«نتـ.» جۆرە دارێکە، توێکڵ و دارەکەی سپییە، درێژ و ڕاست هەڵدەچێ، گرێ و گۆڵ و خوار وخێچی تێدا نییە، بۆ کاروباری دارتاشی و دارەڕای خانوو کەڵکی لێ وەردەگیرێ و کاغەزیشی لێ دروست دەکرێ. هس.: ئەسپین.

«نتـ.» گیایەکی دەشتەکییە و قەڵای خڕ و بچکۆلەیە و لاسکی بەقەد قامکێک ئەستوورە، ڕەنگی زیاتر «کەوە» یە تا سەوز، بەرێک دەگرێ هێندەی دەنکە نۆکێ، ناوەکەی پڕە لە تۆوی ڕەشی ورد. تێبــ.ینی: آ» بەری ئەم گیایە بە شینی کۆ دەکەنەوە و بە دەزوویەوە دەکەن و بە ناو ماڵا هەڵیداوەسن هەم بۆ ڕازاندنەوەی ژوور و هەم بۆ ئیشک کردنەوەی. ئەم دەنکانە دەگەڵ «کوندر» و «هووشە» یا بە تەنیا دەخەنە سەر پشکۆی ئاگر و بە ناو ماڵا دەیگێڕن تا دووکەڵ و بۆنی دە ماڵ بگەڕێ، دەڵێن بۆ «چاووزار» باشە و گۆیا مار و دووپشکیش لە بۆنی گیایەکە و دووکەڵی دەنکەکانی دەڕەونەوە. ب» بە لای منەوە ئەم وشەیە لە «سپێنتە» ی ئاوێستایی بە مانای: پاک، مقەددەس، تمـ: پد. یگد. جـ۲- ۱۴۵» و «ئەر» ئامرازی فاعیلی پێکهاتووە کە بە تێکڕایی ماناکەی دەبێتە «پاک کەرەوە»، وەکوو باس کرا ئێستاش لە کوردواری خۆمان بۆ دوورخستنەوەی زیانی چاووزار «خاوێن کردنەوەی ماڵ لە چاوی پیس، بەکاری دێنن». ج» زۆر بۆ ئەوە دەچم کە لە پێش ئیسلاما ئەم گییایە لە ئاتەشگەدەکانی دینی زەردەشتی وەکۆ «بخوور» بەکار هێنرابێ.

«نتـ.»، «مکـ.» ئاشێکی «تەندوورە» ی هەب، ئاشێکی دۆڵاشەکەی لە باتی ئەوەی لە دار و تەختە، یان هەر جۆگەیێک بێ، بە بەرد و قسڵ هەڵدەبەسترێ و لە دۆڵاشی دیکە ڕژدتر دەچێتە سەر «تەمبوو». ئەمەش بۆ ئەوەیە ئاو بە فیڕۆ نەچێ و کەمتریش پێویست بێ بۆ وەگەڕخستنی ئاش. * «سیمـ.» ئاشەتەنوورە.

(مست. لا.) ١-ورتەورت کردنی سیحرباز لە ژێر لێویەوە. ٢- (کن.) قسەی لووس کردن.

(نا.)، (کعر.) ١- لەقەبێکە بۆ ڕێزلێنان بە پیاوە گەورەکانی عوسمانی کوتراوە. ٢- بۆ ڕێزگرتن دەخرێتە دوای ناوی پیاوانەوە. ((... لە حەواشەوە عبدالقادر ئەفەندی سنووری مڵکی خۆی دیاری کردووە، تەنانەت هەتاویش بەخۆڕایی ناتوانێ ڕێی بکەوێتە ئەوێ)) (قزڵجی: پێکەنین-٢٥). ٣- هەر کەسێکی چاکەت و پانتۆڵی دەبەردابێ. ٤- بۆ تەوس و پلار بە ڕاوێژێکی تایبەتی دەکوترێ. ئەفەندی! ئەوە لەکوێ بووی. هۆی ئەفەندی فەردە ئەوە بۆ واز لەم قسە زلانەت ناهێنی. تێبــ.- دوکتۆر معین دەڵێ: ئەم وشەیە لە (ئۆتانتیکۆس)ی یۆنانی وەرگیراوە و ئاوای مەعنا لێداوەتەوە (ئەو کەسەی بۆخۆی ئیش دەکا، مووستەقیل بە زاتە)، (تم؛ فەرهەنگ. ج١-٣١٩).

(نفا. سفا.) کەسێکی شتێکی بە ئەمانەت لەلا دابنێن، بۆ ڕاگرتن و پاراستن و چاوەدێری کردنی. مام عەولای سەوزیچی ئەمینداری باغی مکایلی بوو.

(حمس.) پیشەی کەسێک کە خەڵک شتی بە ئەمانەت لا دانێن. بە ئەمینداری لە ماڵەکەیان دانیشتووە، بە ئەمینداری ناردوویانەتە سەر خەرمان.

(بنت.) تم: ئەمەندووکانە.

(بنت.) تم: ئەمەندووچکە. تێبــ.- دەنگی (چ)ی ئووچکە لەسەر زمانان بۆتە (س).

(بنت.) میقدارێکی کەمتر لە ئەمەندووکەی پێ دیاری دەکرێ. *ئەمەندووسکە، ئەوەندووسکە.

(بنت.) بۆ موبالغە لە بچووک نیشاندانی شتێکدا. هێشتا ئەمەندووکانەیە، وایە! گەورەتربێ چۆن دەبێ. *ئەمەندووسکانە.

)بنت.) میقدارێکی کەمتر لە (ئەمەندە) پێشان دەدا.

