تۆڕی زاراوەپارێزیی وشەدان
سەرجەم فەرهەنگەکان
فەرهەنگەکانی کوردی - کوردی
برادۆست (ئینگلیزی-کوردی)
برادۆست (کوردی - ئینگلیزی)
برادۆست (کوردی - عەرەبی)
برادۆست (کوردی - کوردی)
زاراوەکانی کۆڕ (کوردی - ئینگلیزی)
زاراوەکانی کۆڕ (کوردی - عارەبی)
سەلاحەدین
فەرهەنگۆکی کتێبی ئابووری سامولسن و نوردهاوس
فەرهەنگی خاڵ
فەرهەنگی زانستی سیاسی (ئینگلیزی- کوردی)
فەرهەنگی زانستی سیاسی (کوردی - ئینگلیزی)
فەرهەنگی زانستی سیاسی (کوردی - فارسی)
فەرهەنگی زانستی سیاسی (کوردی - کوردی)
فەرهەنگی کوردستان
قاموس کردي الحدیث
قامووسی زمانی كوردی - زەبیحی
مەردۆخ کوردی - عارەبی
مەردۆخ کوردی - فارسی
مەردۆخ کوردی - کوردی
نالی
هەنبانە بۆرینە (کوردی - فارسی)
هەنبانە بۆرینە (کوردی - کوردی)
گۆڤەند و زنار
X
وشە
پوخت
پێشگر
ناوگر
پاشگر
سەروا
دەرئەنجام: 50
سەرچاوە:
فەرهەنگی زانستی سیاسی (کوردی - کوردی)
لاییک/لادین
ئەم
زاراوە
لە
ڕیشەی لاتینی laicus (
بە
واتای پابەندیی
بە
خواوەند
) وەرگیراوە.
هەروا
بە
مانای کەسێکی نائایینی و ناڕۆحانییە
کە
هیچ
کاروبارێکی
لە
لایەن
دەزگەی ئایینییەوە
پێ
نەسپێردرابێت و
ڕەمەکی
و
دوور
لە
ئایین
بێت.
سەرچاوە:
فەرهەنگی زانستی سیاسی (کوردی - کوردی)
مافی چارەی خۆنووسین
لە
بنەڕەتدا
بە
مانای مافی
خواستی
شارۆمەندانی وەڵاتێکە
بۆ
هەڵبژاردنی حکوومەت
یان
شێوازی
حکوومەتی
خۆیان
بۆ
ئەوەی
سەربەخۆ
بن
لە
وەڵاتێکی
دیکە
. (
لە
جاڕنامەی
سەربەخۆیی
ئەمەریکا
1776 و جاڕنامەی مافی
مرۆڤ
،
لە
شۆڕشی فەرەنسە 1793) ئاماژەی پێدراوە. بەپێی یەکێک
لە
بنەماکانی
ناسیۆنالیزم
کە
دەبێ
دەوڵەت
باڵانوێنی
هێز
و دەسەڵاتی
نەتەوە
بێت، مافی چارەی خۆنووسین، مافی دامەزرانی
دەوڵەتی
نەتەوەیە
بۆ
ئەو
گرووپە ئەتنیکی و نەتەوەییانە
کە
لە
دەوڵەتانی فرەنەتەوە و ئیمپراتۆریەکان
جیا
دەبنەوە. مافی چارەی خۆنووسین
لە
هەر
دوو
شەڕە جیهانییەکەدا دەوڕێکی باڵای
هەبوو
لە
پڕۆپاگەندەی بەرەی موتتەفقین. (
بۆ
وێنە
چواردە
مادەکەی ویلسۆن).
پێناسەی نێونەتەوەیی
لە
چەمکی مافی چارەی خۆنووسین،
گرفت
ساز
بووە
.
لە
دوای شەڕی جیهانی
یەکەم
ئەم
مافە
بوو
بە
دەسپێچکێکی
هاندەر
بۆ
هەڵوەشانەوەی
ئەو
ئیمپراتۆرییانەی
کە
شکستیان هێنابوو.
