نت.» بووکێکه کچۆڵان دروستی دەکەن، پارچه قوماشێک به شکڵی ئینسان هەڵدەدروون و لۆکەی تێداخنن و به ئەندازەی خۆی جلکی ژنانەی بۆ دەدروون و د ەبەری د ەکەن.

نت.»، «کعر.»، «تت.» 1- بووکی منداڵانەیه که له باغه و شتی وا دروست کرابێ. 2- «کن.» ئادەمیزادی ناسک و نازداری به ناز پەروەردە کراو.

«نت.»، «نت.، س.» ئەو ماو یەیه کە کچێکی تازە شووکردوو، بەپێی داب و دەستوور به «بووک» حیساب دەکرێ.

نت.»، «مک.»، «سیم.» داوەڵێکه لەکاتی بێ بارانیدا منداڵان دوو داران ڕاست و چەپ لێک دەبەستن و پەڕۆ و پاڵی پێدا د دەن به جۆرێ شێوەی ئاد میزاد بدا و به ماڵانەوه دەیگێرن و ئەو گۆرانیه دەڵێن: «بووکه بە بارانی دەوێ، ئاوی بن دە غڵانی دەوێ، دەرزی کچۆڵانی دەوێ». و چوونه بەر هەر ماڵێک جامێ ئاو بەسەر خۆیان و بووکیاندا هەڵدەپڕژێنن و دیاریەکیشیان دەدەنێ. لە کوردەواری بڕوایان وایه کە ئە م کارە دەبێته هۆی ئەوەی باران ببارێ. *» سیم.» بووکەبارانێ. «سن.» وە وڵه بارانێ.

«بنت.» تم: برووسکێک. تێبــ.- هەرچەنده وشەگەلی «بڕێ»، «بڕێک»، «بڕووکێک» و «برووسکێک» ئێستا مانایان یەکه، بەڵام لەڕاستیدا هەر یەکەیان له ئی پێش خۆی بچکۆڵەیی زیاتر پێشان دەدات.

«نمف.»، «تت» نشریات، منشورات. تێبــ.- ئەم وشەیه تەنیا له کاروباری سیاسی و چاپ کردنی کتێبــ. و ڕۆژنامه و.... بەکار دێت، و دەبێ له مەسدەرهی تێکەڵی «بلاو کردنەوه» داتاشرابێ، بۆیه د ەبێ ئەسڵەکەی «بڵاو کراوەوه» بێ و لەبەر ئەوەی بەم شکڵه لە سە ر زمان قورسه، هەر زۆر زوو بە چەند ساڵێک خۆی کورت بۆتەوه و پیاو وادەزانێ که له مەسدە ر ەکەی «بڵاو کردن» داتاشراوه.

«نت.» بۆنێکه که ئەگەر ئاگری بن چشت له «گڕ» بکەوێ و دووکەڵ بکاو له چێشتەکه بدا، له کاتی خواردنا هەم به لووت و هەم به چێژتن هەستی پێ دەکرێ.

مست. مت.» 1- گۆڕینی ڕەوشت و خووی کەسێک له چاکی ڕا بۆ خراپی. 2- یەکێک فێری ڕەوشتی خراپ کردن.:: داده گیان ژنی چاک به منداڵەکەمان لێ بەدخوو مەکه.

«حمس.» 1- ئەو کارەی بووک دەیکا، کاری جێ بە جێ کردنی کاری کچ و کوڕ کە دەبنه ژن و مێرد. 2- «مج.» ڕێکخستی نێوانی دوو کەسان یا زیاتر، هەڵسووران و چالاکی بۆ ڕاپە ڕاندن و بە ئەنجام گەیاندنی کارێک کە پەیوەندی ڕاستەخۆی بە و کەسە وه نەبێ:: نازانین کاک حەسەن ئەم بەربووکییە ی لەچییه؟ تێبــ.ینی: بە مانای دووەم تانووتی تێدایه.

«نت.»، «کعر.» پارچە قایشێکه هێندێکی ڕیشوو ڕیشوو کراوه و لەسەری وڵاغ «ئەسپ، ئێستر، گوێدرێژ» ی دەیبەستن و به نێو چاوانیاندا شۆڕ دەبێتە وه بۆ ڕەواندنەوەی مێش و مەگەز.تێبــ.ینی: ئاشکرایه ئی ئەسپ دەگەڵ ئی ئێستر و گوێدرێژ فەرقێکی هەیه و به مت و مووروو یا زێو دەێڕازێننەوه.* «مک.» پێشچاوکه. «سن.» بەرچاوه. «سیم.» بەرچاوگه/2.

«نت.» تم، بەستوو. تێبــ. - وەکوو دوکتۆر معین دەڵێ «تم: معین، فەرهەنگ ج1، ل ـ 531» له لەهجەی تەفریشی دا «بەستووله» دەڵێن.

