«نتـ.»، «سنـ.، سیمـ.» خواردەمەنییەکە کە لە «ئارد» و «ڕۆن» و کەمێ شەکر یا دۆشاو، دروستی دەکەن و دەیدەن بە ژنی زەییستان تاتینی بێتەوە بەر. * «مکـ.» میوانی.

«مستـ. متـ.»، «سیمـ.» تمـ: ئاوپڕژێن کردن.

«نتـ.» تمـ: ئابڕوو.

«مستـ. متـ.» تم: ئابڕوو بردن.

«مستـ. لا.» تم: ئابڕوو چوون.

«نتـ.» گیاندارێکی بچووکە، لەشی بە ئەندازەی دەنکە جۆیێکە یا تۆزێ گەورەتر، چەند قاچی درێژی هەیە، لە هەندێ کانیاواندا دەبیندرێ، هەمیشە بەسەر ئاوەوەیە و زۆر خێرا دەجووڵێتەوە. گۆیا خڵت و خاڵ و لیتەی ئاو دەخوا و کانیاوێکی ئەو گیاندارەی تێدابێ ئاوەکەی هەمیشە ڕوون دەبێ و لای خەڵک پەسندە. ٭ئاو ڕۆشنکەرە.

«نا.» تمـ: ئاورنگ.

«مستـ. لا.» تمـ: ئاورنگ دان.

«نا.»، «کئێر.» مانگی چوارەمی ساڵی فەڕەنگی، دەکەوێتە نێوان مارت و مایس، ۳۱ ڕۆژە. ٭نیسان.

«نتـ.»، «مکـ.» تمـ: ئاوڕێش بوون. تێبــ.ینی: ئەم وشەیە بە تەنیایی دەکار ناکرێ، لە فارسیدا (هم ریش) ئاواڵ زاوایە.

«مستـ. متـ.» کتو پڕ پەلاماری کەسێک دان، پڕپێداکردن و چنگ لێ قایم کردنی «بە جۆرێ کە ڕیشیان تێک بئاڵقێ!» : هەر لە دوورەوە ئاوڕێشم بوو «بوو بە هاوڕێشم».

«نتـ.»، «سنـ.» تم: ئاوەڕۆ/۱.

ئامرازێک بووە، لە زەمانی کۆندا، ئەستێرە ناسەکان بەرزایی ئەستێرانیان لە ئاسۆی شوێنێک پێ دیاری کردووە «تمـ: لاڕووس_٦۴» و بۆ کار وباری تری ئەستێرەناسی بەکارهاتووە «معین: فەرهەنگ. جـ۱_۲٦٦». تێبــ.ینی: چونکوو قەدیم گەلێ ئیش و کار کە ڕووی دەدا، لە ئەستێران دەناسرا و لایان وابوو هەر ئینسانەی تالع و ئەستێرەیەکی هەیە کە چارەڕەشی و بەختەوەری بەستە بە گۆرانی ئەستێرەکەی بووە، بۆیە «ئوستورلاب» کە ئامرازێکی زانستیی ئەو زەمانانە بووە، لای خەڵک بۆتە ئامرازێکی ئەفسانەیی کە چارەنووس و بەسەرهاتی ئینسانان و نهێنییەکانی دنیای پێ دیاری دەکرێ. لە کوردستان هەندێ مەلا بۆ دۆزینەوەی «ئاو» ی ژێر زەوی و هەڵبەستنی بەنداوان و جاری کردنی ئاو کەڵکیان لەم ئامرازە وەرگرتووە. «... وەزیر تەماشای ئوستورلابی کرد و گوتی ئەو کەسەی لێی دەگەڕێن، لە ناو بەحرێکی خوێندا لەسەر کێوێکی زێڕ دانیشتووە...» «چیرۆکی فۆلکلۆری کوردی».

