Stoicism

فلسفەی سیاسی

Political philosophy

فەلسەفەی سیاسی، نەک بە واتای مێژووی ئەندێشە سیاسییەکان بەڵکوو بە مانای بیرکردنەوە لە سیاسەت بە شێوەیەکی فەلسەفی بریتییە لە تێگەیشتن و ڕوونکردنەوەی ماهییەت و سروشتی حوکم کردن و فەرمانکردن، پەیڕەوبوون و ملکەچکردن، پێویستیی و غایەتی دەوڵەت و کۆمەڵگە، هۆی وجوودیی دەوڵەت و باشترین شێوازی ڕێخستنی ژیانی سیاسی مرۆڤ بە مەبەستی دابینکردنی ئامانجە سەرەکییەکان واتە عەدالەت و ئازادی. هەر کام لە قوتابخانە سیاسییەکان، بە ڕێبازی تایبەتی خۆیانەوە خەریکی ڕوونکردنەوەی ئەم مەسەلانە بوون. بۆ وێنە لەنگەرگرتن لەسەر بەڵگاندنیی ئەقڵی لە فەلسەفەی سیاسی ئەرەستۆ، بەڵگاندنی لۆژیکی و ئینتزاعی لە فەلسەفەی سیاسی تۆماس هۆبز، ئەقڵی سەلیم و مافە سروشتییەکان لە فەلسەفەی سیاسی جۆن لاک و جەخت کردن لە سەر ئەقڵی گشتی لە فەلسەفەی سیاسی هێگل لە جوملەی مێتۆدە سەرەکییەکانی فەلسەفەی سیاسی لە ئەژمار دێن.
فەلسەفەی سیاسی، سەرقاڵی وەڵامدانەوە بە پرسیارگەلێکە لە بارەی حکوومەت، هاووەڵاتی (شارۆمەند) و دەوڵەت و زۆر ناچێتە ناو ناخی حکوومەتێکی تایبەت و خۆی لە شێوازەکانی فەرمانڕەوایەتی نادات. ئەو پرسیارانەی کە فەلسەفەی سیاسی وەڵامیان دەداتەوە، بریتین لە: بۆچی مرۆڤ دەبێ پەیڕەوی حاکمییەتی وەڵاتەکەی خۆی بێت؟ ئایا جگە لە ترس، هۆکارێکی دیکە هەیە بۆ ئەم پەیڕەوکردنە؟ ئایا ئێمە پێویستمان بە دەوڵەتەکان هەیە، یان بە بێ ئەوان دۆخێکی باشترمان دەبێت؟ ئازادی چییە؟ هاووەڵاتیان، دەبێ تا چ ڕادەیەک لە ئازادی بەهرەوەر بن؟ یەکسانی و عەدالەت چییە و ئایا شتێکی پەسند کراوە؟
فەلسەفەی سیاسی، لە سەر بنەمای ئەم گریمانە سروشتییانەی مرۆڤ داڕیژراوە کە چوار تەوەر لە خۆ دەگرێ: یەکەم، ئایا مرۆ خۆبەخۆ، بوونەوەڕێکی تاکباوەڕە یان باوەڕی بە کۆمەڵە؟ دووهەم، ئایا مرۆڤ بوونەوەرێکی سیاسی (مەدەنی) یە یا ناسیاسی و غەیرە مەدەنی؟ سێهەم، ئایا مرۆڤ خۆبەخۆ بوونەوەرێکی ئەقڵانی و سەربەستە یان بێئاوەز و مەجبوورە؟ چوارەم، ئایا لە ڕاستیدا مرۆڤ ڕووەو فراژوتنە یان بەرەو پووکانەوە و تیاچوون دەڕوات؟
فەلسەفەی سیاسی، باسەکانی ماهییەت و سەرچاوەی دەوڵەت گرێ دەداتەوە بە بایەخ و غایەتەکانی ژیانی سیاسی مرۆڤ و باشترین شێوازی حکوومەت. لەم ڕوانگەوە تێڕامان لە بارەی باشترین شێوازی حکوومەتکردن دەبێتە گرینگترین مەسەلەی فەلسەفەی سیاسی.
لەبارەی بەنرخترین بەرهەمەکانی بواری فەلسەفەی سیاسی، دەکرێ ئاماژە بدەین بە کتێبی کۆمەڵگەی کراوە و دوژمنەکانی کە لە لایەن کاڕۆڵ پۆپێر لە کاتی شەڕی جیهانی دووهەم، (1945) نووسراوە. لەم کتێبەدا نەندێشەکانی چوار فەیلەسوفی گەورەی سیاسی واتە پلاتۆ، ئەرەستۆ، هێگل و مارکس کەوتوونە بەر باس و لێکۆڵینەوە. کتێبێکی دیکە لەم بابەتە، کتێبی تیۆرییەک دەربارەی عەدالەت، نووسینی جۆن ڕاڵزە کە لە ساڵی 1972، بڵاو کرایەوە. ڕاڵز، تیۆرییە سیاسییەکەی خۆی لە سەر دوو بنەما ئاڕاستە دەکات: یەکەم، ئەوەی کە دەبێ هەموان بە باشترین شێوە لە ئازادییە سەرەکییەکان بەهرەوەر بن. دووهەم، جیاوازی سەروەت و دارایی تا شوێنێک چاوپۆشی لێدەکرێ کە بە قازانجی هەژارترین توێژی کۆمەڵگە تەواو بێت.
بەگشتی دەکرێ بڵێین، گرێکوێرەی فەیلەسووفانی سیاسی، پەیجۆری و بنگیری بنەمایەک بووە بۆ عەدالەت یان قانوونێکی یەکسان بۆ کۆمەڵگە. کێشەی فیلسووفانی سیاسی لە سەر چەمکی عەدالەت دەگەڕێتەوە بۆ سێ مانای جیاواز کە لێی بۆتەوە. هەندێک عەدالەتیان بە یەکسانی لە قەڵەم داوە و هەندێ لەبەرچاوگرتن و ڕەچاوکردنی لێهاتوویی و شایستەبوون بە مەرجی عەدالەت ناوبردە ئەکەن، هەندێکیش دابینکردنی پێداویستییەکان بە پێودانگی عەدالەت ئەژمێرن.

