لە ڕێکەوتی 16/12/1975 لەسەر بانگهێشتی «ژیسکار دیستەن» سەرۆک کۆماری ئەوکاتەی فرەنسی لە شاری پاریس نوێنەرانی وەڵاتانی جیهان کۆبوونەوە تا سیستەمی پێوەندییە ئابوورییەکانی جیهان بگۆڕن. ئەو وەڵاتانەی کە لە کۆنفرانسەکەدا ئامادە ببوون بریتین لە: 12 وەڵاتی ڕووە و گەشەسەندن، بە نوێنەرایەتی پتر لە 100 وەڵات کە 2 ملیارد کەس حەشیمەتی جیهانیان لەخۆ گرتبوو، 7 وەڵاتی بەرهەمهێنی نەوت و نوێنەرانی وەڵاتانی پیشەسازی جگە لە یەکیەتی سۆڤیەت و وەڵاتانی ئەورووپای ڕۆژهەڵات. هۆی پێکهاتنی ئەم کۆنفرانسە بۆ بەرەنگاربوونەوەی ئەو گرفتانە بوو کە وەڵاتانی پیشەسازی پاش بەرزبوونەوەی نرخی نەوت لە ساڵانی 1973 و 74 ڕووبەڕووی بوونەوە بەڵام لە ڕواڵەتدا ئەم کۆنفرانسە بۆ ئەو مەبەستە بوو کە زەمینەیەکی نوێ بۆ هاوکاری لە نێوان وەڵاتانی پێشکەوتووی پیشەسازیی (باکوور) و وەڵاتانی جیهانی سێهەم (باشوور) بڕەخسێنێ.
کۆنفرانسی باکوور ـــ باشوور بە پێکهێنانی چەند لیژنەیەک بۆ توێژینەوە لەو بابەتانەی کە باس کراون، پاش 18 مانگ باس و گفتوگۆکردن بە هۆی ناکۆکییە سەرەکییەکانی نێوان وەڵاتانی باکوور و باشوور نەگەیشتە هیچ ئەنجامێک و کۆتایی بە کارەکەی خۆی هێنا.

لە ڕێکەوتی 28/11 تا 1/12/1943 بە بەشداری سەرۆکی وەڵاتانی ئەمریکا، بریتانیا و سۆڤیەت لە تاران گرێدرا بە مەبەستی پاراستنی سەربەخۆیی ئێران لە جەنگی جیهانی دووهەمدا و ئەم وەڵاتانە بەڵێنیان دا هێزەکانی خۆیان لە ئێران بکشێننەوە ( لەو کاتەدا ئێران لە لایەن هاوپەیمانانەوە داگیر کرابوو).
ڕاگەیاندراوی هاوبەشی ئەم سێ وەڵاتە - کە بۆ لێکدانەوەی شەڕ بەدژی ئەڵمانیا ساز درابوو - بریتی بوو لەوە کە سێ دەوڵەتەکە نەخشە و پلانەکانی خۆیان بۆ لەناوبردنی هێزەکانی ئەڵمانیا ڕێکبخەن و چۆنیەتی و کاتی هێرش بردنە سەر ئەم وەڵاتەیان لە ڕۆژهەڵاتەوە بۆ باشوور دیاری کرد.

ئەم کۆنفرانسە لە ڕێکەوتی 22 تا 26/8/1977 لە لاگۆس پێتەختی نایجیریا گرێدرا و بەپێی بڕیارێک لە هەموو وەڵاتانی جیهان داوای کرد کە هیچ جۆرە چەکێک نەگەیەنن بە دەوڵەتی ئەفریقای باشووری چونکە ئەم دەوڵەتە سیاسەتی ڕەگەزپەرستانە پیادە دەکات. کۆنفرانس هەروا داوای کرد هیچ جۆرە هاوکارییەک لە بواری ئەتۆمی لەگەڵ ئەم وەڵاتەدا بە ئەنجام نەگەیەنن.

