«نا.»، «مک.» ئامرازێکه وەکوو مەقەست بەلام گەورەتره، دەمەکانی لەباتی ئەوەی وەک ئی مەقەست لەناوەڕاستا به بزمارێک لێک داکوترابن، لێک جودان و کاتی ئیش پێکردن وەکوو نێره و مێیه دەخرێته سەریەک. ئەم ئامرازه بۆ بڕینەوەی مەڕ و بزن بەکاردێت. *برنگ، «هل» دوێرد، جەو، دووکارد. «سن» هەورینگ. «بک» جەو، جەور، جەهرێ.تێبــ.- من واتێدەگەم ئەم وشەیه له «بڕ» ڕیشەی مەسدەری «بڕین، بڕینەوه» و «ئینگ» پاشبەندی دروست کردنی ناوی ئامرازان «ئیسمی ئالەت» پێک هاتبێ.

1- پەیدا بوونی «برین /1» لە ل سی ئادەمیزاد:: دەستی شامراد به چەقۆ بریندار بوو. 2- وجوودی «برین/1و 2» له شوێنێکی لەش:: چووینه سەری هەموو گیانی بریندار بوو «برینی لێ بوو، برینی پێوه بوو».

«حمس.» ئەنجامی بریندار بوون.

«سفا.» تم: برینگەوان.

مست. مت.»، «مک.» تم: به برینگ هەڵگەڕان

«نا.»، «هل.» ئەو بەشەی خوری مەڕان لەسەر پێستیانەوه تاچە ند سانتیمەترێک لەخوری دیکه نەرم و نیان تره و چەورایێکی هەیه.

«س،»، «ئیشک، بەگشتی له ترکیبی «ئیشک وبرینگ» دا»، «هبێد- 17.»

(ست.) هەر شتێکی هیچ تەڕایی تێدا نەبێ. کچێ بڕۆ هەی مەکرباز! قوڕی چی؟ دنیا ئیشک و برینگە.

«نتـ.»، «مکـ.» مەکینەیەکە ئینسان سواری دەبێ و هاتو چۆی پێدەکا، دوو تەگەر «تایە» ی هەیە و بە هۆی زنجیرێکی تایبەتی کە چەرخێکی ددانە داری پێوەیە، دەسووڕێنەوە. تێبــ.ینی: لە چیرۆکی فۆلکلۆری کوردیدا باسی ئەسپێک دەکرێ کە لە دار دروست کراوە، یەکەم جار کە ئەم مەکینەیە هاتۆتە موکریان، لە «مەهابات» پێیان کوتوە: ئەسپە دارینە، هەروەکوو کتێبــ.ەکانی پێش شەڕی دووەم کە لە عێراق بۆ خوێندنی کوردی چاپ کراون بە «ئەسپە ئاسنینە» یان ناو بردووە. ٭«کعر.» پایسیکل، «کئێر.» دووچەرخە.

«نا»،«مک» تم: ١- برنج.

«ست.» حالی ئەو کەسەی به جۆرێک له جۆران ئەندامێکی لەشی «برین /1» ی لێ پەیدا بووبێ. تێبــ.- ئەم وشەیه بۆ «برین / 2» ناگوترێ و دەڵێن دەستم برینی لێ هاتووه.*زامدار، «سن.» زامار.

«مست. مت» دروست کردنی «برین /1» له شوێنێکی لەشێکی ئینسانێک. * برین لێکردن

«سفا.»، «مک.» ئەو کەسەی به «هەورینگ» خوری و مەڕ و بزنان دەبڕێتەوه * برینگچی، جەوبڕ.

مست. مت.»، «مک.» باش دەبڕینەوه نەهاتنی خوری، ئەوەش لەبەر نەخۆشی یەکه، مەڕ لەوەختی بڕینەوەدا تووشی دێت. * بە برنگ ئەنگووتن، به برینگ کەوتن.

«ست.» به هۆی «3- ئه/2» بەدوایی هەندێ ناوانەوه دەلکێ و مانای«مەعهوود، هەر ئەوەی جاران، ئەوەی پێشوو» یان لێ دەکا:: کڵاوه بۆرینه «تم: هبێد، ل- 20».