الفلسفة التحلیلیة

Analytic Philosophy

مبحث (فلسفة) القیم

Axiology

الفلسفة النقدیة

Critical Philosophy

لسه فر

Laissez-Faire

زاراوەیەکی فەرەنسییە کە بە واتای ئازادی ڕەهای ئابووری و دەستدرێژی نەکردنی دەوڵەت بەکار براوە، هەروا ئەم مانایەش دەبەخشێ: «لێگەڕێ مرۆڤ هەرچی دەخوازێ با ئەنجامی بدات». ئەم زاراوە ناونیشانێکی دیکەیە بۆ تیۆری «ئابووری کلاسیک» کە پێیوایە ئەگەر دەوڵەت یا هەر هێزێکی دیکەی خۆسەپێن دەستێوەردانی کاروباری ئابووری نەکەن، گیروگرفتەکان خۆبەخۆ چارەسەردەکرێن و بە باشترین شێوە بەڕێوە دەچن. ئەم ڕێبازە لە سەرەتای سەدەی 17 دانراوە و کۆمەڵێک لە ئابووریناسانی فەرەنسی کە بە فیزیۆکراتەکان ناسراون پوختەیان کردووە.

همراه، همسفر

دوو کەسن کە پێکەوە سەفەریان کردبێ

هام سەفەر، ڕەفیقی ڕا، ئامڕا

نوبت گرفتن

نۆرە گرتن، نۆبەگرتن

«نا.»، «کعر.» پێ ناخۆشی، دڵگرانی. «حەسرەت و داخ و ئەسەف، سەد ناڵە و ئاهـ و فغان» «بۆ ڕەئیسی شێخ و سادات و ئەمیری کوردەکان» «سەلام- ۱۵۷» : زۆر جێگەی ئەسەفە تۆ ئەم قسەیە دەکەی. ٭ئەفسووس، داخ.

کەسێ خەفەتی زۆر بێ.

ئەسەف درێژی شەو و ڕۆژی ئەو شەو و ڕۆژەم
قوصووریان بووە طوولی نەدامەتی تەقصیر

«مستـ. لا.»، «کعر» دەربڕینی داخ و ئەفسووس، نیشاندانی پێناخۆشی لە کار و کردەوە و ڕووداوێک.: ئەسەف دەکەم کە هێشتا نەمتوانیوە تێی بگەیێنم، ئەسەفی دەکرد کە هەرچی دەکا بۆی حیساب ناکرێ.

سینی کوچک، کشف

قاوەسینی، سینی پچووک بۆ فینجانی قاوە و چای

(باک.): مجۆعمە

(باک.): داو٬ تەڵەی باڵندان