تۆڕی زاراوەپارێزیی وشەدان



ئازیەت باری
«حمسـ.» لە حاڵی تازیەدابوون.
باری کەللا
[[باتر + ئی + کەللا]]
(نت.)، (مک.) ئەو (متە)یە کە لە هێندێ یاری منداڵانەدا بۆ کەسێکی دادەکەن کە هەموو (مایە)ی دۆڕاندبێ و تەنیا دە سکە لای مابێ. تێبــ.- لە هەندێ یاری کوردەواریدا وەکوو (مووشێن)، (ماتێن)، (جەغزێن) و... و... کە هەر یاریکەرێ (دەسکەللا) و (مایەخۆی هەیە، ئەگەر هات و یەکیکیان هەموو (مایە)کەی دۆڕاند و بیەوێ هەر یاری بکا، بە یەکێ لە یاریکەرەکان دەڵێ (باری کەللا)م بۆ داکە و دەبێ بۆی داکا، ئەگەر ئەم جارەش دۆڕاندی (کەللا)کەی لەباتی (قەرز)ەکە هەڵدەگرن و لە یاری وەلا دەکەوێ، خۆ ئەگەر بردیشیەوە ئەوا دەکەوێتە (مایە) قەرزەکەی دەداتەوە.
باران بارین
[[باران + بارین]]
(مست. لا.) هاتنەخوارەوەی باران لە هەوران ڕا بۆ سەر زەوی. * باران دادان، دادانە باران (نە)، کردنە باران.
بارین
[[پە: ڤاریتەن]]
(مس. لا.) ١- هاتنەخوارەوەی باران، بەفر و تەرزە لە هەوران ڕا بۆ سەر زەوی. ٢- (مج.) هاتنە خوارەوەی هەر شتێک لە بڵیندایەکی نیسبی ڕا بۆ سەر شوێنێ یا کەسێ. گوللە وەک تەرزە بە سەرماندا دەباری *(بک.) بارین. تێبــ.- لە زمانی ئاوێستاییدا (ڤارێنگتی) بە مانای (دەبارێ) هاتووە (تم: ژابا- ٣٤).
باریک
[[پە: باریک]]
(ست.) ١- حاڵی هەر شتێکی پانایی کەم و درێژایی زۆربێ// پان. ((پردی سیڕاتێ لە موو باریکتر و لە ئەڵماس تیژترە)). ٢- حاڵی هەر جیسمێکی قوتر(قطر)ی بچووک بێ// ئەستوور. ((کووچەی فەیزاوا تەنگ و تاریکە + ماتیشقەی ڕووسی ناوقەد باریکە)) (فۆلکلۆر).
باریک و بنێسی
(نت.)، (کعر.) ١- لاوازێکی لەبەر نەخۆشی تووشی کەسێک دەبێ و ڕۆژبەڕۆژ کزتر و زەبوونتری دەکا. خدر لێی پیسی کردووە و داوێتە باریک و بنێسی. ٢- تم: ١- ئازار (ئازاری سیل) *(مک.) بنێسی. سەبنێسی. (جنو.) باریکۆ.
باریکان
[[باریک + ئان]]
(نت.) بەنێکی بە دانستە و باریک ڕێسرابێ. باریکان دەڕێسێ- بە تەشی خوری دەکاتە بەنێکی باریک. ب) (کن.) قسەکانی زۆر درێژ دەکاتەوە، هەر لێی بابڕیتەوە، زۆر ڕینگەڕینگ دەکا.
باریکایی
[[باریک + ئایی]]
(نت.) ئەو شوێنەی کە لە جێگاکانی تری کەمتر ئەستوور بێت. دارەکە لە باریکاییەکەی ڕا ببڕنەوە.
باریکی
[[باریک + ئی]]
(نت.) موتڵەقی باریکایی. (تم: ئەستووری- تێبــ.).
باریکە
[[باریک + ئە]]
(نت.) ١- دروومانی پەراوێزی جلوبەرگ. ٢- (مج.) خۆشاردنەوە، خۆدزینەوە، پێدزکێ. باریکەی دایە و بۆی دەرچوو. ٣- ناوی دێیەکە لە دەوروبەری شاری سلەیمانی.
باریکەڕی
[[باریک + ئە + ڕێ]]
(نت.) ڕێگایەکە تەسک و خۆش نەکراو بێ بەڵام هاتوچۆی پێدا بکرێ.