خێرایی
دەرکەوت
کە
ئەم
داواکارییە
بۆ
تێک
شکاندنی زلهێزەکانی
ئەو
سەردەمە
بەجێیە
بەڵام
بۆ
دامەزرانەوەی سیستەمێکی
سیاسی
نوێ
گونجاو
نییە
. لایەنگرانی مافی چارەی خۆنووسین
ئەم
هەقیقەتەیان
لەبەر
چاو
نەگرت،
کە
نەتەوە
بوونەوەرێکی
تۆکمە
نییە
کە
بە
تایبەتمەندی کەمینەوە ببێتە دیاردەیەکی جیهانی.
ئەم
کەمتەرخەمییە
جگە
لەوەی
کە
بووە
هۆی
نائارامی
سیاسی
لە
وەڵاتانی نوێباوی
هەڵقوڵاو
لە
ئیمپراتۆرییەکانی عوسمانی و نەمسا ـــ مەجارستان، بنەمایەکی
یاسایی
نوێی هێنایە کایەوە
کە
20
ساڵ
دواتر،
نازیسم
بە
دژی
وەڵاتە سەرکەوتووەکان
لە
شەڕدا
بە
کاری
هێنا
.
بەم
حاڵەش، مافی چارەی خۆنووسین
وەک
بنەمایەکی یاسای نێونەتەوەیی نەچەسپاوە و ئێستاش
هەر
یەکلا
نەکراوەتەوە.
ئەم
تەمومژە
بە
سەر
چەمکی چارەی خۆنووسیندا، کارێکی وایکردووە
کە
هەر
وەڵاتێکی ئەندامی
نەتەوە
یەکگرتووەکان
بە
جۆرێک لێکی بداتەوە و دەرفەتێکی
وا
بڕەخسێنێ
کە
هەر
قەیرانێک
بە
لا
خۆیا داکێشێ.
لە
لایەکی دیکەیشەوە
چونکە
زۆربەی وەڵاتان هەڵقوڵاوی
ڕاپەڕین
و خەباتی
خەڵک
بە
دژی
گرووپێکی
دەسەڵاتدار
بوون
و
بە
شێوازی
دیموکراتی و
هەڵبژاردن
،
بە
ڕێوە دەچن،
ئەم
مافە
ئەکەوێتە پەراوێزەوە و
لەگەڵ
واقیعەکانی دنیای سیاسەتی ئیمڕۆدا ناگونجێ.
داکۆکی
کردن
لە
مافی چارەی خۆنووسین،
لە
جاڕنامەی نەوتەوەیەکگرتووەکان ببوە بنەمایەک
بۆ
دژایەتی
کردن
لەگەڵ
ئیمپریالیزمدا.
بەڵام
گرێی
سەرەکی
ئەم
ڕەوتە،
لە
تیۆر و واقیعدا، ناسینی گرووپێکی نەتەوەیی
یان
یەکەیەک
بوو
کە
ئەم
مافەی ببێت،
چونکە
لەم
زاراوەدا
لە
سەر
«
خۆ
»
جەخت
دەکرێ
و جاڕنامەی
نەتەوە
یەکگرتووەکانیش
کە
پێ
لە
سەر
خودموختاری دادەگرێ،
ڕوونی
ناکاتەوە
کە
کام
گرووپ
توانایی
و مافی خودموختاری
هەیە
.
جاڕنامەی ساڵی 1960ی
نەتەوە
یەکگرتووەکان
بە
کۆی 89
دەنگ
،
سەربەخۆیی
شوێنە داگیرکراوەکانی ڕاگەیاند.
بەڵام
ئەم
جاڕنامە
لە
جیاتی
ئەوەی
کە
بوار
بدات
بە
«
نەتەوە
»
کە
دەوڵەتێک
بۆ
خۆی
دامەزرانێ، مافی چارەی خۆنووسینی
تەنیا
بە
قوربانییەکانی
ئیستیعماری
وەڵاتە ئەورووپیەکان بەخشی.
ئەگەرچی
پێودانگێکی دیاریکراویش
لە
ئارادا
نەبوو
تاکوو
دەری
بخات
کە
دەبێ
چ نەتەوەیەک
وەک
قوربانی
ئیستیعمار
بناسرێت!