(بنت.) ١- بە شێوەیەکی نامەحدوود میقدارێک پێشان دەدا (جاروبارە بە ئیشاڕەی دەست یان بەراوردکردن دەگەڵ شتێکی تر تەحدید دەکرێ). ماریکمان کوشت ئەمەندە دریژ بوو نەبێتەوە، ئەمەندەی بەرچیغێکیش ئەستوور بوو. قەت وڵاغم نەدیوە ئەمەندە بەرز و شۆخ. ئافرەتی ئەمەندە خوان هەر نابێتەوە. ٢- وەڵامی پرسیاری (چەند) و (چەندە)ی پێ دەدرێتەوە. مارەکەی کوشتتان چەندە درێژ بوو؟ -ئەمەندەی پشتێندێک. *ئەمەند، ئەمەنە، ئەوەند، ئەوەندە، ئەوەنە، هێندە.

(سمف. نمف: ئەنجنین) پارچەپارچە کراو، لەت و پەت کراو، وردوردکراو، لەشێکی زۆر خەنجەر لێدراو * ئەنجنراو، جندراو، جنراو.

(نا.) ١-حەجم یا میقداری هەر شتێک بە کێشانە یا پێوانە. بە ئەندازەی شەش گەز فاسونیان بۆ بکڕە، بە ئەندازەی سێ کیلۆ دەبێ، ئەندازەی قاچی چەندە؟ ٢- نە گەورە نە بچووک، پڕبەپێست، لە قەدەر حاڵ، حەددی مەعموولی هەر شتێک. ((بۆرە نەبێ بازەبێ، کلکی لە ئەندازە بێ)). ٣- مقیاسە هەندێ لە سەنعەتکار (بەنا، جلدوور...) بۆ هەندێ کاروباری پیشەی خۆیان تەرخانی دەکەن و بەپێی مەبەست شکڵی دەگۆڕێ و گەورە و بچووکیش دەبێ. ئەندازەی بەنایان، ئەندازەی بەرە تاسکڵاو، ئەندازەی وڵاغان ( بۆ پێوانی بەرزی و نزمی). ((قەت بە یەک ناگەن لە یەک جا ئەم خەزان و ئەو بەهار)) ((ڕاستی شمشاد و قەددی تۆ بە ئەندازەی یەکن)) (سالم: گ،-٦٠)

(مست. مت.) ١-پێوانی درێژی، پانایی، قووڵایی، بەرزایی یا ئەستوورایی شتێک. ٢- دیاری کردنی مقیاسی جلوبەرگی ئینسان. بچۆ لای خەییاتەکە با ئەندازەت بگرێ. ((... هادی خان بۆ ئەندازە گرتنی هێلکەکان، کونێکی خڕی کردۆتە تەختەیەک...)) (قزڵجی: پێکەنین-١١٨)

کەسێکی لە پارتێکی سیاسی، ڕێکخراوێکی پیشەیی یا لێژنەیەکی تایبەتی و... و... کاردەکا. ئەندامی پارتی دێمۆکراتی کوردستان، ئەندامی یەکێتی نووسەرانی کورد. ٣- (تت.) دەوڵەت یا وڵاتێک کە لە یەکگرتنی چەند دەوڵەتدا بۆ مەبەستێکی تایبەتی یا بۆ یەکێتی و پێکهێنانی دەوڵەتێکی فیدڕاڵی، بەشدار دەبێ. دەوڵەتی ئازربایەجان ئەندامە لە یەکێتی شووڕەویدا، عێراق ئەندامی جامیعەی عەرەبییە. تێبــ. آ) وەک ژابا نیشانی داوە دەنگی (ن) لە ئاوێستایی ئەم وشەیەدا (ن)ێکی گنە و سووکە دەنگێکی (گ) لە پاش (ن)ەکەوە هەیە، هەروەک لە بن لەهجەی سلەیمانیدا بەدی دەکرێ. ب) ژابا. (تم:-٢٢)ش و دوکتۆر معینیش (تم: فەرهەنگ-٣٧٢) جگە لە ئازای لەش ئەم وشەیان بە ئامرازی نێرینەیی مانا لێداوەتەوە. * (سن.) ئەنام.

(نا.) خەم و خەفەت، پەژارە. ((ئەوەندە ززاری کەرد جە ئەوەندۆی دەروون)) ((خوڕۆش کەرد نە سەنگ قوللەی بیستوون)) (خانا- ٤١٣).

١- (نا.) تم: ئەندێشە. ((هەرچەند دەکەم فکر و ئەندێش، تەوەلابووم لە قەوم و خوێش)) (فۆلکلۆر). ٢- (ری. فع.) وەکوو پاشبەندێک لە تەرکیبدا سفەتی فاعیلی دروست دەکا. دوورەندیش (ئەو کەسەی قووڵ تێدەفکرێ، ورد لێک دەداتەوە). تێبــ.- ئەوەندەی پێم شک بێ لە کوردیدا هەر ئەو تەرکیبە هەیە.

(نا.) ١- بیر، خەیاڵات. ٢- ترس، غاییلە، مەترسی، واهیمە. ((ئای سلێمان بەگ عەداڵەت پیشە)) ((لە دێوی کێوی قاف بێ ئەندێشە)) (پیرەمێرد-٣٣٨) ((فەرقی ئینسان و وڵاغ ئەندێشەیە، ئەندێشەیە)) ((بۆ نەمانی عەقڵ و ئیدڕاک، مەی، دزێکی کارییە)) (دلدار: گم- ٢٥) *ئەندێش تێبــ.- هەرچەندە ئەم وشەیە لە ئەدەبیات و فۆلکلۆری کوردیدا بەکارهاتووە بەڵام بە لای منەوە وشەیەکی فارسییە.