«مست.لا.»، «سیم.» تم: به قین داچوون.

لە ئەنجامدا لە نەتیجەدا، هەر...

«نا.»، «مکـ.» تمـ: ئیعتیقاد.

«نا.» بەردێکه، چەند جۆری هەیه، لەوانەیە هێندێکیان لە ڕیزی بەردە بە قیمەتەکان دەژمێردرێن و زیاتر دەکرێتە نەقیمی ئەنگوستیلە و ملوانکە... بۆ خۆ ڕازاندنەوەی ژنان، جاران مۆریشیان لێ دروست دەکرد. بەردێکی ئاودار و جوانه، گەلێ ڕەنگی هەیه، لە هەموان پەسەندتری «سووری ئاتەشی» یە و جۆرێکی تریشی «دڕووبا» یە. لە باری کیمیاییەوە ئەم بەردە بەردێکی «سیلیسی» یە و چەند زەڕە «مۆلیکول» ئاویان تێدایە کە ژمارەیان تا ١٨ تێناپەڕێ و لە جۆرەکانی ئاقیق دا کەم و زۆر دەبێ، ئەگەر بیهاڕنەوە و بەسەر ئاگری وەرکەن وەکوو خۆی قرچە قرچ دەکا، ئەوە ئاوەکەیەتی کە دەبێتە هەڵم. لە بەردی تر سوکترە و جاروبارە هێندە سووک دەبێ کە سەر ئاو دەکەوێ، لە کوردستان هەندێ نەوعی هەیە. * یاقیق

«نتـ.» بەردێکی زەردی مەیلەو ڕەشه، وەک وردە شووشەی بوتڵی شکاو دەچێ، لە تیرەی ئەو بەردانەیە کە لە ئەنجامی ئاگرپژێنی هەندێ کێو پەیدا بوون، زۆر سەخت و ڕەقە و وەک تیغیش دەبڕێ، ئادەمیزادی دەوری بەرد چەک و هەندێ شتی تری «سەر نێزه، کیڕد، سەرە رمب و دەمەداس...» لەم بەردە کە لە گەلێ شوێنی کوردستان دەست دەکەوێ، دروست کردووە.

«نا.» دەریای زۆر گەورە و پان و بەرین. تێبــ.ینی: آ» لە دنیادا پێنج ئوقیانووس هەن: ۱- ئوقیانووسی گەورە «کەبیر، هادی، ساکن، ئارام» ۲- ئوقیانووسی ئەتڵەس «موحیتی ئەتڵەسی، ئاتڵانتیک» ۳- ئوقیانووسی هیند. ۴- ئوقیانووسی سەهۆڵ بەندی باکوور. ۵- ئوقیانووسی سەهۆڵ بەندی جنووب. ب» ئوقیانووس و دەریاکانی تر، تێکڕا لە دە بەش حەوت بەشی ڕووی زەوییان داپۆشیوە. ج» ئەم وشەیە لە لاتینیڕا چۆتە ناو زمانی یۆنانی و بۆتە «ئۆکێئانۆس»، ئەو جار عەڕەب وەریانگرتووە و کردوویانە بە «ئوقیانووس» وە بەم شێوە عەڕەبییەی هاتۆتە ناو زمانی فارسی و کوردی و زمانانی ترەوە. ٭بەحری موحیت.

«نا.»، «کئێر.» یەکێکە لە پێنج بەشەکانی دنیا لە قاڕەی «ئوستوڕالیا» و لە چەند کۆمەڵە دوورگەیەک پێکهاتووە، کە لە ئوقیانووسی ئارامدا پەرش و بڵاون. هەشت میلیۆن و ۹۷۰هەزار کیلۆمەتری چوارگۆشەیە و ۱۹ میلیۆن نفووسی هەیە «۱۹٦۹»، تمـ: «لاڕووس_۱۴۴۴».