لە 21/8/1944 لە کۆشکی دومبارتون ئۆکس لە شاری واشنتۆن گرێدرا. لەم کۆنفرانسەدا نوێنەرانی وەڵاتانی ئەمریکا، بریتانیا، سۆڤیەت و چین بەشدار بوون و لە بابەت دامەزراندنی ڕێکخراوەی نەتەوە یەکگرتووەکان پێکەوە گفتوگۆیان کرد. کۆنفرانسەکە تا 17/10/1944 دەوامەی بوو تا ڕیزی پێشنیازەکان بڵاو کرایەوە. لە ڕاستیدا ئەم پێشنیازانەش، بوو بە گەڵاڵەیەک بۆ جاڕنامەی نەتەوە یەکگرتووەکان. هەر لەم کۆنفرانسەدا داوا کرا بۆ پیادەکردنی ئاشتی لە جیهاندا ئەنجومەنێک بە ناوی ئەنجومەنی ئاسایش پێکبێت تا پێش بە ئەگەریی ڕوودانی هەر جەنگێک بگرێت. جگە لەوەش بڕیار درا پێنج وەڵاتی گەورەی ئەمریکا، بریتانیا، سۆڤیەت، چین و فرەنسا ئەندامی هەمیشەیی ئەنجومەنی ئاسایش بن و هەوڵی چارەسەرکردنی گرفتەکان و دابینکردنی ئاشتی جیهانی بدەن.
باسکردنی کێشەی دەنگدانی ئەندامان لە ئەنجومەنی ئاسایش تا ساڵێک بە هەڵپەسێراوی مایەوە تا سەرەنجام لە کۆنفرانسی یاڵتا بە بەشداری ئەمریکا، بریتانیا و سۆڤیەت، بڕیار درا مافی ڤیتۆ بۆ پێنج وەڵاتی گەورە بمێنێتەوە.

ئەم کۆنفرانسە لە 25/4/1945 بە بەشداری پەنجا وەڵات لە شاری سان فرانسیسکۆی ئەمریکا پێکهات بە مەبەستی ئیمزاکردنی جاڕنامەی نەتەوە یەکگرتووەکان کە ئەویش لەسەر ڕاسپاردەکانی کۆنفرانسی یاڵتا پێکهاتبوو. وەڵاتانی بەشدار لەم کۆنفرانسەدا ئەندامانی سەرەکی نەتەوە یەکگرتووەکان لە ئەژمار دەهاتن. لەسەر داوای یەکیەتی سۆڤیەت، وەڵاتی پۆڵەندا کە لەم کۆنفرانسەدا بەشدار نەبوو، وەک ئەندامی سەرەکی نەتەوە یەکگرتووەکان ناسێندرا. کەواتە کۆمەڵی گشتی نەتەوە یەکگرتووەکان، یەکەم دانیشتنی خۆی بە بەشداری 51 ئەندام دەست پێکرد. لەم کۆنفرانسەدا پێنج زمانی ئینگلیزی، فەرەنسی، ڕووسی، چینی و سپانیایی بە زمانە ڕەسمییەکانی نەتەوە یەکگرتووەکان دیاری کران و لە 26/6/1945 بە ئیمزاکردنی هەموو وەڵاتانی بەشداربوو، جاڕنامەی نەتەوە یەکگرتووەکان ڕاگەیاندرا و لە 24/10/1945 جێبەجێ کردنی جاڕنامەکە دەستی پێکرد.

ئەم کۆنفرانسە بە دەستپێشخەری ڕێکخراوەی نەتەوە یەکگرتووەکان لە 4 تا 17/6/1976 لە جنێڤ بەڕێوە چوو. بەم بۆنەوە 1300 کەسی پسپۆڕ بە نوێنەرایەتی دەوڵەت و یەکێتییە کرێکاری و خاوەن کارەکانی 121 وەڵاتی جیهان، لەسەر بانگهێشتی ڕێکخراوەی نێودەوڵەتی کار، بەشداری کۆنفرانسەکە بوون. ئامانجی سەرەکی ئەم کۆنفرانسە، باس و لێکۆڵینەوە و ڕێدەرکردن بە چۆنییەتی پەرەپێدان بە ڕێژەی کاری ڕاستەقینە لە شارەکان بوو بە لەبەرچاوگرتنی مەسەلە جۆراوجۆرەکانی شار و دێهات. ئەم کۆنفرانسە لە ڕاستیدا یەکەم هەنگاوی جیددی نێودەوڵەتی بوو لەمەڕ چۆنییەتی ڕوبەڕوبونەوە لەگەڵ زیادبوونی ڕێژەی بێکاری لە جیهان.
بە باوەڕی زۆربەی توێژەرانی نێودەوڵەتی، ئەگەر بێتوو ئارێشەی بێکاری چارەسەر نەکرێت، ڕۆژبەرۆژ مەترسیدارتر دەبێت. کورت واڵدهایم، سکرتێری گشتی ئەوکاتەی نەتەوە یەکگرتووەکان لە پەیامەکەی خۆیدا گوتبووی: «ئەگەرچی مەسەلەی سەرەکی ئێمە پاراستنی ئاشتی جیهانییە بەڵام نکۆڵی لێناکرێت کە سەرکەوتن بەسەر مەسەلەی بێکاریش هاوشانی ئاشتی لە ئەژمار دێت. گۆڕانکاری بەسەر پێوەندی ئابووری نێودەوڵەتی، دەبێ لە ڕێگەی چاکسازی کۆمەڵایەتی و ئابووری وەڵاتانی ڕووەو پەرەسەندن و شێوازی نوێی ڕوبەرووبون لەگەڵ بێکاریدا بەهێزتر بکرێت».
کۆنفرانسی جیهانی کار، لە بڕیارەکانی خۆیدا لەسەر ئەم شتە جەخت دەکات کە زیادکردنی کار و پیشەی وەبەرهێن، هۆکارێکی گرینگە بۆ دابینکردنی پیداویستیە سەرەکییەکانی مرۆڤ بۆ وێنە خانوو، خواردەمەنی و خزمەتگوزارییە کۆمەڵایەتییەکان. بەم بۆنەوە کۆنفرانس، داوای هاوکاری نێودەوڵەتی دەکرد بۆ جێبەجێکردنی ئەم مەبەستە و پشتیوانی خۆشی لەمەڕ چاکسازی سیستەمی بازرگانی و ماڵی جیهان بە قازانجی وەڵاتانی ڕووەو پەرەسەندن دەربڕی. کۆنفرانس، هەروا لەسەر ڕاگواستنی تەکنۆلۆژی و مەسەلەی پەنابەران و هەلومەرجی نوێی کار، کۆڵینەوەی ئەنجامدا و بڕێک پاڕەشی لە سەندووقی پەرەسەندنی کشتوکاڵ بە مەبەستی داهێنانی ئیش و کار لە گوندەکان تەرخان کرد.

