لە سەدەکانی ناوەڕاستدا بە کەسێکیان ئەگوت کە خەڵکی شاری ئازاد یا «بۆرگ» بێت، کەسێک کە نە ئاغا بێت و نە ڕەعیەت، پێیان دەگوت بۆرژوا. لە سەدەکانی 17و18 ئەرباب و خاوەنکار لە بەرانبەر چەرچی و کرێکار، یان بازرگان لە بەرانبەر کاسبکار، بە بۆرژوا ناو دەبرا. کەواتە بۆرژوا بە مانای کەسێک لە چینی مامناوەندی ناوبردە کرا. بۆرژوازی، لە فەرەنسە بەگشتی ناونیشانێک بوو بۆ چینی مامناوەندی مەعامەلەچی یان شارۆمەندانێ کە بەهۆی پارە و دارایییەوە ببوونە خاوەن مافی سیاسی، بەڵام دواتر لە باسوخواسە سیاسییەکاندا مانایەکی بەربڵاوی لێکەوتەوە.
لە سەدەی نۆزدە بە دواوە ئەم چینە کە بنیاتنەری شارستانییەتی نوێ لە ئەژمار هاتووە، بە شێوەی جۆراوجۆر نرخێندراوە. لە ڕوانگەی ئابووری و سیاسییەوە بۆرژوازییان بە چینێکی کراوە و سەربەگێچەڵ و شۆڕشگێر لە قەڵەم داوە. بەو جۆرەی کە مارکس لە «مانیفیستی کۆمۆنیست» دا دەنووسێ: بۆرژوازی لە باری مێژووییەوە باڵاترین دەوری هەبووە. بۆرژوازی ئەگەر هەمیشە ئامرازی بەرهەمهێنان و سەرجەم پێوەندییەکانی بە شێوەیەکی شۆڕشگێرانە وەرنەگێڕێ، ناتوانێ بژی. بۆرژوازی ئاڵاهەڵگری لیبراڵیزم*لە ئەژمار دێت و ئەو شۆڕشانەی کە لەژێر سێبەری ئەودا بە سەمەر گەیشتوون بە تایبەت شۆڕشی فەرەنسە. کۆتایی هێناوە بە زێدەمافی ڕەچەڵەک و لەسەر تاک و ماف و دەسکەوتەکانی تاک وەکوو پێودانگێک بۆ نرخاندنی بەهای کۆمەڵایەتی مرۆڤ پابەند بووە، بەڵام لە بواری کەلتوورییەوە نووسەران، لە «مولیر»ەوە بگرە تاکوو «باڵزاک»، بۆرژوازییان بە نیشانەی تەماحکاری و پەستی و ناحەزی ناوبردە کردووە و بێجگە لە پووڵپەرستی هاندەرێکی بۆ نابینن. لە دیدی خەڵکانی هونەری و کەلتوورییەوە بۆرژوازی، چینێکە کە هەموو شتێک تەنانەت کەلتووریش بە چاوی شمەک و کاڵا سەیر دەکات.