١- (مس. لا.) وەرگەڕان، سەرەو ژێر بوون، هەڵگەڕانەوە، قڵپ بوونەوە. ٢- (نمس.) آ) پشێوی. نائارامی. ب) (کئێر.) شۆڕش بۆ هەڵگێڕانەوە و تێکدانی ڕێژیمی سیاسی و سیستێمی ئابووری وڵاتێک و بنیات نانی ڕێژیمێکی کامڵتر و پێشکەوتوانە تر. ئینقیلابە مەشڕووتەی ئێران. ئینقیلابی مەخنی ئۆکتۆبەر. * (کعر.) سەورە (عا.: سوورە)، شۆڕش. ج) (کعر.) پیلانگێڕی و ڕاپەڕینی کتوپڕی هەندێ لە سوپای ولاتێک بۆ ڕوخاندنی دەوڵەتی قانوونی. *(کئێر.) کوودتا.

(ست. کئێر.) ١- ئەو کەسەی شۆڕش هەڵدەگیرسێنێ، ئەوەی بە جۆرێ لە جۆران پشتی شۆڕش دەگرێ. *شۆڕشگێڕ، (کعر.)، سەوری. ٢- هەر کارێ یا شتێ کە پێوەندی بە شۆڕشەوە هەبێ. * شۆڕشگێڕانە.

(مست. لا.) لەناو چوون، پووچ بوونەوە، فەوتان، نەمان.

«حمسـ.» حاڵەتێ کە پیاوی ئەحمەق هەیەتی، نەزانی و تێ نەگەییشتوویی.: بە ئەحمەقیی خۆی ببەخشن.

«شقی.»، «نا.» ۱- دڕ و بێ حەیا۲. - شڵتاغ باز، شەڕ فرۆش. ۳- خۆبەئازازان، ملهوڕ. ۴- ئەوەی گوێ ناداتە دابی کۆمەڵایەتی و هەرچی ویستی دەیکا و خۆی بەسەر خەڵکیدا دەسەپێنێ. ۵- دز و ڕێگر.: دەک بە زیادی خێرێ نەبێ خۆ ئەم هەتیوە پیسەی کوێخا بارامیش لێمان بۆتە ئەشقیا، ئەم دنیایە بۆ وای لێهاتووە هەر دەمڕووتێ دووعانەی لە باخەڵی خۆیدا دیت دەبیتە ئەشقیا و جاددە نایکێشێ. «غەرەز لەم جرت و پرت و فاک و فیکە» «ئیتاعەی ئەشقیایە و دەفعی ئەشڕاڕ» «ڕەزا- ۲۲»

«حمسـ.» کارێکی پیاوی ئەشقیا دەیکا، ئەوەی لە ئەشقیایان بووەشێتەوە: ئەشقیایی پیشەی ئەوانە نییە کە شەرمیان بە خۆیانە.

(نت.)، (مک.) تم: بازی دەوڵەت. ((سبحەینێ کە ڕۆژ کراوە، مەجلیسی تاقیقی گیراوە، بازی یەقینیان هێناوە، هەردووک چاوی بەستراوە، هەڵیان ئاوێت ڕاوەستاوە، لە هەوای لەنگەر بەستراوە، سەربەرەژێر هات گەراوە، ئیکلامی فەرخی کێشاوە)) (تحفە، ب٢، ل- ١٤٢/١٤١).

(مست. لا.) ئالوگۆر کردنی شتان پێکەوە و لەسەردانەوە یا لەسەر ئەستاندنەوەی.: ئەم کابرایە ڕۆژێ هەزار باقی و ساقی داەکا.، کەس تێی ناگا خەریکی چییە.

«مست.، لا.»، «مک.» ڕق هەڵستان له کەسێ یا کەسانێ و پێ داگرتن لەسەر ئەم ڕقه و خۆ دوور گرتن له ئاشت بوونەوه.:: لێمان به قیندا چووه و سێ ڕۆژه چووەته ماڵی خاڵی و نایەتەوه.* «سیم.» بەقینا کەوتن. «مک.» به قیندا کەوتن. بەڕق دا چوون. بەڕق دا کەوتن. تێبــ.ینی: لەم مەسد رەدا وشەی «قین» هەر «کین» ی پەهلەوییه که دەنگی «ک» تێیدا له پاش بڵاو بوونەوەی ئیسلامە تی گۆڕاوه و بۆته «ق».