«حمس.»، «مک»، نێوانی ئەو سەرە و سەری شتێکی پان، نێوانی دوو «حەد» ی که پانی شتێکیان لێ دەبڕێتەوه. «له درێژایی دەردێنێ دەبەرینایی دەکاتەوه» «فۆلکلۆر». تێبــ.ینی: له موکریان ئەم مەتەڵه بەم جوورەیه و له هێندێ مەڵبەندی دیکەی کوردستان له بات وشەی «بەرینایی» پانایی گوتراوه. *پانایی.

«نفا.»، «نت.» ئەوکەسەیه برینان خاوێن دەکاتەوه و خوێنیان دەوەستێنێ و دەرمانیا دەکا و دەیان بە ستێ. «عا.» مضمد.

«حمف.» 1_ زەمانێکی پێش ئێستا، «عا.» سابق، سالف. 2- حاڵی هەر کەسێ یا هەر شتێ که له وەختێکا باسی دەکرێ له شوێنێک بێ کەوتبێته دواوه:: سەربازەکەی بەرین دوگمەکەی دانەخستبوو «بەلای ئەو سەربازەدا تێپەڕیوین و ئێستا که باسی دەکەین بە جێمان هێشتووه» .. * بەرگ. بەرگین، پێشوو، بەروو، تێبــ.ینی: هەرچەندە ئەم وشەیه، یەکەندەردوو وا دێته بەرچاو که هەر وەکوو لەسەرەوه نیشان دراوه له [1- بەر/2 و3+ ئین ] پێکهاتبێ، بەڵام ئەوه ئی ئەم قۆناغەی ئێستای زمانی کوردییه و من وای بۆ دەچم قۆناغی پێش ئێستای «بەرگین BRIGÎN» بووبێ که - ئێستاش له بن لەهجەی سنەیی و جافیدا هە ر ماوه و پێش ئەویش «بەرووئین.» .

«ئمـ.» بە مانای: زۆر چاکه، باشه، پەسەنده، باشت کرد، و بۆ ئەم مەبەستانە بە کار دێ: ١- یەکێک کارێکی کردبێ و بەلای یەکێک یا چەند کەسێکی ترەوە باشی کردبێ، بۆ دەڕبڕینی ڕازی بوونی خۆیان و هاندانی و دڵخۆش کردنی ئەو، پێی دەڵێن ئافەرین. ٢- لە ئێران قوتابێکی ئەرکەکانی بە چاکی و ڕێک و پێکی جێ بە جێ بکا، مامۆستای لەسەر دەفتەرەکەی بۆی دەنووسێ ئافەرین. ٣- بۆ دەڕبڕینی ناڕازێتی لە کردەوە و ڕەفتاری کەسێ یا لە کارێکی کردوویه، بە ڕاوێژی سەرسووڕمانەوە دەکوترێ: هەی ئافەرین ! بۆ کاری کردت، هەزار ئافەرین ! بۆ ئەم ئازایەتییە. ٤- ناو بۆ ئافرەتان * ئافەریم. // نەفرین «= نە ئافەرین».

«مستـ. متـ.» بە کەسێ وتن ئافەرین: ئیشەکەی ئەوەندە بە ڕێ جێ بوو هەموو بە جارێک ئافەرینیان لێکرد.

«ستـ.»، «هو.» تمـ: ئاگرین. «نامەکەت یاوا، کۆسم کەفتەوە» «دڵەی ئاهیرین داوە نەفتەوە» «مەولەوی: مکبـ-٤٣٦»

«مستـ. لا.»، «کنـ.» بەڵا بەسەر هاتن، تووشی ناڕەحەتی بوون. ● «ئاگری لێبارێ» تووک و نزایە.

«ستـ.» هەرشتێ وەکوو ئاگر، لە بارێکەوە پیاو گەرم دابێنێ.: ڕەووشت و خووی ئاگرین «تووڕەیی و تۆسنی». فرمێسکی ئاگرین «فرمێسکی گریانی بە کوڵ». شیعری ئاگرین «شیعرێ کە پیاو هان بدا و بیهێنێنە جوش».