بە
گشتی
گرووپی
نەتەوەیی
گەورە
و
ئەو
ناوچانەی
کە
لەباری جوگرافییەوە
لە
دەوڵەتی
ناوەندی
دوورن،
وەها
مافێکیان
هەیە
. مافی چارەی خۆنووسین،
لە
هەمان
کاتدا
کە
بریتییە
لە
ئازادی
دامەزرانی
دەوڵەت
و دیاریکردنی ڕژێمی
سیاسی
،
بە
مانای ڕزگاربوونیشە
لە
ڕکێف
و گوشاری
دەرەکی
پاش
وەدەسهێنانی
سەربەخۆیی
. مافی چارەی خۆنووسین،
هەندێ
جار
بە
مانای خودموختاری و
ئۆتۆنۆمی
ئەنجومەن
و
کەمایەتی
ئایینی
و
نەژادی
لە
ناو
وەڵاتێک
پێناسە
کراوە
.
سەرچاوە:
فەرهەنگی زانستی سیاسی (کوردی - کوردی)
پەردەی ئاسنین
ئەم
زاراوە
تەعبیڕێکە
لە
دیواڕێکی
سەربازی
و ئەمنی
کە
یەکیەتی
سۆڤیەت و وەڵاتانی کۆمۆنیستی ئەورووپای
خۆرنشین
،
لەدوای
شەڕی جیهانی
دووهەم
(قۆناخی شەڕی سارد)،
بە
دەوری
خۆیان
کێشابوویان و
لەگەڵ
وەڵاتانی
ڕۆژاوا
بە
تەواوەتی
پێوەندی
خۆیان
بڕیبوو.
یەکەم
جار
وینستۆن چڕچیل
لە
ساڵی 1946
ئەم
زاراوەی
لە
مەجلیسی
عەوام
بەکار
هێنا
.
سەرچاوە:
فەرهەنگی زانستی سیاسی (کوردی - کوردی)
چین
چین
،
بەو
کۆمەڵە
خەڵکانە
دەڵێن
کە
لە
چەند
ئەندام
پێکهاتوون و
هەر
یەکە
بەپێی
جێگە
و شوێنی
خۆی
لە
سیستەمی بەرهەمهێنانی
کۆمەڵایەتی
و
ئابووری
لەوانی
دیکە
جیا
دەبێتەوە.
بە
واتایەکی
دیکە
،
چین
بریتییە
لە
بەگرووپکردن
یا
دیاریکردنی شوێنکات و هەڵوێستی تاکەکان بەپێی هایراکی
کۆمەڵایەتی
کە
لەسەر
بنەمای
پێوەندی
ئابووری
لە
کۆمەڵگە
دابەش
بووبێت.
ئەگەرچی
جەماوەر
،
ئەغڵەب
چینەکانی
کۆمەڵگە
بە
دوو
چینی
سەرمایەدار
و
هەژار
دابەش
دەکات
بەڵام
بەکاربردنی
ئەم
زاراوە
، بۆچوونی
جیاوازی
لێبۆتەوە
کە
دەگەڕێتەوە
بۆ
شێوازی
موڵکدارێتی
ئابووری
،
نەک
تەنیا
ڕادەی بەهرەداری لەسەروەت و
دارایی
. مارکس،
کە
لە
سەدەی
نۆزدە
بەردی بناخەی بیرۆکەی چینایەتی
دانا
، پێی وابوو
کە
لە
دوای پەیدابوونی
پیشەسازی
،
دوو
چینی
سەرەکی
لەدایک دەبێ:
یەکەم
، بۆرژوازی*
یا
چینی
سەرمایەدار
کە
خەڵک
بە
ئیشەوە
سەرقاڵ
دەکات.
دووهەم
، پرۆڵتاریا*
یا
چینی
کرێکاری
بێسەروەت و
سامان
.
لێکدانەوەی زاراوەی
چین
،
سێ
تەوەری
جیاواز
لەخۆ دەگرێ: دەرفەتی
کۆمەڵایەتی
،
شوناس
و
سیاسەت
.
