تۆڕی زاراوەپارێزیی وشەدان
سەرجەم فەرهەنگەکان
فەرهەنگەکانی کوردی - کوردی
برادۆست (ئینگلیزی-کوردی)
برادۆست (کوردی - ئینگلیزی)
برادۆست (کوردی - عەرەبی)
برادۆست (کوردی - کوردی)
زاراوەکانی کۆڕ (کوردی - ئینگلیزی)
زاراوەکانی کۆڕ (کوردی - عارەبی)
سەلاحەدین
فەرهەنگۆکی کتێبی ئابووری سامولسن و نوردهاوس
فەرهەنگی خاڵ
فەرهەنگی زانستی سیاسی (ئینگلیزی- کوردی)
فەرهەنگی زانستی سیاسی (کوردی - ئینگلیزی)
فەرهەنگی زانستی سیاسی (کوردی - فارسی)
فەرهەنگی زانستی سیاسی (کوردی - کوردی)
فەرهەنگی کوردستان
قاموس کردي الحدیث
قامووسی زمانی كوردی - زەبیحی
مەردۆخ کوردی - عارەبی
مەردۆخ کوردی - فارسی
مەردۆخ کوردی - کوردی
نالی
هەنبانە بۆرینە (کوردی - فارسی)
هەنبانە بۆرینە (کوردی - کوردی)
گۆڤەند و زنار
X
وشە
پوخت
پێشگر
ناوگر
پاشگر
سەروا
دەرئەنجام: 1446
سەرچاوە:
فەرهەنگی زانستی سیاسی (کوردی - کوردی)
دیسپۆتیزم+ لاساریگەریی
ئەم
وشە
لە
ڕیشەی یۆنانی despoties) )
بە
مانای
سوڵتان
و دەسەڵاتداری تاکڕەو وەرگیراوە.
مەبەست
لەم
زاراوە
، دەسەڵاتێکە
کە
هیچ
سنوورێکی ڕێژەیی و
یاسایی
نییە
و
بە
لاساری
و
بەربەرەڵا
بەکار
دەبرێت. پێشینەی
ئەم
وشە
لە
زاراوەی سیاسیدا دەگەڕێتەوە
بۆ
2
هەزار
ساڵ
لەمەوبەر
.
هەڵبەت
تا
چەند
سەدەیەک
بەر
لە
ئێستە
، دیسپۆتیزم
لەگەڵ
زاراوەی تیرانی (بروانە
زۆرداریی
)
بەبێ
ڕەچاوکردنی جیاوازییەکانیان،
لەبری
یەکتر
بەکار
دەبران.
بەڵام
ئەم
چەمکە
بە
مانا
نوێباوەکەی،
پەیوەستە
بە
ئەندێشەی بیرمەندانێکی
وەکوو
دۆتۆکویل، هێگڵ، مارکس و ویتفۆگێل.
هێگڵ و مارکس،
ئەم
زاراوەیان بەشێوەیەکی
هاوبەش
بۆ
پێناسەکردنی
ئەو
جۆرە کۆمەڵگەیانە
بەکار
هێناوە
کە
لە
ڕەوتی
مێژوویی
خۆیان
بەرەو
شارستانییەت،
تووشی
کپبوون
و
بێدەنگی
هاتوون
. هێگڵ، پێی
وایە
کە
مێژوو
لە
ڕۆژهەڵاتەوە
بەرەو
ڕۆژاوا
ڕۆشتووە و
لەم
ڕەوتە مێژووییەشدا دێسپۆتیزم،
یەکەمین
قۆناخی
ئەم
جووڵە
بووە
کە
ئامانجە سەرەکیەکەشی دامەزراندنی حکوومەتێکی
پادشایی
بووە
لە
ئەورووپادا.
بە
باوەڕی
ئەو
،
لە
کاتێکدا
کە
هەموو
خەڵکی
ڕۆژاوا
لە
ئازادی
حەساونەتەوە،
کەچی
لە
ڕۆژهەڵات
،
تەنها
یەک
کەس
(
پادشا
یا
دەسەڵاتدار
)
لە
ئازادی
بەهرەمەندە و
لەم
سۆنگەوە شارستانییەتی
ڕۆژهەڵات
لە
یەکەمین
قۆناخی
مێژوویی
خۆیدا ماوەتەوە.
کاڕۆڵ ویتفۆگێل کۆمەڵناسی
ئەڵمانی
،
بە
پێوانەی تیۆرییەکەی مارکس دەربارەی
شێوازی
بەرهەمهێنانی
ئاسیایی
، ڕامانەیەکی
نوێ
لەسەر
دێسپۆتیزم دەردەکات
کە
هەموو
شارستانییەتە خۆرهەڵاتیەکان (
چین
،
هێند
و
ئێران
) و
تەنانەت
شارستانییەتە سوورهوولەکانی
ئەمریکا
(ئینکا، مایا و ئازتەک) لەخۆ دەگرێ. بەڕای
ئەو
، تایبەتمەندییەکانی
ئەم
جۆرە کۆمەڵگەیانە بریتییە
لە
:
1) ڕژێمی
سیاسی
ئیستبدادی.