کۆنفرانسی پۆتسدام لە میانەی 17ی ژووئییە تا 2ی ئۆگۆستی 1945، دوای خۆ بەدەستەوەدانی ئەڵمانیا و بە بەشداری بەرەی سەرکەوتووی جەنگی دووهەمی جیهانی (وەڵاتە یەکگرتووەکانی ئەمریکا، یەکێتی سۆڤیەت و بەریتانیا) بە مەبەستی جێبەجێکردنی بڕیارەکانی کۆنفرانسی یاڵتا، گرێدرا. لەم کۆنفرانسەدا ئەڵمانیا کرایە چوار بەش و هەر بەشێکی کەوتە ژێر دەسەڵاتی هەر یەک لە وەڵاتانی ئەمریکا، سۆڤیەت، بریتانیا و فرەنسی و لیژنەیەکی پێکهاتوو لەو چوار وەڵاتە، کاروباری ئەم وەڵاتەی بەدەستەوە گرت.
هەر لەم کۆنفرانسەدا شاری بەرلین کرایە چوار بەش و بەڕێوەبردنی شارەکەش کەوتە ژێر دەسەڵاتی ئەو لیژنەیە. سوپای نازی و دەزگە سیاسییەکانی ئەڵمانیا هەڵوەشایەوە و دادگەی سزادانی تاوانبارانی جەنگی پێکهات. بە گشتی ناکۆکییەکانی نێوان سۆڤیەت و وەڵاتانی ڕۆژاوایی بووە بەربەست لە بەردەم بڕیارەکانی کۆنفرانسدا.

ئەم کۆنفرانسە لە ڕێکەوتی 4 تا 11/2/1945 بە بەشداربوونی سەرۆکی وەڵاتانی ئەمریکا، سۆڤیەت و بریتانیا لە شاری یاڵتا (باشووری نیمچە دوورگەی کریما) گرێدرا و ئەم بڕیارانەی خوارەوەی دەرکرد:
1ــ پاش خۆبەدەستەوەدانی ئەڵمانیا، ئەو وەڵاتە بکەوێتە ژێر دەسەڵاتی فرەنسی و وەڵاتانی بەشدار لە کۆنفرانسەکەدا.
2ــ کۆنفرانسی سان فرانسیسکۆ بە مەبەستی بڕیاردان لەمەڕ دامەزرانی ڕێکخراوەی نەتەوە یەکگرتووەکان و لە بابەت شێوازی ڤیتۆ کردنی بڕیارەکان لێکۆڵینەوە بکات.
3ــ یەکیەتی سۆڤیەت ڕازی بوو کە لە ماوەی 3 مانگدا لەگەڵ ژاپۆن بکەوێتە شەڕەوە.
4ــ گەڕاندنەوەی دوورگەکانی «ساخالین» و «کوریل» بە سۆڤیەت و گەڕانەوە بۆ دۆخی ساڵی 1904 لە «پورت ئارتۆ» و «دارن».
زاراوەی یاڵتا لە نەریتی سیاسیدا مانای دابەشکردنی جیهان لە پشتی درەرگە داخراوەکان دەدات.