باریە
[[؟]]
(نا.) ئامرازێکە بۆ خوولاندن و بەرزکردنەوەی شتی قورس لە شوێنی خۆی. تێبــ.- ئەم ئامرازە لە ساکارترین حاڵەتیدا تیلایەکی دار، یا ئاسنێکی ئەستوورە کە سەرێکی تۆزێ دەکورێتەوە و هێندێ پان دەکرێ و بڕێکیش دەکێندرێتەوە بە جۆرێکی ئەوتۆ زاویەیەکی کراوەوە (منفرجە) دروست دەکات. تێبــ.- لە کاتی ئیش پێکردندا سەرە پانەکەی دەخرێتە ژێر شتە قورسەی کە مەبەستە بجووڵێندرێ، لەو کاتەدا دیوی دەرەوەی زاویەکە دەبێ لەسەر جێگایەکی پتەو ڕابوەستێ- لە (فیزیک)دا بەم شوێنە دەگوترێ (نقطە اتکاء)- ئەوجار باسکە درێژەکەی بۆ لای خوارەوە دادەگرن و بە هێزێکی کەم قورسایەکی زۆر دەجووڵێنێ. ئارشمیدۆس زانای بەناوبانگی یۆنانی گوتوویە: ((ئەگەر (نقطە اتکاء) یەکەم دەست کەوێ، زەوی لە جێی خۆی دەبزوێم)). * (کئیر.) ئەهرەم (فارسییە). (سن.) چل مێردە، لحسە (هس. لەوازە). نۆێڵ.
مل لە موو باریکتر
(کن) زۆر گوێ لە مست و متیع. (مج.) لاواز، لەغەر. *(بک.) زراف.
ئاگر لێبارین
[[ئاگر + لێ «لە + ی = ز» + بارین]]
«مستـ. لا.»، «کنـ.» بەڵا بەسەر هاتن، تووشی ناڕەحەتی بوون. ● «ئاگری لێبارێ» تووک و نزایە.
ئیخبارییە
[[=عا.: اخباریە]]
(نا.)، (کعر.) نامە یا هەر جۆرە نووسراوێکی بۆ ئاگادار کردنی میری لە کار و چالاکی و هەستان و دانیشتنی کەسێ یا کەسانێ بنووسرێ. * (کئێر.) ڕاپۆرت، گوزاریش.
بە لەباریکه
[[به/1+ 3- 3- ئه/2+ باریك /1+ 5-ئه/1]]
«نت.»، «کێر.، کعر.، جن.» 1- ئاد میزادی بەژن درێژی، لاواز وڕەقەڵه. 2- حاڵی مرۆڤێکی ئاوا:: پیاوێکی بەلەباریکەی زەردە ڵەشی لەکن بوو. تێبــ.ینی: ئەم وشەیه ئەگەر د ەگەڵ ناوێک لە حاڵەتی «ئیزافه» دا بوو ئەوا «سفەت» ه ئەگینا «ناو» ه.
ئاریباری
«نتـ.»، «کیـ.» هەڵووچە، هەڵووژە. هس.: ئاڵووباڵوو.
ئیجباری
[[عا. کو.]]
١- (س.) کاری بەزۆر، کارێکی کەسێ لەژیر پاڵەپەستۆی یەکێکی تر دەیکا. ٢- (نت.)، (کئێر.) خزمەتی سەربازی کە بە پێی قانوون دەبێ هەموو کەس بۆ وڵاتی خۆی ئینجامی بدا. ((...قەت بووە ئیجباری لە کوردی بگرێ)).
ئیخباری لێ کردن
[[عا. کو.]]
(مست. مت.)، (کعر.) ئاگادار کردنی میری دەربارەی کەسێ یا کەسانێ یا هەڵسان و دانیشتنیان. ((بە میرزا قادر بڵێن ئیخباریان لێ کردووە خێرا بگەڕێتەوە سیتەک.)) تێبــ.- ئەم وشەیە و ئەوی پێشەوەشی تەنیا بۆ مەبەستی خراپە بەکاردێن.
ئیخباری کردن
[[عا. کو.]]
(مست. مت.)، (کعر.) ئاگادار کردنی میری لە کارێک یا دەربارەی شتێک. ئیخبارییان کردووە کە ماڵی شێخ لەتیف پڕە لەوانەی لە کۆمەڵە ڕایان کردووە. *(کئێر.) ڕاپۆرت دان، گوزاریش دان.
بە ئیعتباری...
(کعر.) لەبەر ئەوەی..، بەو حیسابەی کە... بە ئیعتباری ئەوەی ئێوە لە کۆنگرەکە بوون باش دەزانن بڕیارەکانی چن.
لە ئیعتباری... وە
(کعر.) لە...وە بەدواوە. لە ئیعتبیباری ئەم ساعەتەوە ئیتر من قسە لەم مەسەلەیە ناکەم.