تۆڕی زاراوەپارێزیی وشەدان



سەرچاوە: فەرهەنگی خاڵ
(ئا)
وەرە پیتی سەرسامی. (ئا) لە وەرامی کەسێک دا کە پێت بڵێت فیسارکەس مرد
سەرچاوە: فەرهەنگی خاڵ
ئا
پیتێکە لە وەرامی کە سێک دا بە کار دێ کە بانگت بکا، یا پرسیارێکت لێ بکا، بەم رەنگە بڵێت: تۆ خوێندووتە؟ تۆش دەڵێیت: (ئا) ، واتە خوێندوومە. پیتی وریاکردنەوە
ئا
آ، ها، بلی، آری.
ئا
آقا، (آقااحمد)
ئا
ئاغە، (ئا ئەحمەد، ئاغا ئەحمەد) [ئاغا، بەڕێز]
ئا
سید، (السید احمد)
ئا
بلی، آری
کلمهٔ پرسش
کلمهٔ احترام، مخفف آقا
ضمیر مؤنث
کلمهٔ مالکیت
ئا
بەڵێ: دەچیە فێرگە؟ ئا
بۆ پرسیار: دەگەڵ تۆم بوو. ئا؟
وشەی ڕێزگرتن، سووکەڵەی ئاغا: ئا حەسەن
ڕاناوی مێوینەیە: تۆ پوڕ ئیحسان خوەی نەشمی/ل دەرویشان ئا بێ خەشمی، «جزیری»
هین، هی: ئا منە: هی منە
ئا
تیپی بەرایی ئەلف و بێی کوردییە. ئەرێ، ئارێ، بەڵێ: نانی دەخۆی؟ و: ئا. لە ووشەی (ئارێ) کورتکراوەتەوە. باشە، چاکە. پ: ئەم نامیلکەیەی بخوێنمەوە باشه؟ و: ئا، ئائا. ئایا( مرازی پرسیارە) وەکوو: ئا؟ واتا ئایا وایە، بەڕاستی وایە. (ها) مرازی ئاگادارییە، وەکوو: ئاپێم کوتی: واتا ها ئاگاداربە پێم کوتی. دا، دەسا: وەکوو: ئاوەرە: داوەرە، دەساوەرە. لە زاراوەی باکووردا ڕاناوی مێیینانە بەدووای ناوانەوە دەنووسێ وەکو: داکا من: دایکی من، چێلاتە: مانگای تۆ، جارجارە بە تەنهاش بەکار دەبرێ و وەکوو: ئا من: هی من، ئەڤ بزن ئامنە. جارێ، لە پێش هەموو چتێکیدا: ئا با پێت بڵێم: جارێ با پێت بڵێم. چ، چی، چ دەڵێی؟ کورتکراوەوەی ئاغایە وەکوو: ئا نەریمان: ئاغا نەریمان. ڕاستی؟ بە ڕاستی؟ لە زاراوەی (باکوور)دا ئامرازی گەلە وەکوو: سووارا(سوواران)، مرۆڤا( مرۆڤان)
ئا، ئا ! دەبەشنەوه
ڕستەیێکه بەسەر سووڕمانەوه دەگوترێ. زیاتر دووکاندار به کڕیارێکی دەڵێ که نرخێکی وا بۆ کاڵایەک بڵێ نەچێتە عەقڵەوه.* بە خشینەوه. دابەش کردن/2.
ئا؟
چە؟ چە میگی؟ چە می گویی؟
ئا؟
چە؟ چە ئێژی؟ [چی؟]
ئا؟
ڕاسی؟ [بەڕاست؟]
ئا؟
ما؟ ایش؟ ما تقول؟ ایش تقول؟
ئا؟
صدقأ؟ واقعأ؟
١- ئا
یەکەمین پیتی ئەلفوبێی زمانی کوردییە کە بە خەتی لاتینی بنووسرێ و دەنگێک پێشان دەدا کە لە تێکەڵاوبوونی «هەمزە» و «ئەلف» پێکهاتووە.
٢- ئا
١-«بنـ.» بەڵێ، بەوجۆرەیە کوتت، وڵامی پرسیارە بە ئیجاب، بەڕاست زانینی قسەی کەسێکە: چوویە ماڵی خاڵت؟ ــ ئا، بچین بۆ مەکتەب؟ ــ ئا، زوانت وەختێ ئیزنش تەڵەب کەرد لاڵ کەی نمەبۆ چەنی «ئا» ش ئاوەرد. «مەولەوی: مکبـ ـ ١١٦» ٢- «ئمـ..» بۆ سەر سوڕمان و گومان و پرسیارە: چوویە ماڵی خاڵت؟ - ئا!؟ ئائا. تەئکیدێکی زیاتر پێشان دەدا// نا. نانا. نەء
«ـ ئاخن»
«پبـ.» ڕیشەی مەسدەری ئاخنینە، وەکوو پاشبەند بە دوای ناوەوە دێت و ناوێکی تازە یا سفەتی لێ دروست دەکا: گڵوێناخن، ناواخن.
«ـ ئار
«پبـ.» پاشبەندێکە ئەم مەبەستانە پێکدێنێ: ١- دەگەڵ ڕیشەی هەندێ مەسدەران تەرکیب دەبێ و دەیانکا بە ئیسمی مەسدەر: پرسیار، دیدار، کردار، کوشتار. ٢- بە دوای ڕیشەی مەسدەرەوە دەنووسێ و دەیکا بە فاعیل «ناو یا سفەت» : فڕوشیار، کڕیار. ٣- بە دوای ڕیشەی مەسدەرەوە دەلکێ و دەیکا بە ناو: بڕیار، زانیار، مردار. ٤- لە ڕیشەی هەندێ مەسدەر سفەتی مەفعولی ساز دەکا.: گرفتار. ٥- دەگەڵ ناو تەرکیب دەبێ و ناوێکی تازەی لێ پێکدێنێ: بنار، ژەنگار. تێبــ. ـ لە هەموو ئەو حاڵەتانەدا کە بەشێکی وشە تازەکە ڕیشەی مەسدەر بێ یەکەم پیتی نیشانەی مەسدەر رەگەڵ وشە تازەکە دەخرێ: کڕین: کڕ «ڕیشە» + ی «یەکەم پیتی نیشانەی مەسدەر + ئار «پبـ.» = کریار. کوش «ڕیشە» + ت «یەکەم پیتی نیشانەی مەسدەر» + ئار «پبـ.» = کوشتار.
«ــ ئاڕا
«پبـ.» دەگەڵ ناو تەرکیب دەبێ و دەیکا بە فاعیلتا سولەیمانان نەچوونە سەدری تەختی ئاخیڕەت ئەحمەدی موختاری ئێمە شاهی تەخت ئاڕا نەبوو «نالی. گمـ.». جامت جەم ئاسا لەب ڕێز کە جە مەی پێم نۆش کەر وە یاد بەزم ئاڕاکەی کەی «مەولەوی. مکبـ.» تێبــ. ــ ئەم پاشبەندە لە «نمسـ.» ی ئاڕاییشت یاخۆ لە مەسدەری «ئاڕاستەن» ی پەهلەوی کە ئێستاش لە فارسیدا هەر بەکار دێت و بە مەعنای ڕازاندنەوەیە، وەرگیراوە، بچێتە سەر هەر ناوێک دەیکا بەسفەتی فاعیلی بۆ ناوێکی تر: شاهی تەخت ئارا = شایەک، کە تەخت دەڕازێنێتەوە، لە وانەیە تەخت زینەتی لەوی وەردەگرێ. بەڵام تەرکیبە کە بە تەنیایی دەبێتە ناوی فاعیل: بەزم ئاڕا = کەسێکی مەجلیسی کەیف و بەزم سازدەکا و گەرمی دادێنێ.
سەرچاوە: نالی
ئاب
ئاو.