ئەم زاراوە، ئەم زنجیرە کۆنفرانسە لە خۆ دەگرێ:
1ــ کۆنفرانسی مانگەکانی پێنج تا حەوتی 1954 بۆ چارەسەر کردنی شەڕەکانی کوریا و هیندوچین کە بوو بە هۆی کۆتایی هاتنی داگیرکارییەکانی فرەنسی لە ناوچەی باشووری ڕۆژهەڵاتی ئاسیا و سەربەخۆیی ڤیتنامی باکووری و باشووری و لائۆس و کامبۆجیا.
2ــ کۆنفرانسی مانگی حەوتی 1955ی سەرۆکی وەڵاتان بە بەشداربوونی ئایزنهاور، خرۆشچۆف، ئایدن و ئۆدگار فۆر (سەرۆک وەزیرانی فرەنسا) بۆ هێورکردنەوەی کرژیی شەڕی سارد.
3ــ مانگی دوازدەی 1973، کۆنفرانسی ئاشتی ڕۆژهەڵاتی ناوین لە ژێر چاودێری نەتەوە یەکگرتووەکان کە هیچ دەرەنجامێکی لێ نەکەوتەوە.
4ــ کۆنفرانسی مانگەکانی ئۆکتۆبەر ـــ نۆڤەمبەری 1976 لە بابەت دۆزینەوەی ڕێگە چارەیەک بۆ زیمبابووە.

ئەم زاراوە بە بزاوتێکی سیاسی ئەفریقای باشووری دەگوترێت کە بۆ بردنەسەرەوەی ئاستی ژیانی ڕەشپێستەکان لە ساڵی 1912 بنیاد نراوە. ئەم ڕێکخراوە لە ساڵی 1926 لەگەڵ کۆمەڵەی هێندییەکان یەکییان گرت تاکوو ببنە نەتەوەیەکی یەکگرتوو. کۆنگرەکە بە ڕێبەرایەتی سەرۆک لیتۆلی (67ـــ 1952) و بە سوود وەرگرتن لە شێوازی نەرم و بەدەر لە شەڕەنگێزی، خەباتی خۆیان بە دژی ڕەگەزپەرستی شێلگیرانەتر کرد بەڵام لە لایەن دەسەڵاتەوە بەرەوڕووی توندوتیژی بوون و سەرکوت کران و لە ساڵی 1961 هەڵوەشێندرا. باڵی چەکداریی کۆنگرە ناسراو بە «شمشێری گەل» لە لایەن نیلسۆن ماندیلا (1918ـــ ) دامەزرا بۆ ئەوەی بەرپەرچی شەڕەنگێزییەکانی حکوومەت بداتەوە. ئەم بزاوتە لە وەڵاتانی دیکەی جیهان، نوێنەرایەتی سازکردبوو تاکوو ئەم وەڵاتانە بۆ کۆتایی هێنان بە ڕژێمی ڕەگەزپەرستی لەگەڵ خۆیدا هاودەنگ بکات و بتوانێ دەسەڵات بگەڕێنێتەوە بۆ ڕەشپێستەکان.
لە ساڵی 1990، دوابەدوای ئەو گۆڕانکاریانەی کە لە زۆربەی ناوچەکانی جیهان ڕوویاندا دەوڵەتی ئەفریقای باشووری، چەند هەنگاوێکی بۆ لابردنی یاساکانی ڕەگەزپەرستی هەڵێنا. گرنگترینی ئەم هەنگاوانە کە لە لایەن دۆ کلۆرک، سەرکۆماری ئەم وەڵاتە (1990) ڕاگەیاندرا بریتی بوون لە:
ـــ کۆنگرەی نەتەوەیی ئەفریقا، بە شتێکی قانوونی ڕاگەیاندرا.
ـــ ڕزگار کردنی خێرای نێلسۆن ماندیلا ڕێبەری کۆنگرە لە بەندیخانە. (ماندیلا، لە ساڵی 1962 پاش گەڕانەوەی لە کۆنفرانسی«بزاڤی ڕزگاری و یەکیەتی ئەفریقا» کە لە ئادیسابابا بەڕێوە چوو، بە تاوانی بەزاندنی سنوور، دەکەوێتە بەندیخانە و ماوەی 28 ساڵ لە زیندان دەبێت).
لە ساڵی 1994، یەکەمین هەڵبژاردنی دیموکراتیک لە ئەفریقای باشووری بەڕێوە چوو. کۆنگرەی نەتەوەیی ئەفریقای باشووری زۆرینەی کورسییەکانی پەرلەمان دەبێتەوە و نێلسۆن ماندێلا وەک سەرکۆمار دیاری دەکات. بەڵام پاش ماوەیەک، ماندێلا کورسی دەسەڵات بۆ کەسانی دیکە جێدەهێڵێت و لە سیاسەت دوور دەکەوێتەوە، هەر بۆیە وەک کەسایەتییەکی ناوداری ئەفریقا و جیهان دەمێنێتەوە.