2)
نەبوونی
چینی
ئاریستۆکراتی بەردەوام (بڕوانە ئاریستۆکراسی) .
3) چەقبەستنی لەڕادەبەدەری سیستەمی
ئیداری
وەڵات
.
4) نزمبوونی پێگەی
کۆمەڵایەتی
بازرگانەکان
لە
کۆمەڵگەدا.
5) بەکارهێنانی ئاودێریی بەرهەڵدا
لە
کشتوکاڵدا.
دیفاکتۆ: بڕوانە ناسینەوەی دووفاکتۆ.
سەرچاوە:
گۆڤەند و زنار
رزم
[ا ]
(ره زم - rezm)
جه
نگ
،
شه
ڕ، نه
به
رد
.
سەرچاوە:
گۆڤەند و زنار
رزم آرا
[ص. فا ]
(ره زم ئارا - rezmara)
قاره
مانی
کارامه ی
شه
ڕ،
فه
رمانده
یک
که
سه
رپه
شتی
شه
ڕ بکات.
سەرچاوە:
گۆڤەند و زنار
رزم آراستن
[مص. ل ]
(ره زم ئاراسته ن - rezm arasten)
سازدانی پێداویستییه
کانی
شه
ڕ.
سەرچاوە:
گۆڤەند و زنار
رزم آرایی
[ا. مص ]
(ره زم ئارایی - rezm arayî)
کرده ی سازدانی پێداویستییه
کانی
جه
نگ
.
سەرچاوە:
گۆڤەند و زنار
رزم آزما
[ص. فا ]
(ره زم ئازما - rezm azma)
جه
نگ
دیده
،
شاره
زا
له هونه
ری
شه
ڕدا.
سەرچاوە:
گۆڤەند و زنار
رزم آزمودن
[مص. ل ]
(ره زم ئازمووده ن - rezm azmuden)
جه
نگ
کردن
،
شه
ڕ
کردن
.
سەرچاوە:
گۆڤەند و زنار
رزم آزموده
[ص. مف ]
(ره زم ئازموده - rezm azmude)
شاره
زا
له جه نگدا.
سەرچاوە:
گۆڤەند و زنار
رزم آور
[ص. فا ]
(ره زم ئاڤه ر - rezm aver)
جه نگاوه ر.
سەرچاوە:
گۆڤەند و زنار
رزم آوری
[ا. مص ]
(ره زم ئاڤه ری - îrezm aver)
جه نگاوه
ری
.
سەرچاوە:
گۆڤەند و زنار
رزم توز
[ص. فا ]
(ره زم توز - rezm tûz)
جه نگاوه ر،
شه
ڕکه ر.
سەرچاوە:
گۆڤەند و زنار
رزم توزی
[ا. مص ]
(ره زم توزی - rezm tûzî)
جه نگاوه
ری
.
سەرچاوە:
گۆڤەند و زنار
رزم دیده
[ص. مف ]
(ره زم دیده - rezmdîde)
کارامه له
شه
ڕدا، جه
نگ
دیده
.
سەرچاوە:
گۆڤەند و زنار
رزم زن
[ص. فا ]
(ره زم زه ن - rezm zen)
جه نگاوه ر.
سەرچاوە:
گۆڤەند و زنار
رزم یوز
[ص. فا ]
(ره زم یوز - rezmyûz)
جه نگاوه ر.
سەرچاوە:
گۆڤەند و زنار
رزم یوز
[ص. فا ]
(ره زم یوز - rezmyûz)
جه نگاوه ر.
سەرچاوە:
گۆڤەند و زنار
رزم یوش
[ص. فا ]
(ره زم یوش - rezmyûş)
جه نگاوه ر.
سەرچاوە:
فەرهەنگی زانستی سیاسی (کوردی - فارسی)
زایۆنیزم
صهیونیسم
سەرچاوە:
فەرهەنگی زانستی سیاسی (کوردی - ئینگلیزی)
زایۆنیزم
Zionism
سەرچاوە:
فەرهەنگی زانستی سیاسی (کوردی - کوردی)
زایۆنیزم
ڕێبازێک
کە
پەرەی
دا
بە
دامەزرانی ڕژێمێکی زایۆنیستی
لە
خاکی
فەلەستین.
پاش
وێرانکردنی
ئۆرشەلیم
لە
ساڵی 70ی زایینی
لە
لایەن
ڕوومییەکان،
جوولەکانی
ئەم
وەڵاتە
بە
تەواوی
جیهاندا
بڵاو
بوونەوە
.
بەم
حاڵەش یەکییەتی
ئایینی
و کەلتووری
لە
نێوانیان نەپسا و
لە
ناو
نەتەوەکانی دیکەدا نەتوانەوە.