بۆرژوازی لە گوتاری مارکسیزمدا بە واتای سەرمایەدار و مەعامەلەچی و کاسبکاری سەربەست لە قەڵەم ئەدرێ، لە بەرانبەر پرۆلتاریا کە تەنیا بە فرۆشتنی وزە و هێزی بازووی خۆی ئەژی. بەپێی ئەم پۆلێنبەندییە، بۆرژوازی لە لایەکەوە بە سەرمایەداری پیشەسازی و پارەدار و لە لایەکی دیکەوە بۆرژوازی گەورە (سەرمایەدارەکان) و وردەبۆرژوازی (کاسپکاری دەستتەنگ و دوکاندار و کەسانێک کە ئاستی ژیانیان لە پرۆلتاریا سەرناکەوێت) دابەش دەکرێت. بەڕای مارکس، سەرمایەداری* پێکهاتێکە لە گەشەی چینی مامناوەندی معامەلەچی و سنعەتکاری کۆمەڵگەی سەدەکانی ناوەڕاست کە بنیاتی سیاسی خۆی لەسەر بنەما وێرانەکانی داناوە و بە ڕێبازە لیبراڵەکانییەوە پێوەندی ئابووری و سیاسی کۆمەڵگەی وەرچەرخاندووە.
بەم پێیە، چەمکی«بۆرژوا» (بە مانای تاکی هاوپێوەند بە چینی بۆرژوازی) و«بۆرژوازی» لە زمانی سۆسیالیستەکانی ئەورووپای کیشوەریی ــ کە لە 1890 بەملاوە زۆریان بوونە مارکسیست ــ هاتە ئاراوە. لەوەدوا بە مانای«سەرمایەدار» و«نامارکسی» باو بووە. کەواتە لە گوتاری مارکسیزمدا «کۆمەڵگەی بۆرژوایی» بە مانای«کۆمەڵگەی سەرمایەداری» و«حیزبی بۆرژوایی» بە مانای«حیزبی ناسوسیالیستی» و سۆشیالیزمی بۆرژوایی بەواتای «سۆشیالیزمی نامارکسی» شرۆڤە کراوە. جاری واش هەیە، هەر بە مانای چینی مامناوەندی ڕاڤە دەکرێت.
دابەشکردنی بۆرژوازی بە بۆرژوازی گەورە (grand bourgeoisie) و وردە بۆرژوازی، لە ڕوانگەی کەلتووریشەوە مانای تایبەتی لەخۆگرتووە. بۆرژوازی گەورە، بەو توێژە ئەڵێن کە تەنیا فێر بووە دارایی بخاتە خزمەت بەهرەمەندی لایەنە مەعنەوی و کەلتوورییەکانی ژیانی ئاریستۆکراسی. بەڵام بەڕای هەندێک، وردە بۆرژوازی هێمایەکە بۆ ڕۆحی کاسبکارانەی حسێبگەری بەرچاوتەنگ و دوور لە بەرزەفڕی و بەگشتی باڵانوێنی مرۆڤی ناباڵغ و پێ نەگەیشتووە. لەم ساڵانەی دواییدا بۆرژوازی کەمتر بە مانای پارە سەریەکخستن لێکدراوەتەوە بەڵکوو زیاتر بە مانای شێوازی ڕوانین بە ئاکاری زایەندی (ئەخلاقی سێکس) شرۆڤە کراوە.

