تۆڕی زاراوەپارێزیی وشەدان



بەرەڵلابوون
«مست. لا.» 1- هاتنەدەر و ڕزگار بوونی کەسێ یا گیاندارێ له بەند و داوێکی گە ڕان و هاتوچۆی لێ بەستبێتەوه. ڕزگار بوون له بەندیخانه و دیلی:: ئەوه سێ ڕۆژه گووروون بەرەڵڵا بووه کوڕینه ئێستره زەرد بەرەڵڵا بووه بزانن نایگرنەوه. 2_ حاڵەتی بێ بەند و باری و گوێ نەدانه هیچ له کەسێکدا:: کابرایەکی بەرەڵڵا بوو.
بەزاوابوون
«مست. لا.» 1- ئەنجام دانی کاری ژن و مێردایەتی له لایە ن کەسێکەوه که تازه ژنی بۆ گوێزرابێتەوه، تێبــ.ینی: زیاتر مەبەست لابردنی کچێنی «بووک» ه له لایان زاواوه که له زۆر کۆ مەڵگایاندا گرینگی تایبە تی هەیه و بە مایەی ڕووسووری «بووک» دادەنرێ:: هێشتا به زاوا نەبووه 2- «مج.» ژن هێنان:: یاخوا به زاوا بی «یاخوا ژن بێنی»
بەسەراچوون
«مست.، لا.»، «سیم.» تم: به سەردا چوون.
بەسەرداچوون
«مست. لا.»، «مک.» گەیشتنه لای کۆمەڵه خەڵکێک که خەریکی کارێک بن.::ئێمه به سەردا چووین نانیان دەخوارد. به سەردا نەچووباین به خەنجە ران یەکتریان پارچه پارچه دەکرد * «سیم.» به سەرا چوون.
بەسەرچوون
«مست.لا..» 1- تێپەڕین و ڕابواردنی وەخت، دەم، وەعده و کات. «وەڕ ەق ڕێزان خەزان کە وته ڕەزان، وەزعی چەمەن گۆڕا» بەسەرچوو فەسڵی گوڵگەشت و تەماشای باغ و سەحرام کەم» «کۆڕ: وەفایی، ل-73» 2- سەهوو کردن له قسەو حیساب و....،...دا سەردابڕین...
بەقین داچوون
«مست.، لا.»، «مک.» ڕق هەڵستان له کەسێ یا کەسانێ و پێ داگرتن لەسەر ئەم ڕقه و خۆ دوور گرتن له ئاشت بوونەوه.:: لێمان به قیندا چووه و سێ ڕۆژه چووەته ماڵی خاڵی و نایەتەوه.* «سیم.» بەقینا کەوتن. «مک.» به قیندا کەوتن. بەڕق دا چوون. بەڕق دا کەوتن. تێبــ.ینی: لەم مەسد رەدا وشەی «قین» هەر «کین» ی پەهلەوییه که دەنگی «ک» تێیدا له پاش بڵاو بوونەوەی ئیسلامە تی گۆڕاوه و بۆته «ق».
بەل بوون
[[به‌ل/3+ بوون «فع.» ]]
«مست. لا.»، «هل.» هەڵتۆقین و دەرپەڕینی شتێکی وەکوو لووله، له دیوی دەرەوه و گوشاد و فرەوان بوونەوەی لەناوەوه.::ئەوه ئەو تفەنگه بەچی وا بەل بووه.
بەندبوون
[[2-به‌/1-به‌ند+بوون]]
«مست، لا» «مک.» مانەوه له شوێنێک، گیربوون، وێستان. سەعاتێکم لەسەر بەندبن با لە سەر شێرکۆ بەند نەبین. هەرچی د کەین خوێنی بەند نابێ.
بەڕۆژووبوون
«مست. لا.» گرتنی ڕۆژوو بەو جوورەی ئیسلامەتی ڕێ و شوێنی بۆ دیاری کردووه.