یەکەم
،
ئەم
پرسیارە دێنێتە ئاراوە
کە
ئایا
ئەندامانی
چینە
جۆراوجۆرەکان،
بۆ
گەشەکردن
لە
کۆمەڵگە
،
لەگەڵ
دەرفەتی نایەکسان بەرەوڕوون؟ (
بۆ
وێنە
لە
دەزگە
پەروەردەییەکان
یا
لە
مەیدانی ئیشوکار)
یا
لە
ژیانی
ڕۆژانەی
خۆیان
لەگەڵ
ڕەفتاری ڕەگەزپەرستانە
بەرەوڕوو
دەبنەوە؟
دووهەم
،
ئایا
ئەندامانی چینەکان، شوناسگەلی
تایبەتی
هاوبەشیان
هەیە
؟ (
بۆ
وێنە
خودناسین، ڕوانگەی کەلتووری
یا
شێوازە کۆمەڵایەتییەکان).
سێهەم
،
ئایا
ئەندامانی چینەکان ئارەزووی
سیاسی
هاوبەشیان
هەیە
و
لە
پێناو
گۆڕانکاری
کۆمەڵایەتی
پێکەوە
هاوکاری
یەکتر
دەکەن؟ مارکس،
بۆ
هەر
سێ
پرسیارەکە وەڵامی
ئەرێ
دەداتەوە.
بەڵام
پێی وابوو
کە
سەرەنجام
چینە
ژێردەستەکان
هەست
بە
هەژاریی و چەوساوەیی
خۆیان
دەکەن و
بە
«
وشیاری
چینایەتی» دەگەن.
لەسەرەتای سەدەی
بیستەم
کۆمەڵناسی
ئەڵمانی
، «ماکس ڤێبەر»، بۆچوونەکانی «مارکس»ی
ڕەت
کردەوە
. ڤێبەر
ئەم
بۆچوونەی مارکسی
بەلاوە
گران
هات
کە
کۆمەڵگە
تەنیا
لە
دوو
چینی
سەرمایەدار
و
کرێکار
پێکهاتبێت!
لە
لایەکی دیکەەوە،
ئەو
پێی وابوو
کە
ئەو
گرووپە هاوکووفانەی
کە
تەنیا
بەپێی
شێوازی
ژیانیی
هاوبەش
پێک
دێن
،
بە
نیسبەت چینەکان
باشتر
دەتوانن کاریگەریی دابنێن
بە
سەر
ئینتیما دەروونییەکان. ڤێبەر،
دەوڵەت
وەک
هێزێکی
چالاکی
کۆمەڵایەتی
ناوبردە دەکات
کە
تێیدا کاربەدەستان و حیزبە سیاسییەکان
لەسەر
دەسەڵات
مشتومڕیانە.
کەچی
مارکس،
دەوڵەت
وەک
گۆڕەپانێکی بێلایەن
بۆ
خەباتی چینەکان
لە
قەڵەم
دەدا
.
ئێستەکە
جگە
لەو
پۆلێنبەندییە کلاسیکەی
چین
،
جیاواز
لە
چینی
مامناوەندی
،
چەندین
چینی
دیکەی
کۆمەڵایەتی
سەریان هەڵداوە
کە
دەکرێ
بەم
جۆرە ناوبردە دەکرێن: پسپۆڕانی پیشەیی، بەڕێوەبەرانی
ناوەندی
و
خاوەن
پیشەی
بچووکی
ئازاد
.
سەرچاوە:
فەرهەنگی زانستی سیاسی (کوردی - کوردی)
چەکداماڵین
کەمکردنەوە و لەناوبردنی
چەک
و
تەقەمەنی
یان
کۆنتڕۆڵی ئامێری
جەنگی
و کەمکردنەوەی هێزی
سەربازی
بەمەبەستی داشکاندنی
مەترسی
شەڕ
و زیادبوونی
ئاسایش
و
هێمنایەتی
نێونەتەوەیی.
لە
بابەت
چەکداماڵینی هەمەلایەن و گشتگیر،
لە
مێژە
باس
و
کۆڵینەوە
کراوە
.
یەکەم
جار
لە
«
کۆمەڵی
نەتەوەکان»
لە
ساڵەکانی 34- 1927 و
پاشان
لە
«ڕێکخراوەی
نەتەوە
یەکگرتووەکان»
بەڵام
هیچکامیان نەیانتوانی
ئەم
کێشە
چارەسەر
بکەن.