بە
درێژایی
مێژوو
لە
لایەن
خاچپەرستەکانەوە
وەک
کەمینەیەک سەیریان
دەکرا
و
زۆر
جاریش
تووشی
ئازار
و
ئەشکنجە
دەبوون.
بۆیە
هەر
ئارەزووی
گەڕانەوە
بۆ
«ئەرزی مەوعوود»
یان
لە
دڵدا مابۆوە.
لە
سەدەکانی 16 و 17
هەندێ
لە
جوولەکەکان، هەوڵیان
دا
بگەڕێنەوە
بۆ
فەلەستین. بزووتنەوەی
زایۆنیزم
لە
میانەی سەدەی
نۆزدە
لە
ئەورووپای
ڕۆژهەڵات
و ناوەندیەوە
دەستی
پێکرد و ناوەکەی
خۆشی
لە
دۆڵێکی فەلەستین
بە
ناوی
«زایۆن» وەرگرتووە.
لە
ساڵی 1897 ڕۆژنامەنووسێکی نەمسایی
بە
ناوی
تیۆدۆر هێرتزێل،
یەکەمین
کۆنگرەی زایۆنیستەکانی
لە
بازێلی سویسڕا
بەڕێوە
برد
و داوای
کرد
هەموو
جوولەکەکان بگەڕێنەوە
بۆ
فەلەستین.
ئەگەرچی
عوسمانییەکان
بەم
کارە
ڕازی
نەبوون
،
بەڵام
دوای ڕووخانی
ئیمپراتۆری
عوسمانی، بەریتانیاییەکان
بەم
کارە
هەستان
و
سەرەتا
لە
ساڵی 1903 حکوومەتی بەریتانیا، پێشنیازی
کرد
کە
بەشێک
لە
خاکی
ئۆگاندا
بۆ
نیشتەجێکردنی جوولەکان
تەرخان
بکرێت
کەچی
زایۆنیستەکان
ڕازی
نەبوون
.
بەیاننامەی بالفۆر
کە
لە
ساڵی 1917،
لە
لایەن
ئارتۆر جەیمز بالفۆر
وەزیری
دەرەوەی بەریتانیا
بڵاو
کرایەوە، بەریتانیای
بە
دامەزرانی ڕژێمێکی زایۆنی
لە
خاکی
فەلەستین پێمل
کرد
.
لە
ساڵانی دوای شەڕی جیهانی
یەکەم
، بزوتنەوەی زایۆن، پەنابەرە جوولەکەکانی
لە
شار
و دێهاتەکانی فەلەستین
جێگیر
کرد
و
هەندێ
دامودەزگەی سەربەخۆی
لەوێ
دامەزراند. حەشیمەتی جوولەکەکان
کە
لە
ساڵی 1925 زیاتر
لە
108
هەزار
کەس
بوون
،
لە
ساڵی 1933 گەیشتە 220
هەزار
کەس
.
لە
میانەی
دوو
شەڕی جیهانی و
بە
تایبەت
شەڕی
دووهەم
،
بە
هۆی
سیاسەتی
دژ
بە
جوولەکەی
نازیسم
، جوولەکەکان
دەستەدەستە
بەرەو
فەلەستین
گلۆر
بوونەوە
و
خۆیان
گەیاندەوە
ئەم
سەرزەمینە.
زۆربەی عەرەبە فەلەستینییەکان
هەر
لە
سەرەتاوە، زایۆنیستەکانیان
وەک
مەترسییەک لەقەڵەم
دا
و
کەوتنە
جموجووڵ
بۆ
سەرکوتکردنیان.
ئەم
مەسەلە
بووە
هۆی
دامەزرانی سپای خوفییەی جوولەکەکان
لە
ساڵی 1920
کە
بە
ناوی
هاگانا
بە
مانای
بەرگری
ناوی
دەرکرد. دوای شەڕی جیهانی
دووهەم
، ڕێکخراوەی
نەتەوە
یەکگرتووەکان
بە
دابەشبوونی فەلەستین و دامەزرانی دەوڵەتێک
بۆ
جوولەکەکان
ڕازی
بوو
.
بەرەبەرە
زەمینە
بۆ
شەڕی گەورەی
جوولەکە
و عەرەبان
خۆش
بوو
.
لەم
شەڕەدا جوولەکەکان
بە
زۆری
سەرکەوتنیان
بەدەس
ئەهێنا و خاکێکی زۆرتریان
داگیر
ئەکرد.
لە
شەڕەکانی دواتریش (1956،1967،1973) دەوڵەتانی عەرەبیش
هاتنە
مەیدانی شەڕەکە و
ماڵ
وێرانی
و ئاوارەییەکی
زۆری
لێکەوتەوە. «ڕێکخراوەی
ئازادی
فەلەستین» و
چەندین
گرووپی
گریلایی
دژ
بە
جوولەکەکان دامەزرا
کە
تا
ئێستاش
ئەم
ناوچە
ڕواڵەتی
ئاشتی
و
ئارامی
بەخۆوە
نەدیوەتەوە.
55
56
57
58
59
60
61