بەڕێ بوون
«مست. لا.» ڕۆیشتن بۆ جێگایەک.کەوتنه ڕێگا:: بەیانی زوو بەڕێ بووین دە مەدەمی ئێوارێ گە ییشتنه جێ.* وەڕێ کەوتن.
بەڕێ چوون
1- «نت.» هەموو ئەو شتانەی بۆ ژیانی کەسێک پێویسته.:: ئەم بەسته زمانه خۆ کەسی نییه، کێ - بە ڕێ چوونی دەدا. 2- «مج.» ژیان:: جا ئەگە هیچ کارێک ناکا ئەدی بەچی بەرێێ دەچێ «دەژی»
بەگژداچوون
«مست. مت.» «مک.» پەلاماردانی کەسێک لە لایەن یەکێکی ترەوه بە نیازی شەڕ و خراپه. «هس.: به گژداهاتن». * «مک.» دەگژڕاچوون.
بەڵەدبوون
[[عا، كو]]
«مست، لا» 1- شاڕەزابوونی کەسێ لە ڕێگا و بان و... 2-فێربوون و شارەزا بوون لە ڕێگاوبان و... تێبــ.ینی: لەم دوو مانایانه یەکەمیان بۆ ئەو کەسانەیه کە له وەختی قسەکردنا شارەزابێ و به ڕێگا و بان بزانێ، دووەمیشیان بۆ ئەوانه که له کاتی باسکردنا شارەزانین.:: دوو سێ جار هاتووچۆ بکەی بەڵەد دەبی.
تێبــ.ەربوون
«مست. مت» کەوتنه گیانی یەکتری گیانداران کەوتنە گیانی شتێ له لایەن گیندارێکەوه یا زیاتر.:: گوێلکەکه تێپەڕ بوو بڕۆ بیگرەوه «کەوتنه گیانی دایکی بۆ شیر خواردن»
تێک بەر بوون
[[تێك «ده+یه‌ك» + بەربوون]]
«مست.، مت.» چڕژانه ناو یەکتری دوو دەسته گیاندار بە نیازی شەڕ و دوژمنایەتی.:: چوومەوە ماڵێ منداڵەکان تێک بەرببوون. لەشکەری «مامەش» و «دێبوکری» یان له دەشتی «مەحمەشه» ی تێک بەربوون. تێبــ.ینی: ئەم وشە یه وەختێک دەکار دەکرێ کە ئەو کەسەی قسە دەکا، لەکارە که ناڕازی بێ و به چاوی سووک تەماشای بکا.
خڕ ئیمچوون
ناڵی هەر چوار پەل. ماینەکە بەرەڵای وەستا کەریم خڕ ئیمچوون ناڵی کە.
له... بوون
وجوودی گیاندارێ یا شتێ لە شوێنێ:: له بەغدا بووم، ئەو ساڵەی له تەورێزێ بووین. ئوتۆمبیلەکە ی له بەر دەرکێ بوو، ئیمڕۆ خەڵکێکی زۆر له سەرا بوون، کتێبــ.ەکەی لەسەر مێزەکه بوو چی لێهات. تێبــ.ینی: بەقسەی دوکتۆر معین. «تم: بورهان، ج1، ل-314» ئەم مەسدەره له «بهە ڤ، بهوو» ی ئاریایی و «بەڤەئیتی» ئاوێستایی و «بهەڤهتی= بوو» ی سانسکرێتی کەوتۆ تەوه.
لێ بڵندبوون
«مست. مت.»، «کن.» تووڕە بوون ل ە کەسێ و له شوێنی دانیشتنی خۆ کەوتنه جموجۆڵ و هەڕەشه و قسە به تووند کردن. *لێ دەر پەڕین، لێ دەر هەڵبوون، لێ ڕاست بوونەوه.
لێ بەربوون
«مست.، لا.» تڕکەندنی کەسێ.:: مەحموود ئاغا یەکێکی لێ بەربوو خۆی کرد به نووستوو. ئاگای له خۆ نەبوو هەر دەڕۆی و لێی بە ردەبوو.