پاش
شەڕی
یەکەم
و دووهەمی جیهانی و بەهۆی
ئەو
کارەساتانەی
کە
لە
جیهان
ڕوویاندا
بە
تایبەت
،
پاش
دروستکردنی چەکی
ناوەکی
هەوڵ
و دەوڵی نێونەتەوەیی
بۆ
ئەم
مەبەستە
زیاتر پەرەی
سەند
و ئەمەش وایکرد
کە
لایەنگرانی
چەکداماڵین
بە
خێرایی
کۆببنەوە و بڕیاری
گرنگ
دەربکەن و
بە
کردەوەش هەنگاوی بەرچاوی
بۆ
بنێن.
بۆ
وێنە
پەیمانی ئاتلانتیکی
باکووری
(ناتۆ)
لە
ساڵی 1943 بەمەبەستی دۆزینەوەی ڕێگەچارەیەکی
لەبار
بۆ
ئەم
مەسەلە
چەن
هەنگاوێکی هەڵگرت.
پڕۆسەی داماڵینی
چەک
،
ڕەنگە
بە
شێوەی یەکلایەنە،
دوولایەنە
و چەندلایەنە
یان
پاژەکی و
گشتی
بێت.
لە
سیستەمە سیاسییەکانی هاوچەرخدا
چەکداماڵین
، بەدوای شکستهێنانی لایەنێکی
شەڕ
دێتە ئاراوە و
دەوڵەتی
سەرکەوتووی شەڕەکە
دەست
ئەکا
بە
داماڵینی چەکی لایەنی
دۆڕاو
.
پێویستە
بگێ
کە
چەکداماڵین
، خۆبەخۆ نابێتە
هۆی
دابەزاندنی
مشتومڕ
و
کێشە
.
ناکۆکی
مەسەلەکە لەوەدایە
کە
پڕۆسەی داماڵینی
چەک
کە
بۆ
نزمکردنەوەی کێبەرکێی
چەک
و
تەقەمەنی
دێتە کایەوە،
هەندێ
جار
خۆی
دەبێتە
هۆی
کێشە
و
ململانێ
. چاودێریکردن
بە
سەر
پڕۆسەی
چەکداماڵین
پێویستی
بە
بەڕێوەبەرایەتییەکی ناوەندگەرای بەهێزە.
سەرچاوە:
فەرهەنگی زانستی سیاسی (کوردی - کوردی)
ڕۆژهەڵاتی ناوین
ئەم
زاراوە
هەر
لەسەرەتاوە مژاوی
بووە
و
تا
ئێستە
بە
ناوچەیەکی جوگرافیایی دیاریکراو
کە
هەمووان لەسەری
کۆک
بن
پێناسە
نەکراوە. پێناسەی
جۆراوجۆر
لە
بارەی
ئەم
ناوچەوە
هەیە
کە
بە
چەند
بۆچوونێک
ئاماژە
دەکەین:
1ــ ڕۆژهەڵاتی
ناوین
، بریتییە
لە
: وەڵاتانی
ئێران
، تورکیا، قوبرس، وەڵاتانی عەرەبی ڕۆژهەڵاتی دەریای
ناوەڕاست
، فەلەستین،
نیمچە
دوورگەی عەرەبستان، ناوچەی دیجلە و
فوڕات
، دەراوی
نیل
(
میسر
و سوودان) و لیبی. (ساڵنامەی ڕۆژهەڵاتی
ناوین
و
باکووری
ئەفریقا
1987) .
2ــ ناوچەیەک لەنێوان عەرەبستان و هێندستان
کە
ناوەندەکەی
لە
ڕوانگەی ستراتجیستەکانەوە، کەنداوی
فارس
لە
ئەژمار
دێت
. (بیرنارد لووییس، ڕۆژهەڵاتی
ناوین
و
ڕۆژاوا
) .
3ــ ڕۆژهەڵاتی
ناوین
واتایەکی
دانراو
و دڵخوازانەیە
کە
مەبەست
لە
سێ
وەڵاتی
گەورەی
ئێران
و
میسر
و تورکیا و وەڵاتانی عەرەبی
ئاسیا
و ئیسراییل و قوبرسە. (
ژان
پییر درینیک، ڕۆژهەڵاتی
ناوین
لە
سەدەی
بیستەم
) .
