(نا.) ١- دەزگایەکی هەمیشەییە کە لە چەند کەس پێکهاتبێ، بۆ هەڵسووڕانی کاروبار و ناوبەناو کۆببێتەوە بۆ تەگبیر کردن. ئەنجوومەنی وەزیران، ئەنجومەنی ئاشتی، ئەفراسیاو ئەندامی ئەنجومەنی شارە. ٢- جێگایەکی بۆ کۆبوونەوەی ئەو چەشنە دەزگایانە تەرخان کرابێ. ئەنجومونی شار لە خانووی میرزا ڕەحمەتی دایە. تێبــ.- بەلای منەوە ئەم وشەیە لە سێ کەرت [هەنگ+ ئو+مان] پێکهاتووە و کۆنترین شێوەی ئاوێستایێکەی (هەئێن (گ) یۆ دێمانە) یا (تهەنگیۆ دێمانە) بووە کە هەردووکیان بە کەڵکی ئەم لێکۆڵینەوەیە دێن: ١- هەنگ لە (هەئێنا)ی ئاوێستایی ورگیرابێ کە بە مانای (دەستە، کۆمەڵ و جەماعەت)ە تم: (ئەوڕەنگ: بەهرام- ٢٤٤) و پەهلەویش هەر بەو مانایە لە ئاوێستایی وەرگرتووە، ئێستاش لەبن لەهجەی موکریانی و هەندێ بن لەهجەی باکووریدا لە قالبی (ئەنگۆ)، هەنگۆ، هنگ، هوون = ئێوە)دا دەبیندرێ و زمانی فارسی زیندووی کردۆتەوە و لەباتی (فەوج) بەکاری دێنێ. ب) هەنگ لە (تهەنگ)ی ئاوێستایی بە مانای (تێگەیشتن، زانایی) داتاشرابێ. تم: (فرە: پفا-٢٠٦ و معین: فەرهەنگ، ج٤- ٥٢١٠) کە ئێستا لە وشەی (فەرهەنگ)دا دەیبینین. ج) ئو: ئامرازی ئیزافەیە، ئێستاش (ئو) لە لەهجەی هەورامیدا هەر ئامرازی ئیزافەیە. د) مان: لە (دێمانە)ی ئاوێستایی داتاشراوە و مانای (ماڵ، خانوو) دەدا. تم: (پد: یگد، ج٢-١٢٦) لە (خان و مان) و (نیشتمان)دا هەر بەو مانەیە ماوە. جا ئێستا ئەگەر هەموو ئەوانە تێک بکەینەوە بۆ وشەی (ئەنجومەن) دوو موعنایان دێتە دەست: ١) خانووی جەماعەت، ماڵی کۆمەڵ. ٢) خانووی زانا و تێگەیشتوان، خانووی زانین و تێگەیشتن.

(نا.)، (مک.) تم: ئینجەت.

(نا.) تم: ئەجەل.

(نا.) ١-حەجم یا میقداری هەر شتێک بە کێشانە یا پێوانە. بە ئەندازەی شەش گەز فاسونیان بۆ بکڕە، بە ئەندازەی سێ کیلۆ دەبێ، ئەندازەی قاچی چەندە؟ ٢- نە گەورە نە بچووک، پڕبەپێست، لە قەدەر حاڵ، حەددی مەعموولی هەر شتێک. ((بۆرە نەبێ بازەبێ، کلکی لە ئەندازە بێ)). ٣- مقیاسە هەندێ لە سەنعەتکار (بەنا، جلدوور...) بۆ هەندێ کاروباری پیشەی خۆیان تەرخانی دەکەن و بەپێی مەبەست شکڵی دەگۆڕێ و گەورە و بچووکیش دەبێ. ئەندازەی بەنایان، ئەندازەی بەرە تاسکڵاو، ئەندازەی وڵاغان ( بۆ پێوانی بەرزی و نزمی). ((قەت بە یەک ناگەن لە یەک جا ئەم خەزان و ئەو بەهار)) ((ڕاستی شمشاد و قەددی تۆ بە ئەندازەی یەکن)) (سالم: گ،-٦٠)

(مست. مت.) ١-پێوانی درێژی، پانایی، قووڵایی، بەرزایی یا ئەستوورایی شتێک. ٢- دیاری کردنی مقیاسی جلوبەرگی ئینسان. بچۆ لای خەییاتەکە با ئەندازەت بگرێ. ((... هادی خان بۆ ئەندازە گرتنی هێلکەکان، کونێکی خڕی کردۆتە تەختەیەک...)) (قزڵجی: پێکەنین-١١٨)

