behaviorism, ڕەفتارەتی، لە بواری دەروونناسیدا جەخت دەخاتە سەر دیاردەی «دنەدەر-بەرسڤ» stimulus-response, دەڵێت ڕەوشت (ڕەفتار) بەرسڤە لە دنەدەری دیاریکراو.

سلوک المشتت أو الموزع

Diffuse behavior

تراشیده شده

تاشراو، لێ هەڵکەندراو

بریتیە لەو پێوەندییە سیاسی و مەعنەوییەی کە کەسێک بە دەوڵەتێکی تایبەتەوە گرێ دەدات. لە ڕاستیدا پێوەندی تاک و دەوڵەت، پێوەندییەکی سیاسییە، ئەو کەسەی کە سەر بە نەتەوەی وەڵاتێکی دیاریکراوە پێی دەگوترێ هاووەڵاتی. ئەو کەسەش کە سەر بە هیچ نەتەوەیەک نەبێت پێی دەگوترێ ئاپاترید*.
لە بابەت ڕەگەزنامەوە، یاسای وەڵاتەکان 3 مەسەلەیان لە بەر چاو گرتووە:
1ــ هەرکەس دەبێ ڕەگەزنامەیەکی هەبێت (واتە هاووەڵاتی وەڵاتێک بێت) .
2ــ هیچ کەس نابێ زیاتر لە یەک ڕەگەزنامەی هەبێت.
3ــ ڕەگەزنامە، شتێکی هەمیشەیی و نەمر و نەگۆڕ نییە.
بەخشینی ڕەگەزنامە لە لایەن دەوڵەتەکانەوە بە دوو شێوە بە ئەنجام دەگات:
1ـــ سیستەمی خوێن. بەم پێیە ڕەگەزنامە بەهۆی دایک و باوک و خزمایەتیەوە دەدرێتە پاڵ منداڵ واتە هەر کە منداڵ هاتە دنیاوە، ڕەگەزنامەی دایک و بابی پێ دەدرێت.
2ـــ سیستەمی خاک. واتە منداڵ لە خاکی هەر وەڵاتێک لە دایک ببێ، ڕەگەزنامەی ئەو وەڵاتەی پێ دەدرێت.