بەگشتی
بە
لەبەرچاوگرتنی
ئەم
ڕوانگە
و پێناسانە، ئەکرێ
بڵێین
ڕۆژهەڵاتی
ناوین
ناوچەیەکە
کە
ئەم
وەڵاتانەی
خوارەوە
لەخۆ دەگرێ:
ئێران
، ئەردەن، میرنشینە یەکگرتووەکانی عەرەبی،
بەحرەین
، تورکیا،
سووریا
، عێراق، عەرەبستانی سەعوودی، عەممان، فەلەستین،
قەتەر
، کوەیت، لوبنان،
میسر
و یەمەن.
لە
دوای هەڵوەشانەوەی
یەکیەتی
کۆمارییەکانی سۆڤیەت،
بە
ڕای
هەندێ
زانا
، وەڵاتانی موسوڵمانی ئاسیای
ناوەندی
(ئوزبەکستان، تورکمانستان، قرغیزستان و قازاغستان) و ناوچەی قەفقاز ( ئازەربایجان،
ئەرمەنستان
و گورجستان) دەکەونە بەستێنی «رۆژهەڵاتی ناوەڕاستی نوێ»وە.
سەرچاوە:
فەرهەنگی زانستی سیاسی (کوردی - کوردی)
ڕێکخراوی هاوکاری و ئاسایشی ڕۆژهەڵاتی ناوین
مالکۆڵم ڕیفکیند
وەزیری
دەرەوەی بریتانیا
لە
کۆتاییەکانی ساڵی 1996 لەسەردانێکی
خۆی
بۆ
ناوچەی ڕۆژهەڵاتی
ناوین
، دامەزراندنی
ئەم
ڕێکخراوەی بەمەبەستی زیادکردنی
متمانە
لەنێوان وەڵاتانی ناوچەکە
پێشنیار
کرد
.
بە
باوەڕی
ڕیفکیند،
ئەو
ڕێکخراوانەی
کە
تا
ئەودەم
لە
ڕۆژهەڵاتی
ناوین
دامەزرێون نەیانتوانیوە
بە
پێداویستیەکانی ناوچەکە
وەڵام
بدەنەوە.
وێدەچێ
کە
ئامانجی
سەرەکی
لە
دامەزرانی
ئەم
ڕێکخراوە پاڕاستنی دۆخی هەنووکەیی ناوچەکە و ڕازیکردنی عەرەبان
بە
ئاشتبوونەوە
لەگەڵ
ئیسراییلدا بێت.
سەرچاوە:
فەرهەنگی زانستی سیاسی (کوردی - کوردی)
ڕێکخراوەی هاوبەندی ئەمریکای لاتین
ئەم
ڕێکخراوە
لە
ژانوییەی 1966
لە
پەراوێزی «هاوبەندی حیزبە کۆمۆنیستەکانی
ئاسیا
،
ئەفریقا
و ئەمریکای لاتین»
لە
شاری
هاڤانا، پێتەختی کووبا دامەزرا.
بە
دامەزرێندنی
ئەم
ڕێکخراوە سەرکەوتنی کاسترۆ و تیۆری شۆڕشی جووتیارییەکەی بەسەر حیزبە کۆمۆنیستەکانی ئەمریکای لاتین
کە
تا
ساڵی 1964 دژایەتییان دەکرد، مسۆگەر
بوو
.
سەرچاوە:
فەرهەنگی زانستی سیاسی (کوردی - کوردی)
کۆمین تانگ
کۆمین
تانگ
،
ناوی
پارتی
نیشتمانی
گەلی
چین
بوو
کە
لە
ساڵی 1911
لە
لایەن
سون
یات
سون
، دامەزرا
تا
بە
دژی
زوڵم
و
زۆری
دەسەڵاتدارانی تاکڕەو و کۆڵۆنیالیستی
وەڵاتی
چین
خەبات
بکات.
پاش
ماوەیەک
بە
هۆی
چالاکییەکانی
ئەم
حیزبە، ڕژێمی
پادشایی
منچۆ ڕووخا و حکوومەتی
کۆماری
چین
لەو
وەڵاتەدا
بنیاد
نرا.