«نا.»، «کئێر» چینی سەرمایەدارکه له قۆناغی سەرمایەداریدا دەسەڵاتی دەوڵەت و و هەموو ئامرازەکانی دروست کردنی «وسائل الانتاج» به دەستەوەیه. *«کعر.» بۆرجوازی/2.

ذاکرة الانغام

Tonal memory

الاستجابات الارادیة

Voluntary reaction

بەردەرگا، پێشدەرگانە

(تەڤازون - tevazun)

هاوسەنگی، هاوسەنگ بوون.

فراگیرندگی + توتالیتاریسم

Totalitarianism

ئەم زاراوە لە ڕیشەی لاتینی (totus) بە مانای «گشت» وەرگیراوە. بەو ڕێباز و ئەندێشە سیاسی و ئایینی و ئەخلاقییانە دەگوترێ کە هیچ سنوورێک لەنێوان ژیانی کۆمەڵایەتی و ژیانی تاکەکەسی قاییل نابێت و بۆی هەیە تەواوی کەلێن و قوژبنی ژیانی خەڵک بپشکنێ و دەستی تێوەربدات. هەڵبەت ئەوە لە بیر نەکەین کە پاوانخوازی، لە خۆیدا ئایدیۆلۆجیایەکی تایبەت نییە بەڵکوو تایبەتمەندی ئایدیۆلۆجیکی سیستەمگەلێکی وەک کۆمۆنیزم و فاشیزم و نازیسم لە ئەژمار دێت.
تۆتالیتاریزم، یەکەم جار لە دوای ساڵی 1923، واتە ئەو ساڵەی کە مۆسۆلینی لە ئیتالیا دەسەڵاتی بە دەستەوە گرت، بۆ ناوبردەکردنی ئەو سیستەمە کۆمەڵایەتی و سیاسییەی کە دەیویست لەم وەڵاتەدا پیادەی بکات بە کار براوە و پاشان دەماودەم بڵاو بۆتەوە.
بەگشتی ئەو ڕژێمانەی کە هەڵگری خەسڵەتی تۆتالیتەرین، ئەم تایبەتمەندییانە لەخۆ دەگرن:
1ــ کۆنتڕۆڵی دەوڵەت بە سەر هەموو کاروبارێکی کۆمەڵایەتی و ئابووریدا.
2ــ پاوانکردنی دەسەڵاتی سیاسی بە دەستی حیزبی دەسەڵاتدار.
3ــ لابردنی هەموو جۆرە شێوازێکی چاودێریی دیموکراتی لە کۆمەڵگەدا.
4ــ پەنابردن بە تیرۆر بۆ سەرکوتکردنی هەر چەشنە نەیارییەک.
5ــ قۆرخکردنی حیزب و دەوڵەت لە لایەن تاکە کەسێکەوە.
6ــ هەوڵدان بۆ پێکهێنانی کۆمەڵگەیەک بە پێوانەکانی ئایدیۆلۆجی حیزبی دەسەڵاتدار.
7ــ خستنەگەڕی هەموو هێزەکانی کۆمەڵگە لە پێناو ئامانجەکانی حیزب و دەوڵەت و ئیفلیجکردنی سەربەخۆیی تاکەکەسی.

تیترواسک

داوای بووردن._خووازتن: داوای بووردنکردن

معذرت خواهی

داوای بوردن کردن، عوزرخوازی

(جەڤازیم - cevazim)

بێ چەندو چون، بنج بڕ، بێ دوودڵی.

خواستی گرووپێکی ئەتنیکی دانیشتووی وەڵاتێک بۆ جیابوونەوە لەژێر دەسەڵاتی سیاسی دەوڵەتێک کە ئەو گرووپە ئەتنیکیە تا ئەو کاتە بەشێک بووە لەو وەڵاتە. ئەغڵەب، ئامانجی جوداییخوازەکان دامەزراندنی دەوڵەتێکی نوێیە لە وەڵاتێکی تازە بۆ نەتەوەیەکی تایبەت. سەدەی نۆزدە لە ئەورووپا و سەدەی بیستیش لە ئاسیا و ئەفریقا، بەهۆی پەرەسەندنی ناسیۆنالیزم* و تەنینەوەی وشیاری نەتەوەیی لەناو ئیمپراتۆریەکاندا بزاڤی جودایی خوازی بە زۆری پەرەی سەند و بووە هۆی هەڵوەشانەوەی ئیمپراتۆریەکان و سەرهەڵدانی نەتەوەی نوێ. گرینگترین ڕووداوی لەم چەشنە هەڵوەشانەوەی ئیمپراتۆریە گەورەکانی فەرەنسە و بەریتانیا و عوسمانی بوو کە لە ئاسیا و ئەفریقا و ئەمریکا دەسەڵاتیان بە دەستەوە بوو.
هاندەری جوداییخوازی، ڕەنگە جیابوونەوە لە وەڵاتێک بێت و موتوربەبوون بە وەڵاتێکی دیکە. جوداییخوازی، لە یاسای زۆربەی دەوڵەتەکاندا ڕەنگە لە جوملەی تاوانی سیاسی* لە قەڵەم بدرێت و هەندێ جاریش بە واتای خیانەت پێناسە دەکرێ و بەناوی دژبەریی و ناتەبایی حاکمییەتی نەتەوەیی سزای بۆ دیاری دەکرێت.

تجزیه طلبی

separatism

جوێیی لە ناوەندی دوو شتدا