کەسێکی لە پارتێکی سیاسی، ڕێکخراوێکی پیشەیی یا لێژنەیەکی تایبەتی و... و... کاردەکا. ئەندامی پارتی دێمۆکراتی کوردستان، ئەندامی یەکێتی نووسەرانی کورد. ٣- (تت.) دەوڵەت یا وڵاتێک کە لە یەکگرتنی چەند دەوڵەتدا بۆ مەبەستێکی تایبەتی یا بۆ یەکێتی و پێکهێنانی دەوڵەتێکی فیدڕاڵی، بەشدار دەبێ. دەوڵەتی ئازربایەجان ئەندامە لە یەکێتی شووڕەویدا، عێراق ئەندامی جامیعەی عەرەبییە. تێبــ. آ) وەک ژابا نیشانی داوە دەنگی (ن) لە ئاوێستایی ئەم وشەیەدا (ن)ێکی گنە و سووکە دەنگێکی (گ) لە پاش (ن)ەکەوە هەیە، هەروەک لە بن لەهجەی سلەیمانیدا بەدی دەکرێ. ب) ژابا. (تم:-٢٢)ش و دوکتۆر معینیش (تم: فەرهەنگ-٣٧٢) جگە لە ئازای لەش ئەم وشەیان بە ئامرازی نێرینەیی مانا لێداوەتەوە. * (سن.) ئەنام.

(نا.) خەم و خەفەت، پەژارە. ((ئەوەندە ززاری کەرد جە ئەوەندۆی دەروون)) ((خوڕۆش کەرد نە سەنگ قوللەی بیستوون)) (خانا- ٤١٣).

١- (نا.) تم: ئەندێشە. ((هەرچەند دەکەم فکر و ئەندێش، تەوەلابووم لە قەوم و خوێش)) (فۆلکلۆر). ٢- (ری. فع.) وەکوو پاشبەندێک لە تەرکیبدا سفەتی فاعیلی دروست دەکا. دوورەندیش (ئەو کەسەی قووڵ تێدەفکرێ، ورد لێک دەداتەوە). تێبــ.- ئەوەندەی پێم شک بێ لە کوردیدا هەر ئەو تەرکیبە هەیە.

(نا.) ١- بیر، خەیاڵات. ٢- ترس، غاییلە، مەترسی، واهیمە. ((ئای سلێمان بەگ عەداڵەت پیشە)) ((لە دێوی کێوی قاف بێ ئەندێشە)) (پیرەمێرد-٣٣٨) ((فەرقی ئینسان و وڵاغ ئەندێشەیە، ئەندێشەیە)) ((بۆ نەمانی عەقڵ و ئیدڕاک، مەی، دزێکی کارییە)) (دلدار: گم- ٢٥) *ئەندێش تێبــ.- هەرچەندە ئەم وشەیە لە ئەدەبیات و فۆلکلۆری کوردیدا بەکارهاتووە بەڵام بە لای منەوە وشەیەکی فارسییە.

(ئم.) مانای (دە...، لەناو...) دەبەخشێ و لە لەهجەی ناوەندیدا بێجگە لە یەک دوو کینایەدا نەبێ بەرچاو ناکەوێ و بە تەنیاییش نەبیستراوە. بەڵام لە لەهجەی باکووریدا (هوندور، هوندروو) بە مانای (ژوورەوە، داخڵ) ماوە. یەکەندەر دوو (یەک ئەندەر دوو)، (کن.) کتوپڕ، لە ناکاو.

(نا.)، (کئێر.) ١- ژووری ماڵ، ئەو بەشەی ماڵ کە ژن و منداڵی لێ دادەنیشن. *حەرەم// بیروونی. ((یارم لە ئەندەروون هات دەستی ڕەقیب لە دەستا)) ((غەمناک و شادمانم ڕەحمەت عەزابی هێنا)) (سالم: گم-٣٥). ٢- ناوەوەی هەموو شتێک، * داخڵ. لە ئەندەروونی ئەشکەوتەوە هاتە دەر// دەرێ، دەرەوە. ٣- ناوزگ، دەروون. ((میرزا تەها! میرزا تەها ئەمە ئەگەر ئەو ئاوەمان خواردباوە و ئەو عەقڕەبە چووبا دە ئەندەروونمانەوە ئەندەروونی وەبەر نێشان داباین تەکلیفە مە چ بوو.)) (حوسێن ئاغای حاجی خۆشێ) تێبــ.- ئەم وشەیە لە دوو کەرتی (ئەندەر) و (ڕوون) پێکهاتووە، بەشی دووەم (ڕوون) لە پەهلەویدا بە مانای (لا، تەرەف...) وەکوو پاشبەند بەکارهاتووە، تم: (فرە: پفا-٣٨٩)، بەم پێیە مانای وشەکە دەبیتە: لای ناوەوە، ژوورەوە.