«نت.» تم: بەفرە ژیلکه.

«کن.» زۆر بە پەلەیه، ئۆقرە ناگرێ. تێبــ.ینی: بە کەسێک دەگوترێ که له شوێنێک بێ و پەله بکا بۆ ڕۆیشتن.

«مست. مت.»، «کن.» جنێوه و کەسێکی ئەم قسەیەی پێ دەگوترێ وەکوو پێی بڵێن «ژنه و به مێردی دەدەن» وایه.

مست. مت.» هێنانە خواری بووک «بووک» لە خوانی زین پاش ئەوەی دە گاته بەرماڵی زاوا.

«ست.» ١- حاڵی شتێکی لە هەر بابە تێکەوه «ئەندازه، قەدر و قیمەت، تەمەن و...» گەورە نەبێ:: ئەم خانووە بچووکه جێی ئێوەی تێدا نابێتەوه. ئەو کراسە دەبەرکه بزانە بە بەرت بچووک نیه. *بچکۆڵە، بچکۆلانە، بچکۆڵانە،بچووک، بچکۆلانه، بچکۆڵانه، چکۆله چکۆڵه، چکۆڵانه، گچکه،گچکەڵانە. «سن.، جنوو.» بووچک. ٢- «مج.» کەمتر لەکەسێ، خزمەتکاتی کەسێ،: تائێستا بچووکتان بووم لەمەودوا نابم. ٣- «بک.» منداڵ:. تێبــ. ١» وەکوو دەبینن دەنگی «ب» و «ل» لەم وشەیەدا دەبنە «پ» و «ل»، هۆی ئەم گۆڕانه جیرانەتی دەنگەکانه کە کار دەکەنه سەریەک و دەگۆڕێن. ب» بەلای منەوه ماکی ئەم وشەیه لە قۆناغی ئێستای زمانی کوردیدا «بچ» ە که دوای تێپەڕین بە دوو سێ قۆناغدا لە «ڤەچەک» ی پەهلەوی بە مانای «منداڵ» کەوتۆتەوە. وشەی «بەچ» لە وشەی «بەچکه» دا له «بوچک» ی بن لەهجەی سنەیی و لەهجەی جنووبیدا ئەو قۆناغەمان پێشان دەدە ن.

«نتـ.»، «مکـ.» سەرەمقەستی چیت و هەریر و هەر قوماشێکی دیکە، کە کچۆڵان دەیکەنە جل بۆ بووکی مناڵان. * واڵەبووک «سیمـ.».

(ست.) ئینسانی لەبەر دڵان، کەسێکی شکڵ و شێوە یا جووڵانەوە و ئاکاری لە بەر چاوانی نەخا. * ڕەزاسووک، ڕەزا شیرن، خوێن شیرن (شیرین).

(نا.)، (مک.) ١- شوێنێکە لە نێوان دەم و گەرووی ئادەمیزاد، زارکی گەروو. پارووی دە ئەوکی گیرا، دڕووی ماسی دە ئەوکی مابوو. ٢- (مج.) بەرانبەری ئەو شوێنە (ئەوک)، بەڵام لە دیوی دەرەوە کە دەکەوێتە نێوان قوڕقوڕۆچکە و ژێرچەنە. دەستی دە ئەوکی نابوو هێندەی نەمابوو بیخنکێنێ. تێبــ.- لای پێشەوەی ئەوک زمانە چکۆڵەیە و ئەو لاولای (ئاڵوو)ن لای سەرەوەشی دەگاتە دوایی کونە لووتان و لوولەی هەناسە و ئەو لوولەی کە خواردنی پێدا دەچێتە ورگەوە دەکەونە لای خوارەوەی.

(ست.) ١- حاڵی ئینسانی بێ ئەرک، حاڵی کەسێکی کە چووە شوێنێ، خەڵکی ئەم جێیە زۆر بەخحیەوە ماندوو نەکا. ٢- (مج.) پیاوی فەقیر و نەدار. تێبــ.- بەو مانایەیە کە ئەگەر هات و ماڵی بارکرد ئەوەندەی نییە قورسایی بخاتە سەر پشتی بارەبەر.

(مست. مت.) ١- کەم کردنەوەی قورسایی باری وڵاغ یا هەر هۆیەکی تری گواستنەوە. ئەم سەربارە داگری و هەندێ باری گوێدرێژەکە سووک کەی باشە، دەنا لەم هەورازە سەرناکەوێ. ٢- کار لە کۆڵ کەسێ کردنەوە، تەکلیف لەسەر لابردن، ئەرک کەم کردن. ئەگەر ئەم دەفتەرەیان تۆ بینووسیتەوە بارم سووک دەکەی، خۆزگە دەڕۆیشتن و باریان سووک دەکردین.

«کعر، سن» «نت» ١- باب/١.