(نا.( ١- گەڵای دار و درەختان. ((مەیلی بکە بە سەوزە درەختانی مەدرەسە)) ((ئەوڕاقیان مقەدەمەیی شینیە یا سوور)) (نالی-مقبل-١٧) ٢- کاغەزی نووسین، کاغەزەکان. ٣- کۆمەڵێ کاغەز کە دەربارەی کەسێ شتێ یا کار و مەسەلەیەک نووسرابن. ئەوڕاقەکانیان ناردوە بۆ بەغدا هێشتا نەهاتۆتەوە. باش چاوەش ئەوڕاقەکانی ئەم کابرایە بێنە.

(نت.) تم: ئیعتبارنامە.

«نت.» ئەو بزنەیه که کاتێ «ئاغا» کوڕی دەبوو، دەبوایه مسکێنەکانی گوندەکەی سەروبزنی پێشکێش کەن.

«نا.»، «کعر.» تم: بڕغوو.

«نت.»، «سن.» حەشوورەیەکه وەکوو «کولله» وایه، بەڵام بچووکتره و ڕەنگی شینه، لەناو دەغەڵاندا دەژی، هەمیش ه زیقه زیق و جیرەجیر دەکا و دەنگی تیژه. «عا.»، زیز، سرار.* جڕجڕه. بەرزە چڕه.

«ست.» حاڵی کەسێکی بە نەڕەنەڕ و دەنگی بڵیند و تووڕەییەوه قسه بکا. # «مەنگوڕم به گوڕە گوڕم، مامەشم به مشە مشم». «فولکلۆر.» :: کوڕە هیچ نییه ئەوه هەمیشە هەروا بە گوڕەگوڕه.

«نت» 1- پارچه قوماشی کۆنی بێ کەڵک. 2- «مج.» هەر پارچەیێکی جلک.:: هەموو جلکەکانی لەبەر خۆی داڕنی و بزگوڕێکی د ەبەر خۆیدا نەهێشت.

«بنت.» به هێز، بەقەوەت، بە تووندی، بەتین و تاقەت.:: بەگوڕ خۆی هەڵاویشت و بەسەر دیوارەکەدا بازدی دا.

«ست.» حاڵی کەسێکی هێز و تاقەتی زۆری هەبێ.:: جوامێر پیاوێکی بە گوڕه.

«نا.» چێگەیەکە لە ناو پێگە و تاوڵەدا، بە خشت یا بەرد و قوڕ هەڵی دەبەستن وەکوو قووڵکەیەک وایە کە هەندێ لە زەوی بەرز بێ، ئالیکی بۆ وڵاغ تێدەکەن، دەکرێ ڕێزێک بە تەنیشت یەکەوە هەڵ ببەسترێن یا یەکی درێژووکە هەڵ بەستن و چەند وڵاغی لە سەر ببەستنەوە. * «بکــ.» ئافر، ئافەر، ئاخل «ژاباـ کفـ.»، «هو.» ئاو ـ وڕ، دەمگە.

«نا.» وەرگێڕانی سەر بە خێرایی، بۆ تەماشای کەسێک یا شتێک.: «ئاوڕێکی پاشەوە» کتێبــ.ێکی مێژوویی کوردە، حوزنی موکوریانی دایناوە.

«مستـ. لا.» بە خێرایی سەر بۆ لای تەنیشت یا پشتی خۆ، وەرچەرخاندن و تەماشا کردن.: تا ئاوڕم دایەوە خۆی ون کرد. بە لاماندا تێپەڕی هەر ئاوڕیشی نەدایەوە.

«مستـ. متـ.»، «کنـ.» ۱-چاودێری کردنی کەسێ، بە تەنگ کەسێکەوە بوون: ۲-بە لوتف بوون لەگەڵ کەسێ ٭ئاوڕ وێدان.

«مستـ. متـ.»، «کنـ.»، «مەنگوڕایەتی» تمـ: ئاوڕ لێدانەوە.

«ست.» حاڵی کەسێکی بە نەڕەنەڕ و دەنگی بڵیند و تووڕەییەوه قسه بکا. # «مەنگوڕم به گوڕە گوڕم، مامەشم به مشە مشم». «فولکلۆر.» :: کوڕە هیچ نییه ئەوه هەمیشە هەروا بە گوڕەگوڕه.