زیرە

چڵم

خلم، آب بینی
ژفک

چڵم
ریپۆقی چاو

کلمیس٬ (زا.):چڵم

(باک.): چین و لۆچی ڕوو٬ گرژی ڕوو

نیمچەمیرزا

کمیسیون اقتصادی اروپا

Economic Commission for Europe

ئەنجومەنی ئابووری و کۆمەڵایەتی ڕێکخراوەی نەتەوە یەکگرتووەکان، ئەم کۆمیسیۆنەی لە 28ی مارسی 1947 بە مەبەستی پەرەپێدانی هاوکاری ئابووری و بەرزکردنەوەی ئاستی چالاکی ئابووری ئەورووپا بۆ پاوەجێکردنی پێوەندی ئابووری وەڵاتانی ئەورووپی لەگەڵ وەڵاتانی دیکە دامەزراند. ئەندامانی کۆمیسیۆن بریتین لە: ئەندامانی ئەورووپی ڕێکخراوەی نەتەوە یەکگرتووەکان و ویلایەتە یەکگرتووەکانی ئەمریکا. ئەم کۆمیسیۆنە چەندین کۆمیتەی هەیە کە چاودێری کاروباری بەرد و خەڵووز، پۆڵا، پەرەپێدانی بازرگانی و کشتوکاڵ، پیشەسازیی، کارەبا و هاتوچۆ دەکەن و وەڵاتانی ئەندامیش ساڵی جارێک کوبوونەوەی جۆراوجۆر ساز دەکەن. بارەگای کۆمیسیۆن لە شاری جنێڤ دایە. پێویستە بگوترێ کە ئەم کۆمیسیۆنە ئێستا کارێکی ئەوتۆ ئەنجام نادات و لە دانیشتنەکاندا تەنها لەمەڕ ڕەوشی ئابووری و بابەتەکانی دیکە بیر و ڕا دەگۆڕێتەوە.

کمیسیون حقوق بشر ملل متحد

United Nations Commission on Human Rights

یەکێک لە لقەکانی ئەنجومەنی ئابووری و کۆمەڵایەتی نەتەوە یەکگرتووەکانە کە لە ساڵی 1946 بەپێی بەندی 68 جاڕنامەی نەتەوە یەکگرتووەکان دامەزرا و لە یەکەمین هەنگاوی خۆیدا بەیاننامەی جیهانی مافی مرۆڤی دەرکرد. بە هۆی ئەوەی بڕیارەکانی ئەم کۆمیسیۆنە لە ئاست مەسەلەکانی هاوپێوەند لەگەڵ مافەکانی مرۆڤ زەمانەتی جێبەجێ کردنیان نەبوو، لە ساڵی 2006 هاوکات لەگەڵ پیادەکردنی هەندێ ڕیفۆرم لە ڕێکخراوەی نەتەوە یەکگرتووەکان، ئەم کۆمیسیۆنە پەرەی پێدرا و بە «ئەنجومەنی مافەکانی مرۆڤی نەتەوە یەکگرتووەکان» ناوی گۆڕا کە تێیدا وەڵاتانێکی زیاتر بوونە ئەندام.

کومیسیون بین المللی تحقیق

International Commission of Investigation

ئەم کۆمیسیۆنە ڕێگەیەکی ئاشتیخوازانەیە بۆ چارەسەرکردنی ناکۆکییە نێودەوڵەتییەکان. هەر کاتێک کێشە یان قەیرانێک بێتە ئاراوە، چەند کەسێک (بە ناوی کۆمیسێر) ڕادەسپێرێت لە کێشەکە بکۆڵنەوە. کاری ئەم ڕاسپاردانە «دەرخستنی ماهییەت و چۆنییەتی مەسەلەکەیە» و مافی ئەوەیان نییە لەمەڕ بەرپرساریەتی کەسەکان هیچ زانیارییەک ئاشکرا بکەن. تەنیا وەڵاتانی هاوپێوەند لەگەڵ کێشەکەدا بۆیان هەیە لە ڕاپۆرتی کۆمیسیۆنەکە تێبگەن و مەسەلەکە لە نێوان خۆیاندا کۆتایی پێ بهێنن یا بیسپێرنە بەردەم دادوەرێک.
ئەم شێوازی چارەسەرییە، دەرەنجامی کۆنفرانسەکانی ئاشتی لاهای بووە کە لە بەندی 9 تا 36 ڕێککەوتننامەی ژمارە یەک، ڕێکەوتی 18 ئۆکتۆبەری 1907 باسی لێکراوە. بەپێی ڕێساکانی لاهای، بۆ وەگەڕخستنی کۆمیسیۆنی نێودەوڵەتی لێپرسینەوە، دەبێ ئەم ڕێسایانەی خوارەوە لەبەر چاو بگیرێت:
1) بابەتی کاری ئەم کۆمیسیۆنە ڕووخستنی چۆنییەتی کێشەکەیە.
2) بەکارهێنانی ئەم شێوازە دڵخواز و ئازادانەیە.
3) ئەم کۆمیسیۆنە بەپێی بەستنی ڕێککەوتننامەیەکی تایبەت دادەمەزرێت.
4) ڕاپۆرتی کۆمیسیۆنەکە بە سەر وەڵاتانی پەیوەندیدار داناسەپێ و لایەنەکانی کێشەکە لە چۆنییەتی هەڵسوکەوت لەگەڵ مەسەلەکەدا سەرپشکن.