«مست. لا.»، «مک.» تم: بەقین دا چوون.

«کن.» ئافرەتی ڕوو هەڵماڵراو کە بە هیچ بارێک لەبار نەکەوێ. هس.: «لو.» بەله = چیلکه.

«نتـ.» ئارەقێکە لە جاترە «تمـ: ــ» کە گیایەکی بۆ نخۆشی کوێستانە، دەگیرێ و بۆ زگ ئێشەی جۆربەجۆر ئەخورێتەوە، تامی وەکوو نەعنە وایە بەڵام تاڵ و تیژترە، خواردنەوەی قڕقێنە دێنێ بۆیە بۆ تەعب بوونیش «ئینتەلا» بەکاردێت.

«نتـ.» ئارەقێکە لە گیای شاتەڕە «تمـ : ــ» ئەگیرێ و بۆ هێندێ نەخۆشی پێست بەکاردێت. ئەو شوێنەی مەبەست بێ یا بە لۆکە ئارەقی لێ دەدەن یا خەنەی پێ دەگرنەوە و دە شوێنە نەخۆشەکەی دەدەن.

تمـ: ئارەقی ڕەش و شین دەدران.

تمـ: ئارەقی ڕەش و شین دەردان.

«کنـ.» زۆر ماندوو بوون، زۆر خۆماندوو کردن بە ئیش یا قسە و کاری فیکرییەوە: تا کتێبــ.خانەکەم ڕێکخست ئارەقی ڕەشو شینم دەردا، شاسوار تا مەسەلەکەی جەبری حەل کرد ئارەقی ڕەش و شینی دەردا. «... شیخ سەعیدی سەبیلان چەند ڕۆژێ دوکانی دانەنا، لێمان پرسی ئاغا ! لە کوێ بووی؟ وتی: خێڵێکی جنۆکەی کافر هاتبوون لە دەرەوەی «سابڵاغ» هەڵیا ندابوو، نیازیان خراپ بوو، چوومە گیانیان تا دەفعم کردن ئارەقی ڕەش و شینم دەردا» «بیرەوەری خۆم».

«نتـ.» بەردێکی زەردی مەیلەو ڕەشه، وەک وردە شووشەی بوتڵی شکاو دەچێ، لە تیرەی ئەو بەردانەیە کە لە ئەنجامی ئاگرپژێنی هەندێ کێو پەیدا بوون، زۆر سەخت و ڕەقە و وەک تیغیش دەبڕێ، ئادەمیزادی دەوری بەرد چەک و هەندێ شتی تری «سەر نێزه، کیڕد، سەرە رمب و دەمەداس...» لەم بەردە کە لە گەلێ شوێنی کوردستان دەست دەکەوێ، دروست کردووە.

(نت.) تم: ئیعتبارنامە.

١-(س.) پایەدار، بەردەوام.« بیبەنە خزمەت عەرشی عێڕاقی» «بڵێن یار باقی و هەم باقی و هەم سوحبەت باقی (پیرەمێرد 102) ٢-هەرشتێکی کە لە شتێ مابێتەوە، پاشماوە: ماوە دە دینار باقی حیسابەکەی پێشووش ماوە ٣- فەرقی نرخی دوو شتان کە پێکیان دەگۆڕنەوە: ساعەتەکەی دایە و پێنج دیناریشی باقی دایەوە و ڕادیۆکەی لێ وەرگرت.

(مست. لا.) ئالوگۆر کردنی شتان پێکەوە و لەسەردانەوە یا لەسەر ئەستاندنەوەی.: ئەم کابرایە ڕۆژێ هەزار باقی و ساقی داەکا.، کەس تێی ناگا خەریکی چییە.