«ستـ.»، «هو.» تمـ: ئاگرین. «نامەی ئایرین دڵسۆزیت یاوا» «بڵێسەم نەسای، گەردوون سەر ساوا» «مەولەوی: مکبـ_۴۳۴»

«نا.» ئاوێکی سوێرە لە ژێر پیلووی چاوان دەزێتەوە و کاتی گریان دێتە خوار. «خەفەت وادەتەن، مەینەتان سادەی» «وەخت بارانەن ئەسرین!دەی پەی کەی؟» «مەولەوی: مکبـ- ۱۷۰» «گەر وەفایی لەو دەرە دێت و دەچێ مەنعی مەکە» «سورمەیی خاکی دەردت بۆ چاوی پڕ ئەسرین دەبا» «وەفایی: گمـ- ۱۳» ٭ئەسر، فرمێسک. «بکـ.» ڕوندک. و، «ژابا- ۳۲۵».

«کن.» ئەگەر شتێک بەش دەکەن ئێمەش بەشی خۆمان دەوێ. تێبــ.ینی: به لای منەوه ئەم وشەیه، هەر بۆ ئەو کاته بەکاردێت که یەکێک به حەققانەت و ڕاستی بەشی دەشتێکدا هەبێ و ئەگەر ویستی وەری بگرێ، نەک ئەوەی که «بەش» بخاته ناو شتێکەوه «ببێته شەڕێک تێیدا»، جا بۆیه وا تێدەگەم:: «بەشداری خەمتانم» یا «له خۆ پیشاندانەکەدا بەشدار بوو» که تازه له «مساهمة» و «اشتراک» ی عەڕەبی ڕا تەرجمه کراون، له جێی خۆیان نەبن و بۆ ئەم تەرحە وشتانه: هاوبەش، هاوبەشی، به باشتر دەزانم. 2- «مج.»،مک.» سەگ. تێبــ.ینی: بەو ئیعتیبارە ی که هەرچی له ماڵێ بخورێ بەشی ئەوی تێدایه و دەبێ بیدرێتێ.

(مست. لا.) هاتنەخوارەوەی باران لە هەوران ڕا بۆ سەر زەوی. * باران دادان، دادانە باران (نە)، کردنە باران.

(مس. لا.) ١- هاتنەخوارەوەی باران، بەفر و تەرزە لە هەوران ڕا بۆ سەر زەوی. ٢- (مج.) هاتنە خوارەوەی هەر شتێک لە بڵیندایەکی نیسبی ڕا بۆ سەر شوێنێ یا کەسێ. گوللە وەک تەرزە بە سەرماندا دەباری *(بک.) بارین. تێبــ.- لە زمانی ئاوێستاییدا (ڤارێنگتی) بە مانای (دەبارێ) هاتووە (تم: ژابا- ٣٤).

(صت،) سروشتی شتێ یا کەسێ کە لە هەموو هاوچەشنەکانی خۆی چاکتر بێ. لە هەموان چاکتر.: چاکترین ڕێگا بۆ ئازادی میللەتان ڕێگای خەباتە.

«نا.»، «مک.، سن.، هل.» 1- بەر وبووی کاری بڕانی ئەندامێکی لەشی گیاندارانه بە دار و تێڵا، به ئامرازێکی بڕنده «چەقۆ، خەنجەر، شیر.....»، بە گولله یا بەربوونەوه و کارەساتی لەو بابەتە. *زام،ڕیش، «بک» برین. 2-ئاوسایەکی ڕەق و خڕە لە ئەنجامی کارتێکردنی هەندێ میکرۆب یا ئاڵۆزی دەروونی ئینسان، لە شوێنێکی لەشی ئادەمیزاد سەرهەڵدەدا و «کێم» و «هەوا» ی تێداکۆدەبێتەوە، پاش ماوەیەک (لە خۆیەوە یا بە داوودەرمان) سەری زەرد دەبێ و هەوا و جەڕاحەتەکەی دێتەدەر و کەم کەمە خۆش دەبێتەوە. * کوان.

«مست.، مت.» تم: بریندار کردن:: وەبەر خەنجەردانی دا تا توانیمان دەستی بگرین هەژده برینی لێکرد.

«مست. مت.»، «تت.» خاوێن کردنەوە و برژاندنەوه دەرمان کردنی برینان.(عا) تضمید.

«نت.»، «کئێر.»، کیسەیەکی ئوستوانەیی شکڵه، له چیت یا بلووری دروست دەکرێ و «سەرین» ی دەناو دەندرێ. * «مک.» بەرگەسەنیر. «سیم.» بەرگە پشتی.