کومین تانگ

Kou-Min-Tang

کۆمین تانگ، ناوی پارتی نیشتمانی گەلی چین بوو کە لە ساڵی 1911 لە لایەن سون یات سون، دامەزرا تا بە دژی زوڵم و زۆری دەسەڵاتدارانی تاکڕەو و کۆڵۆنیالیستی وەڵاتی چین خەبات بکات. پاش ماوەیەک بە هۆی چالاکییەکانی ئەم حیزبە، ڕژێمی پادشایی منچۆ ڕووخا و حکوومەتی کۆماری چین لەو وەڵاتەدا بنیاد نرا. پاش مردنی سون یات سون، لە ساڵی 1925، چیانگ کای شک، ڕێبەرایەتی حیزبەکەی بەدەستەوە گرت و لە ڕواڵەتدا حکوومەتێکی نوێی بە ناوی کۆماری دیموکراتیکی چین پێکهێنا و پاشان زەمینەی بۆ سەرۆک کۆماریی خۆی خۆش کرد و کەوتە دژایەتی کردن لەگەڵ کۆمۆنیستەکان. چیانگ کای شک، حیزبەکەی کردە باڵێکی ڕاستڕەو و لە ڕووی سەربازییەوە بەهێزی کرد و لە ساڵانی 1937 تا 1945، بە دژی ژاپۆنییەکان کەوتە جەنگەوە و لە گەرمەی جەنگی دووهەمی جیهانیدا ڕێبەرایەتی حیزبی کۆمین تانگ و حکوومەتی چینی لە ئەستۆدا بوو. بەڵام لە ساڵی 1948 لە بەرانبەر حیزبی کۆمۆنیستدا شکا و بە ناچار لەگەڵ ژمارەیەک لە هێزەکانی بەرەو دوورگەی تایوان (فورموز) پاشەکشەی کرد و لەوێ حکوومەتی نیشتمانی چین (تایوان)ی دامەزراند. چیانگ کای شک، هەمیشە بانگەشەی ئەوەی دەکرد کە ڕۆژێک دێت هێرش بکاتەوە سەر چین. کێشەی نێوان تایوان و چین هەتا نووکەش هەر بەردەوامە و دەوڵەتی چین هەمیشە تایوان بە بەشێک لە خاکی وەڵاتەکەی دەزانێ و هەتا ئێستاش بە شێوەیەکی ڕەسمی دانی پێدا نەناوە. ئەم مەسەلە بۆتە هۆی کێشە لە نێوان پێوەندییەکانی وەڵاتی چین لەگەڵ وەڵاتێکی بەهێزی وەک ئەمریکا. بۆیە لە ساڵی 2009 کاتێک ئەمریکا چەک و تفاقی جەنگی فرۆشت بە تایوان، چین ڕووی لەم وەڵاتە گرژ کرد و کەوتە هەڕەشە لەمەڕ دەوامەی پێوەندییەکانیان.

زاراوەی کۆمینترن، ناوی کورتکراوەی کۆمۆنیزمی نێودەوڵەتی یا ئەنتەرناسیۆنالی سێهەمە کە لە ساڵی 1919 لە مۆسکۆ بەڕێوەچوو. لە ئەنتەرناسیۆنالی سێهەمدا هەموو ئەو حێزبە مارکسی و کۆمۆنیستیانەی جیهان و کەسانی چەپڕەو کۆبوونەوە تا لە هەمبەر بڕیارەکانی کۆمۆنیستە میانڕەوەکان و حیزبە سۆشیال دیموکراتەکانی ئەورووپا لە ئینتەرناسیۆنالی دووهەم یەکبگرن و بەدژییان ڕاپەڕن. هەروا لەم کۆبوونەوەدا هەموو ئەندامانی کۆمینترن بڕیاریان دا شۆڕشێکی جەماوەری بەدژی سەرمایەداری و بۆرژوازی سازکەن بەڵام بەهۆی جەنگی جیهانی دووهەم و سەرهەڵدانی هیتلەر لە ئەڵمانیا (1933)، کۆمینترن لە میانەی ساڵەکانی 1936 تا 1943 لە لایەن ستالین بە مەبەستی ڕاکێشانی سەرنجی هاوپەیمانان بۆ لای خۆی هەڵوەشایەوە.