکی خۆی دەبا و بەرەو ماڵ دەگەڕێتەوه، هێندێ جار له سەر ئەوەی کێەلا دەبێ بووکی خۆی لە پێشدا تەسلیم بکا دمە قاڵی پەیدا بووه وکار کەوتۆ ته شەڕە تفەنگ و «شایی» بۆته «شین.

«مست.، مت.» 1- لەت کردنی دار و تەخت و ئاسن،.... به مشار. 2- جودا کردنەوەی دار و در ختی به پێوه لە ڕیشە ی خۆیان، به مشار و تەور و بیور و ئامرازی لەم بابەتانه. 3- دەرهێنانی هەنگوین له کە ندوو - تێبــ.: لە پێشدا به هۆی دووکەڵ «هەنگ» لە «کەندوو» دوور دەخەنەوه و ئەوجار هەنگوینەکه دەردێنن:: هێشتا هەنگەکانمان نە بڕیوەتەوه بەڵام وا د ەزانم 9-8 حۆقەیێ هەنگوینمان دەبێ. 4- لێکردنەوەی خوری و مووی مەڕ و بزنان به برینگ:: خێرا مەڕەکان ببڕنەوه تا ساڵ در ەنگ نەبووه. 5- کۆتایی هێنان به ئیش وکاران، دوایی پێ هێنان،:؛ ئەوە چییه ئەم شەڕەتان هەر نابڕنەوه ؟ کوڕە دەببیبڕنەوه مێشکی سەرمان چوو. وەسمان و پیرۆت له دەمێکەوه قسەیان پێکەوه بڕیوەتەوه.

«کن.» پیاو بۆ ئەوەی که لە پێناو شتێکا خۆی بەخت کات. تێبــ.ینی: ئەوە ئاشکرایه که مەڕداران «بەرخی مێ» سەر نابڕن.

«ست.»، «مک.» حاڵی مەڕێکی خوری لەشی زۆر پڕ نەبێ بەڵام تیسکی زۆر درێژبێ. * «هل.» بەڕینگۆڵ.

«ست.»، «مک.» حاڵی هەرشتێکی پان بێ، ئەو شتەی تەسک و تەنگ نەبێ.* پان:: شاروێران دەشتێکی پان و بەرینه له موکریان.

«مستـ. متـ..» کارێکی، ناڕەحەتی فیکری و جیسمی بەسەر کەسێکی دێنێ: ئەم سوورەکوانە ئارامی لە نەوزاد بڕیوە. * ئارام لێ هەڵگرتن.

«مس. لا.»، «عا. کو.»، «مکـ.» تێگەییشتن و قەبووڵ کردنی کارێک یا مەسەلەیێ بەو جۆرەی کە باسی دەکەن، یا بەو چەشنەی کە پیاو خۆی تێیگەییشتووە و بۆ خەڵکی باس دەکا. : ئاقڵ نای بڕێ ئەو پیاوە شتی وابکا. هەرچۆنێکی ئاقڵی بڕی وادەکا. ئا بەم جۆرە ئاقڵ دەبڕێ. ئاقڵی وای بڕیوە لۆمەی مەکەن. هیچ ئاقڵم نەیدەبڕی ئەم کارە وابێ. ئاقڵ گرتن. * چوونە ئەقڵەوە.

«مستـ. متـ.»، «مکـ.» ۱- پاک کردنەوە، خاوێن کردنەوە.: هەموو شووشەی پەنجەرەکانی ئەستڕیوە، قاپ و قاچاغەکان بستڕە «بئەستڕە» ۲- ئیشک کردنەوەی دەست و دەم و چاو پاش شوشتن: ها ئەوە خاولی دەم و چاوت بستڕە، بارام پاش نان خواردن دەستی ناشوا و هەر دەیئەستڕێ. ۳- جیاکردنەوە و لێکردنەوەی هەر شتێکی بە لەشەوە، بە... نووسابێ: چڵمت بستڕە، ئەرێ ئەوە بۆ لووتی مناڵەکە ناستڕی. ٭سڕین.

(مست. مت.) ١-بڕینی ئەگریجەی ئافرەتێک، وەکوو سزایەک بەرامبەر تاوانێکی کردبێتی. ٢- (کن.) شوورەیی بەسەرهێنان، ڕیسواکردن (هەر بۆ ژنان). هس.: سەرتاشین.

(مست. مت.) تم: باراش لێکردن.

«مست. مت.» تم: به باڵا گرتن.

«مست.، لا.» 1- باڵ گرتنەوەی باڵنده بۆ بڵیندایی زۆر. 2- «مج.» لە هەموو بابەتێکەوه، خۆ زیاتر لەوەی کە هەیه خستنە بەرچاو. *خۆ هەڵکێشان. 3- چاو ده پایه و مەقامی زلی کۆمەڵایەتی، سیاسی،...،... بڕین. «بەرزفڕین ملی پیاو ئەشکێنێ» .

«مست.< لا.»، «کعر.» تم: بەرز فڕین.

«مست، مت.» به زۆر شتێک بە کەسێ قبووڵ کردن، جا بۆ قازانجی بێ یا تووشی زیانی بکا.:: خۆی بەسەردا بڕی، پاش ئەوەی که لێی قەوما کچەکەیان بە سەردا بڕی لێم وەرنەدەگرت، به زۆر و به خواهیشت بەسەری دا بڕیم.

«مست. مت.» 1-بە زۆر شتێک پەستاوتنە ناو شتێکەوە.: سینگێکیان تێ بڕی. دەڵەی داریان تێ بڕیوە وا لاجەولاج دەڕوا.

«نت. مت.» - جیا کرنەوه یا دوور خستنەوەی بەشێکی شتێ له ئەسڵی خۆی.::نیوەی خانووەکەی بۆ خۆی دا بڕیوه و هێشتاش چاوی لە نیوەکەی دیکەیەتی. پۆلیس کەوتنه ناو خۆپیشاندانەکه و بەشێکیان دابڕی.

«مست. مت.» 1- بە رزکردنەوەی شتێ لە شوێنی خۆی. «دار هەڵبڕه سەی دز دیاره» ::وا خەریکی خوێندنەوه بوو هەر سەری هەڵنەد ەبڕی، چاوی هەڵبڕی پڕ بوو لەفرمێسک. 2- دوور خستنەوەی گیاندارێک لەشوێنێ و د ەر کردنی به زۆر و ناچارکردنی بەڕاکردن به جۆرێ تا ماوەیەک وا تێ بگا ئەو کەسە یا ئەو شتەی بۆته هۆی ئەم حاڵەی هەر به دواوەوەیەتی .:: سەگان کابرایان هەڵبڕی. به بەردان هەڵیان بڕی تا له ئاوایی دەریان کرد. 3- لەت کردنی شتێک «گوریس، تەل، تەناف،...،...» به ئامرازێکی بڕنده، به جۆرێ که له لای خوارەوه هێز بدرێتە ئامرازەکه بۆ لای سەرەوه.:: چوو بوو تە لی کارەبا هەڵبڕێ گرتبووی و کردبووی به خەڵووز.