تابعیت+ ملیت

Nationality

نژاد پرستی

Racism

ڕەگەزپەرستی (ڕاسیزم)، بە زمانی فەڕەنسی لە وشەی (race) بە مانای ڕەگەز وەرگیراوە. ڕەگەزپەرستی تیۆرییەکی نازانستی و کۆنەپەرستانەیە کە لەنێوان ڕەگەزە جۆراوجۆرەکان لە باری توانست و توانایی عەقڵی، فەرق دادەنێت. ئەم تیۆرییە پێی وایە کە لەنێوان ڕەگەزە جۆربەجۆرەکان لە باری جینێتیکی و ڕەگەزییەوە فەرق و جیاوازی هەیە و ئەم جیاوازییەش دەبێتە هۆی سازبوونی گرفت و کێشەی کەلتووری و مێژوویی کۆمەڵگە و نایەکسانی شارستانییەتەکان. ئەم بیرۆکە وەکوو ئایدیۆلۆجییەکی سیاسی ـــ کۆمەڵایەتی لە سەدەی نۆزدە و بیست سەری هەڵدا و کاردانەوەیەکی زۆری لەنێوان وەڵاتانی جیهاندا بەجێهێشتووە.
بۆ تێگەیشتن لە چەمکی ڕەگەزپەرستی، پێویست دەکات ئەم چەمکە لە پانتایەکی ئابووری، ئایدیۆلۆجیکی، مێژوویی وجوگرافیدا لێک بدرێتەوە. چونکە ڕەگەزپەرستی لە قۆناخە مێژووییە جیاوازەکاندا بە شێوازی جۆراوجۆر خۆی دەرخستووە و بەپێی هەلومەرجێکی زاڵ هاتۆتە ئاراوە.
سەدەی 16 لە بەریتانیا، هاوکات لەگەڵ دەستپێکردنی بازرگانی بە کۆیلە، چەمکی ڕەگەز مانایەکی ئابووری بە خۆوە گرت. لە لایەکی دیکەەوە ئەم چەمکە زیاتر بە مانای چین یا توێژێکی تایبەتی مرۆڤ یا شتەکان لێکدراوەتەوە و بە هیچ جۆڕێک لە باری تایبەتمەندی بایۆلۆجییەوە بەرجەستە نەکراوەتەوە.
بە درێژایی سەدەی 17 ئەم چەمکە ڕەهەندێکی مێژوویی لەخۆ گرتووە و هەندێ لە ئینگلیزییەکان کە لە بنەچەی ڕەگەزی جێرمەن ناوبردە کراون، ئەم بیرۆکەیان ڕەواج پێداوە کە دەستدرێژی نۆرماندەکان لە سەدەی 11 بۆ سەر ئەوان، بۆتە هۆی زاڵبوونی ڕەگەزێکی بێگانە بە سەر ساکسۆنەکاندا.
لە کۆتاییەکانی سەدەی هەژدە و سەرەتاکانی سەدەی نۆزدە، لە ئەورووپا و وەڵاتە یەکگرتووەکانی ئەمریکا سەرەنجام زاراوەی ڕەگەز دەلالەتێکی فیزیکی لەخۆ دەگرێ و بەمجۆرە ڕەشپێستەکان بە ڕەگەزی سووک و نانەجیب سەیریان دەکرێت. لە کۆتایی سەدەی نۆزدە، ئایدیۆلۆجی «سووک و نانەجیب» بە سەر خەڵکی خۆماڵی داگیرکراوەکانی بەریتانیا سەپێندرا و ڕەگەزی بەریتانیاییش وەکوو ڕەگەزی باڵادەست پێناسە کرا. ئینجا وردەوردە بە داکشانی ئەم فیکرە، ڕەگەزپەرستی لە بەریتانیا ڕواڵەتێکی دژ بە جوولەکەی پەیدا کرد. لە ساڵی 1905 دەوڵەتی ئەم وەڵاتە بە دانانی یاسای چۆنییەتی وەرگرتنی پەنابەران تەگەرەی خستە بەردەم پەنابەرە جوولەکەکان. ڕەگەزپەرستی لە ساڵانی 1933 تا 1945 لە حیزبی نازی ئەڵمانیا بۆتە بنەمای سەرەکی و ئایدیولۆجیای ڕەسمی ئەو وەڵاتە و هیتلەر، بەو پێیە سیاسەتی لەناوبردنی جوولەکەی گرتەبەر. (بڕوانە جوولەکە قڕان) .
لەم چاخەدا و بەگشتی لەدوای شەڕی جیهانی دووهەم، بەهۆی پەرەسەندنی کۆچی خەڵکانی ئاسیایی و ڕەشپێست بەرەو وەڵاتانی ڕۆژاوایی، باس و لێکۆڵینەوەی کۆمەڵناسانەی زۆر هاتۆتە ئاراوە. بەهۆی دابەزینی ڕێژەی ئیشوکاری کرێکاران و لەباو کەوتنی بیرۆکەی فرەدەنگی کەلتووری و پێویستی ناردنەوەی ئەم پەنابەرانە بۆ وەڵاتەکانی خۆیان، جارێکی دیکە مەسەلەی جیاوازی ڕەگەزایەتی*و وەدەرنانی ئەم کۆچبەرانە هاتۆتەوە ئاراوە.

Natural number – پێناسەیەکی هەیە دەڵێت ژمارەی سروشتی دەکاتەوە «تامژمار»ی سفر و «ئایژمار» (ژمارەی ئایەتی، پۆزەیڤ): {0, 1, 2, 3, 4, 5…}. پێناسەیەکی دیکەیان دەڵێت دەکاتەوە تامژماری تەنها ئایژمار، واتە: تامژمار لە یەکەوە بەرەو ژوور، ئەمیش دەکاتەوە: ژمارەی یەک و هەر ژمارەیەکی دیکەی یەکی بچێتە سەر: {1, 2, 3, 4, 5…}

رابطه زناشویی

پەیوەندی نێوان ژن و شوو

زنانگی

کەیوانوویی، بەرانبەری پیاوەتی

(باک.): ژنی برای مێردی

(باک.): شایانی ژیان

بوونی ئافرەت بەژیری دەرهاتوو

(باک.): ژنینی، ژیریوون و دەرهاتەی ئافرەت