مست.» له چاوی پیسەوه تووشی ناڕەحەتی هاتن. کار کردنی «چاو و زار» له کەسێ. «دووەم ! به چاومەوەبی»، «مک.» ڕستەیەکە بۆ ترساندن یا توووڕە کردنی کەسێ دەگوترێ.:: دایکم ! ئەم منداڵه هێنده مەگێڕه با خوڵا نەخواسته به چاوەوە نەبێ.* به چاوی پیسەوه بوون.

«نتـ.»، «کنـ.» تمـ: ١- ئاو/٣.

«کنـ.» ١- ڕۆۆن کردنەوە و زاخاو دانی چاو بە تەماشای شتی جوان «ئافرەت، دیمەن،...» ٢- تمـ: ئاوی چاوسەندن.

«کنـ.» کوێر بوون، کەم بوونی بینایی.: هێندە چاوی بە کتێبــ.اندا چڕ داگرتووە وەختە ئاوی چاوی دابێ.

«مستـ. متـ.»، «کنـ.»، «سیمـ.» ترساندن و تۆقاندن، ترس وەبەر کەسێک نان، چاوترسێن کردن. * ئاوی چاودان/٢، «سنـ.» ئاوی چاوسەنن.

«نتـ.»، «مکـ.» هەوڵ و تەقەلای زۆر.: هەر چەندی ئەخت و چارم کرد، بێ فایدە بوو دەگەڵم نەهات و نەهات. تێبــ.ینی: وەکوو دەبینن ئەم وشەیە لە دوو کەرت پێکهاتووە، کەرتی دووهەمیان «چار» ڕوون و ناسراوە. بەڵام ئەخت وشەیەکە تەنیا لە موکوریان و ئەویش هەر لەم وشە «موڕەککەب» ەدا بیستراوە و زۆریش بە کار دەهێنرێ، جا لە بابەت ئەسڵەکەیەوە دوو ڕێی دەچێتێ: ۱- لە وانەیە «عهد» ی عەڕەبی بێ و جەڕابێ، کە ئەمەیان بە لای منەوە ئیحتیمالێکی کز و بێ هێز و پێزە. ۲- لە کوردستانی تورکیا «ئەختی، ئاختی» ناوە بۆ پیاوان، حاجی ئەختی «محەممەد ئەختی مەحامی_باڤێ تووژۆ_» یەکێک بووە لە ناودارەکانی شۆڕشی شێخ سەعید[تمـ: دۆزا کوردستان: زنارسڵۆپی «خوالێخۆشبوو: قەدری بەگ جەمیل پاشا» _لاپەڕە۸۲]، قەدری جان دەڵێ: «دەستێ کو ئەختی هەڵدایە سەردار+چاڤاتە هەژاند ئەو دەستێ گەمار» ۳- «... دەپشکی ۸۱ی «ئابان یەشت» داهاتوە کە «ئۆئیشتە» لە بنەماڵەی «فریانە» قوربانی بۆ «ئەناهیتە» کرد و لێی پاڕایەوە کە بەسەر «ئەختییە» ی سەرکێش دا زاڵی کا» «تمـ: پد، یگد. جـ- ۲_۳۹۳»، هەر لە پەراوێزی ئەو لاپەڕەیەدا پرۆفسۆر «پوورداوود» ئاوا دەڵێ: «داستانی «یۆشت فریان» و «ئەخت» مەوزووعی کتێبــ.ێکی پچووکی پەهلەوییە. «ئەخت» ی جادووباز بە سوپایێکی زۆرەوە هاتە شارێک و گوتی شارەکە خاپوور دەکەم ئەگەر کەسێ نەبێ بتوانێ ۳۳مەتەڵی من هەڵبێنێ. یەکێ لە پیاوچاکان کە «یۆشت فریان» بێ وەڵامی هەموو پرسیارەکانی دایەوە و «ئەخت» لە وەڵامی سێ پرسیاری «یۆشت فریان» دا، داما و کوژرا.». «ئەختییە» کە لە ئاوێستادا ناوی جادووگەرێک بووە، ئێستاش لە کوردستان هەر ناوە، جا ئەگەر بڵێین هەرتکیان یەکن لەوانە نییە لە ڕاستی لامان دابێ. «ئەختییە» خۆی لە قالبی سفەت و ئیسمی مەنسووب دایە و دوور نییە لە کاتی خۆیدا وەکوو لەقەب و مانای: زۆرزان، لێزان، فێڵباز و.... درابێ بەو «جادووگەر» ە ئێستا خۆشی و ماناکەشی لە بیران چوونەوە و «ئەخت» ی موکریانییان لێ بە جێماوە.

(کن.) خێرایی، توندوتۆڵی.

مست. لا.» تم: بەچاوەوە بوون.

مست. مت.» به هێزی «چاوەزار» کەسێک تووشی ناڕەحەتی یا زیان کردن.:: هێنده کوتی: گوڵدانەکه جوانه جوانه ! تا به چاوەوە ی کرد و شکا.

ست.» خاوەنی دەمووچاوی ناشیرین.* «سن.» بەد چێره بەدسەکوت. «مک.» ناحەز، ناشیرین.* «سیم.» ناشیرین، بەدفساڵ، بەددیمەن.. «جن.» بەدگل.