(نا.) مادەیەکە وەکوو جەوی، ڕەنگی سوور، زەرد یا سپییە، تامی تاڵە، لە دارێکی دڕکاوی کە گەڵای وە گەڵای مۆرد دەچێ دەگیرێ. تم: (معین: فەرهەن، ج١-٣٧٨) و زیاتر لە هەتواناندا دەکار دەکرێ. * عەنزەڕووت (معر بە).

(نا.)، (کئێر.) خەڵات. * بەخشیش. (( کوتی: ئافەریم وەزیر، ئەنعامی بدەن بە وەزیری)) (تحفە: ج١-٢٤٥) ئەوەندە زیرەکە تا ئێستا چەند جار ئەنعامی وەرگرتووە.

(نا.) نەخۆشییەکە، بە هۆی (ڤیرووس)ی تایبەتی تووشی ئینسان دێت و (تا) لە پیاو دێنێ، هەندێ جار هەڵامەتیشی دەگەڵە و خەڵک لە یەکتری دەگرنەوە. تێبــ.- ئەم وشەیە کە لەم نیزیکانەدا- لام وایە لە ساڵەکانی ١٩٥٠دا- هاتۆتە ناو زمانی کوردی، ئەسڵی خۆی بە مەعنای (کارتێکردن، تەئسیر، نفووز) هاتووە و هیچ پێوەندی دەگەڵ نەخۆشێکە نییە، کەچی لە هەموو دنیادا هەر ئەم ناوە لە سەر زارانە و (گرتپ) کە ناوی عیلمی ئەم نەخۆشێیە بە زمانی کەسدا نایەت.

(بنت.) ١- بە ئارەزەروو، بە هەوەس، بە تایبەتی. ((...وەکوو بە ئەنقەست بۆ من وەستا بێت، چاوەڕوانی ئەوە بێت بزانێ ئەو کارەی من ئەنجامی بە چی ئەگات)) (قەفتان: چیرۆک-٣٣). ٢- بە عەمدی (یەکێک کارێک بکا و هەر سووریش بێ لەسەر کردنی). دوو سەعاتە لەوێ چەقیوە بە ئەنقەست ناڕوا. *ئانقەست.

(نا.)، (مک.) ١-پەنا، جێگەیەکی پیاو خۆی تێدا بشارێتەوە، شوێنی حاوانەوە. ٢- (مج.) مایەی بەڕێ چوون و گوزەران. ((...هونەرمەندە گەورەکان لانەواز و بێ ئەنوا مانەوە...)) (هێمن) سەرەتای (تحفە: ج١-١٢).

(مست. مت.)، (کی.) تم: ئەنگاوتن.

(نمف.)، (کی.) تم: ئەنگاوتە.

(نا.)، (مک.) ١- زۆر و زەبەند، کۆمەڵێکی زۆری خەڵک. ((چەند لەشکرێکی ئەنگامەیە، بۆ قۆشەن و بە زەمزەمەیە)) (تحفە: ج١-٢٠٦). ٢- کار و کردەوە یا هەرا و هۆریای زۆر و سەرنج ڕاکێش (چ تاقە کەسێ بەرپای کا یا کۆمەڵە خەڵکێ). * هەنگامە. تێبــ.- من ئەم وشەم هەر بە (هەنگامە) بیستووە.

(مست. مت.) ١- بەرد، تیر، گوللە و... لە نیشانەدان. فیشەکی بە خەسار نەدەچوو هەر دەستی لە پەلەپیتکە بەردەدا یەکێکی دەنگاوت، (دەئەنگاوت). ئەو هەموو بەردەت هاویشتێ نەت ئەنگاوت. هەر دەیئەنگێوم بۆ کوێ دەچێ. ٢- بە نەفەس و هێزی ڕوحی کەسێک تووشی ناڕەحەتی و گیر و گرفت کردن. لێمان بوونە شێخ مەند و شێخ ڕەش هەر لەوەی ئازان یەکتری بنفێون (بئەنگێون)، باسی ئەم شەخسە مەکە زۆر تووڕەیە تا ئێستا چەند کەسی ئەنگاوتووە. ٣- (مج.) دیتن، بەدی کردن. ((برایم خۆ من بە قسەی شەیتانانم دەگەڵ نەکردی، لە ڕازی کانییەم بۆ خۆم بەچاو ئەنگاوتی)) (تحفە: ج١-٣٧٦). * ئەنگافتن، پێکان (ماددی و مەعنەوی)، هەنگاوتن. (بک.) هەنگافتن. تێبــ.- مانای تەرکیبی ئەم وشەیە دەبێتە: لێل نیزیک کردنەوە، پێکەوە بەند کردن. تم: ئەنجامە.