پاش
مردنی
سون
یات
سون
،
لە
ساڵی 1925، چیانگ
کای
شک
، ڕێبەرایەتی حیزبەکەی
بەدەستەوە
گرت
و
لە
ڕواڵەتدا حکوومەتێکی نوێی
بە
ناوی
کۆماری
دیموکراتیکی
چین
پێکهێنا و
پاشان
زەمینەی
بۆ
سەرۆک
کۆماریی
خۆی
خۆش
کرد
و
کەوتە
دژایەتی
کردن
لەگەڵ
کۆمۆنیستەکان. چیانگ
کای
شک
، حیزبەکەی
کردە
باڵێکی
ڕاستڕەو
و
لە
ڕووی
سەربازییەوە بەهێزی
کرد
و
لە
ساڵانی 1937
تا
1945،
بە
دژی
ژاپۆنییەکان
کەوتە
جەنگەوە و
لە
گەرمەی
جەنگی
دووهەمی جیهانیدا ڕێبەرایەتی حیزبی کۆمین
تانگ
و حکوومەتی
چینی
لە
ئەستۆدا
بوو
.
بەڵام
لە
ساڵی 1948
لە
بەرانبەر
حیزبی کۆمۆنیستدا شکا و
بە
ناچار
لەگەڵ
ژمارەیەک
لە
هێزەکانی
بەرەو
دوورگەی تایوان (فورموز) پاشەکشەی
کرد
و
لەوێ
حکوومەتی
نیشتمانی
چین
(تایوان)ی دامەزراند. چیانگ
کای
شک
،
هەمیشە
بانگەشەی
ئەوەی
دەکرد
کە
ڕۆژێک
دێت
هێرش
بکاتەوە
سەر
چین
. کێشەی
نێوان
تایوان و
چین
هەتا
نووکەش
هەر
بەردەوامە و
دەوڵەتی
چین
هەمیشە
تایوان
بە
بەشێک
لە
خاکی
وەڵاتەکەی دەزانێ و
هەتا
ئێستاش
بە
شێوەیەکی
ڕەسمی
دانی
پێدا
نەناوە.
ئەم
مەسەلە
بۆتە
هۆی
کێشە
لە
نێوان
پێوەندییەکانی
وەڵاتی
چین
لەگەڵ
وەڵاتێکی بەهێزی
وەک
ئەمریکا
.
بۆیە
لە
ساڵی 2009 کاتێک
ئەمریکا
چەک
و تفاقی
جەنگی
فرۆشت
بە
تایوان،
چین
ڕووی
لەم
وەڵاتە
گرژ
کرد
و
کەوتە
هەڕەشە
لەمەڕ
دەوامەی پێوەندییەکانیان.
سەرچاوە:
فەرهەنگی زانستی سیاسی (کوردی - کوردی)
کۆنفرانسی ئاشتی ڕۆژهەڵاتی ناوین
ئەم
کۆنفرانسە
لە
مانگی
10ی 1991
بە
دەست
پێشخەری
ئەمریکا
و
بە
ئامادەبوونی
دوو
لایەنی
شەڕ
(
عەرەب
و ئیسراییل)، جۆرج
بۆش
(
باوک
) سەرکۆماری
ئەمریکا
و گورباچۆف سەرکۆماری ئەوکاتەی
یەکیەتی
سۆڤیەت،
لە
مەدرید پێتەختی ئیسپانیا گرێدرا.
پاش
چەند
قۆناغ
دانیشتن
و
گفتوگۆ
، ڕێکخراوەی ڕزگاریخوازی فەلەستین و ئیسراییل
پێکەوە
ڕێککەوتنێکی ئاشتییان
لە
بەرواری 13/9/1993
لە
ژێر
سەردێڕی «اعلامیه
اصول
»
بە
ئامادەبوونی
بیل
کلینتۆن سەرکۆماری
ئەمریکا
و وەزیرانی دەرەوەی
ئەمریکا
و ڕووسیە
لە
واشینتۆن
ئیمزا
کرد
. ڕێککەوتنێکی
سازش
لە
نێوان
ئەردەن و ئیسرایلیش
لە
ڕێکەوتی 25/7/1994
لە
کۆشکی
سپی
واژۆ
کرا
.
جێی
ئاماژەیە،
ئیمزا
کردنی
ئەم
ڕێککەوتننامانە
بووە
هۆی
ناڕەزایەتی گرووپە فەلەستینیەکان
لەوانە
،
حەماس
و حیزبوڵلا.
1
2
3