سوروشکم ئاب و دانەی نارە، کێ دێ:
بە گەرمیی داوەرێ بەم طەرزه تەرزە؟!
سەرچاوە: نالی
ئاشوفتە
تێکچوو.

موو سونبولی ئاشوفتە، دوڕ دانەیی ناسوفتە
دەم غونچەیی نەشگوفتە تێفکرە کوڕە یا کچ!
سەرچاوە: نالی
ئالوودە
گرفتار. تێکەڵ.

ئالوودە نەبێ دا، بە زەبوونگیریی خوێنم
بۆ کوشتنی من دامەنی پاکی لە کەمەر دا
ئاڵە بێژ کردن
«مستـ. متـ.» دابێشتنی هەندێ شتی هاڕاوە و کوتراو «برنج، دارچین، بەهارات...» بە پارچە قوماشێکی تەنکی شاش، بۆ جیاکردنەوەی ئەو بەشەی باش نەکوتراوە.. * واڵە بێژ کردن «سیمـ.».
ئایدیۆم
idiom, دەستەواژەی خاوەن واتای تایبەت، وەک پەندی پێشینان.
به ئاڵۆش
«ست.» تم: ئاڵۆشاوی / ب2
بە ئامانەت دان «دانان
«مستـ. متـ.» ١- شتێک لە لای کەسێ دانان کە پاشان لێی وەربگیرێتەوە. ٢- ناشتنی مردووی شیعە لە شوێنێک تا لە هەلێکدا بگوازرێتەوە بۆ شوێنە پیرۆزەکان.
٣- ــ ئاڵ
«پبـ.» بە دوای ناوەوە دەنووسێ و مەعنای وێکچوون یا نیسبەتی لێ زیاد دەکا و دەیکاتە ناوێکی تازە: پاتاڵ، چاڵ، چەتاڵ، چەنگاڵ، فیشاڵ، قرژاڵ، «بکـ.» کیڤژاڵ، هەرزاڵ.
سەرچاوە: نالی
کەچ ئایین
ئائا
بەڵێ بەڵێ( کورتکراوەوەی ئارێ ئارێ)یە، بۆ جەخت کردنە. لە کاتی واق و ووڕمانێدا بەکار دەبرێ، وەکوو: ئائا: ئاها، هاها، حەکوو، پیاح، هەیها، حا، پەح، پەححا، واە، هەرک، هەو، پییک. بۆ جەخت کردنێیە. ئایا، ئاها، بۆ پرسیارە. ڕاسته؟ وایه؟ بۆ قایمکردنی بیرو باوەڕ بەکار دەبرێ
سەرچاوە: فەرهەنگی خاڵ
ئائل
سەرچاوە: فەرهەنگی خاڵ
ئائلبوون
ز. زۆرداریکردن
ئائلبوون
زۆرداربوون
سەرچاوە: فەرهەنگی خاڵ
ئائلی