«ست.» نیسبەت و پەیوەندی هەر منداڵێکی نێرینەی پیاوێک دەگەڵ منداڵەکانی که له دایکێک نەبن و هەر باوکیان یەک بێ. // دایک برا.

«سن.»، 1- «سفا.» تم: بزۆر. 2- «س.» حاڵی پیاوی کار لەدهست هاتوو، ئەوەی له کاراندا بە دەست و برد بێ.* زرنگ. چالاک.

«نا.»، 1- «کئێر.». کۆمەڵه دێیەک له مەڵبەندێکا. 2- «کعر.» کۆمەلە خەڵک، واحیدێک بووه لەسوپای عوسمانیدا.

نا.» 1- کچێکی بەشوو درابێ، لەو ڕۆژەڕا که دە ست به ساز کرنی دەکرێ بۆ چوونه ماڵە مێرد و پاشانیش تا ماوەیەک. «هو.» وەری، «بک.» بوویک، «با.» بیک. «جن.» بووی. 2- نیسبەتی ژنێک ده گەڵ هەموو خێزانی مێردەکەی:: بووکی ئایشه خان «ژنی کوڕی ئایش خان.»، بووکەکانی ماڵی کوێخا بارام «ژنی کوڕ ەکانی کوێخا بارام» 3- داوەڵێکی بچووکه - کچۆڵان لە چیلکە و پەڕۆ دەیکەن و ئێستا له پلاستیک و ئەو جۆره شتانه دروست دەکرێ.* «سن.» وەویله. «جن.» » بیتی. تێبــ.ینی: ئەم وشەیە و «بێوه» و «بیوه» له «بێوە ژن» دا و «وەوی» هەورامی و سنە یی له «ڤەزوو» ی سانسکریتی کەوتۆتەوه، له ئاوێستادا «ئوپەڤەز» بە مانای ژن هێنان یا مێرد کردن هاتوه.

مست. مت.» تم: بوک گواستنەوه.

نت.» یاریێکی کوردەوارییه، کچۆڵە دەیکەن، یەکێکیان دەبێته بووک و یەکێکیشیان زاوا و لاسای گەوارن دەکەنەوه.

مست. مت.» بووک لەبەر ماڵی بابی سواری «مایین» کردن تەسلیمی بووکێنیان کردنی تا بیگوێزنەوه ماڵی زاوا. تێبــ.ینی: ئەم کاره تەنیا لەناوی شیرەتان و دەوڵەمەندانی شارانی کوردستان باو بوو، بووکی فەقیرو هەژاران به پێیان دەگوێزرایەوه

مست. مت.» بردنی کچێکی بە مێرد درابێ، له ماڵی باوکی ڕا بۆ مالی مێردی، به پێی ڕێ و شوێنێکی تایبەتی کە بۆ ئەم کارە باوه.

مست. مت.» پێک گۆڕینەوەی دوو بووکان که ژن بە ژنەیان پێکرابێ. تێبــ.ینی: ژن بە ژنه له کورستاندا ڕەسمه، لە ناو عەشیرەتاندا باوه لە حاڵەتێکی ئاوادا هەر لایەی کچی خۆیان دەگەڵ بووکنی خۆی ڕەوانە دەکا و لە نیوەی ڕێگا تووشی یەکتر دەبن و بووکی هەر لایەک دەدرێته دەست بووکنی لایەکەی تر و هەرکەسە بووکی خۆی دەبا و بەرەو ماڵ دەگەڕێتەوه، هێندێ جار له سەر ئەوەی کێەلا دەبێ بووکی خۆی لە پێشدا تەسلیم بکا دمە قاڵی پەیدا بووه وکار کەوتۆ ته شەڕە تفەنگ و «شایی» بۆته «شین.

«نت.»، «مک.» ئەو بۆنه یه که لە برژاندنی گۆشت و سووتانی ڕۆن و له هەوادا بڵاو د بێتەوه، ئەو بۆنەی له کەبابخانان هەڵدەستێ. * «سیه.» بۆ چڕووک.

«نت.»، «مک.، سیم.، بک.» ژنێکه دەگەڵ بووک دەچێته ماڵی زاوا و دەیکاتە پەردەوە و خەبەری (بەزاوابوون)ی زاوا و «ڕووسووری» بووک به کەس و کاری هەرتکیان ڕاد گەیەنێ. تێبــ.ینی: لە ناو کوردەواریدا ئافرەتی ئاوا لە هەموو شوێنێک هەن که هەر له خوازبێنی ڕا هەتا شەوی بووکێنی دەگەڵ بووک و زاوا و بووک و ماڵی هەر دوو لا خەریک دەبێ و ئەرکی بەجێ گەیاندنی داب و دەستووری شایی و خەنەبەندان و هەمام لە میش کردن و... د ەکێشێ.* «بک.» بەربوو. «سیم.، سن.» پێخەسوو، پاخەسوو.