«نت.»، «سیم.»، «سن.» گۆشته زوونێکی له ناوچاوی ئادەمیزاد پەیدا دەبێ.

«نت.»، «سیه.» 1- خشڵێکی ژنانەیه له ئاڵتوون، زێو یا متو مووڕ دروستی دەکەن و ژنان لەنیوەی لای پێشەوەی سەریان قایمی دەکەن و به ناوچاوانیاندا دێتەخوار.*(مک.) پێشەسەر 2- تم: بەرچاوکه.

«سـ.»، «سیمـ.» پیاوی بێ قیمەت، سووک و چرووک، کەسێکی لە ناو کۆمەڵدا حورمەتی نەگیرێ: ئەگەر ئاڵچاخ نابەیە تەماحی دە ماڵی هەتیوان نەدەکرد. کەسێ ئاڵچاخ نەبێ خراپەی قەومی خۆی ناکا.

(ست.٩ تم: ئەنگوستەچاو.

(ست.)، (کن.) زۆر تاریک. ((... نەدەچووە تیلتکۆ بە شەوی ئەنگوستەچاو سینگی خۆی بە گوللەوە نێت و تاووس بۆ من بدزێ)) (قزڵجی: پێکەنین-٥٢). * ئەموستەچاو.

«مست. مت.»، «تت.» خاوێن کردنەوە و برژاندنەوه دەرمان کردنی برینان.(عا) تضمید.

«نت.» دەغڵ و دانێ کە دوای دەرهێنانی چاڵی گەنم یا جۆ، لەبنەوەدا دەمێنێتەوە و تێکەڵ بە کاوکۆتی چاڵەکە بووە و پێویستی بە خاوێن کردنەوەیەکی باش هەیە.

«نت.»، «مک.، سیه.، سن.» بۆنێکه لەو گەنم وجۆیه و ئاردی ئەوان دێت کە لە چاڵێکی «شەدار» ا ڕاگیڕابن. تێبــ.- گەنم و جۆ ئەگەر چاڵەکەیان نمی هەبێ ئەو ندەش نەبێ که بیان ڕزێنێ و به جارێک له کەرەمیان بخا خۆیان دەخۆنەوه و کاتێ دەکرێنه نان بۆنێکی تایبەتیان لێ دێ که نەک هەر به لووت هەستی پێدەکرێ بگره به تامیشیان ڕا دەزاندرێ که بۆ چاڵیان گرتووه.* «سن.» بۆنماوی.

1- «نت.» ئەو شتانەی که چاوی ئادەمیزاد دەیان بینێ، ئەوانەی که له نزیک ئینسان هەڵکەوتوون:: بڕۆ لاچۆ بەڕچاوم چۆڵ کە. «که تۆ ڕۆیی، لەبەرچاوم - کورەی خاکێ به ئاودا چوو + لەپاش تۆ ئەی گوڵی نەوڕەسته خاکی کوێ بەسەردا کەم». «وەفایی.، کۆڕ، ل-74» 2- «ست.» حاڵی هەموو ئەو شتانەی که له پێش چاوی ئینسان بن. «مج.» ئاشکرا، دیار. «عا.» واضح.* «بک.» بەرچاڤ.

«ست.»، «مک.، سیم، سن.» 1- حاڵی ئادەمیزادێکی توند دەست به ماڵی خۆیەوه دەگرێ و بەخشەندەیی لەسەر ناکا هیچ، بۆ ماڵ و منداڵی خۆشی به زەحمەت له دڵی دەبێتەوه و لای وایه هەر دەستی لێدا و لێی خەرج کرد دەبڕێتەوه و لەبرسان دەمرێ..* «مک.» لەچەر، ڕژدی. پیسکه. «سن.» دەس وشک. «جن.» چەش تەنگ. 2- ئەو کە سەی چاوی بەرایی نادا خەڵک له خۆشیدا ببینێ و حەز ناکا خەڵک هیچیان هەبێ

«حمس.» ئەنجامی کار و کردەوەی پیاوێکی بەر جاو تەنگ.* ڕژدی، لەچەری، پیسکەیی.

1- «مست. لا.» له پێش چاو ڕاگرتنی شتێ یا مەسەله و کارێک بۆ ئەوه جێ بە جێ بکرێ. ٢- نیشاندانی شتێک بە کەسێ یا کەسانێ.

«نت.»، «سن» 1- تم: ئافتابگەردان. 2- تم: بەرچاوکه.

«نت.»، «کعر.» پارچە قایشێکه هێندێکی ڕیشوو ڕیشوو کراوه و لەسەری وڵاغ «ئەسپ، ئێستر، گوێدرێژ» ی دەیبەستن و به نێو چاوانیاندا شۆڕ دەبێتە وه بۆ ڕەواندنەوەی مێش و مەگەز.تێبــ.ینی: ئاشکرایه ئی ئەسپ دەگەڵ ئی ئێستر و گوێدرێژ فەرقێکی هەیه و به مت و مووروو یا زێو دەێڕازێننەوه.* «مک.» پێشچاوکه. «سن.» بەرچاوه. «سیم.» بەرچاوگه/2.

«نت.» تم: بەرچا.

«نت.»، «سن.» تم: چاڵه بەفر.

«مست. مت.» بێ نرخ کردنی کەسێ یا شتێ لەلای یەکێک و بێ ئەهەمیەت کردنی. بێ قە در و قیمەت کردن.