تۆڕی زاراوەپارێزیی وشەدان



بۆره سوار
[[1-بۆره/2+سوار]]
«نت.» سوارێکی نەناسراو، سوارێکی لات.
ئاوری سوور
«نتـ.»، «مکـ.» ۱-پۆلووی ئاگر کە ئەوەندە گەشابێتەوە هیچ سەرە بزووت یا خەڵووزی تێدا نەمابێتەوە. ۲- «کنـ.» بەڵای گەورە.: ئاوری سوور بێ خۆی تێداوێ.
ئێسک سووک
[[ئێسک + سووک]]
(ست.) ئینسانی لەبەر دڵان، کەسێکی شکڵ و شێوە یا جووڵانەوە و ئاکاری لە بەر چاوانی نەخا. * ڕەزاسووک، ڕەزا شیرن، خوێن شیرن (شیرین).
ئەرخەوان سوور
«نتـ.»، «سیمـ.» فەسڵی لافاوی بەهاران. تێبــ.ینی: دوو هۆی هەیە کە ئەو فەسڵەیان وا ناو ناوە، یەکەم چونکوو دەکەوێتە وەختێ کە داری ئەرخەوان گوڵ دەکا، دووەمیش لەبەر ئەوەی کە ئاوی ڕووباران سوور دەبێ و شێوەی ڕەنگی ئەرخەوان دەدا.
ئەسپ سوار
«ستـ.» کەسێکی سواری ئەسپ بێ، نەک وڵاغی تر. «من پڵاوخۆرم بە دۆ تێر نابم» «من ئەسپ سوارم بە کەر فێر نابم» «پیرەمێرد- ۲۱۴»
بای سوور
(نت.)، (مک.) نەخۆشێکە تووشی پێستی لەشی ئادەمیزاد دێت و دەیپەنمێنێ و ڕەنگی سوورێکی مەیلەو بۆر هەڵدەگێڕێ، ئاوساویەکەی تا توێژی بنەوەی پێست دادەخرێ، زیاتر لە دەم و چاو دەدا و یەک لەیەکی دەگرێتەوە، میکڕۆبی ئەم ئەخۆشیە (سترێمیتۆکۆک streprocoque) ە و بە زاراوەی پزیشکی نەخۆشیەکە (Erysipele)ی ناوە. * بای مەمبارەک. (سن.) بنەوشی. (جنو.) بای سۆر. تێبــ.- لە کوردەواریدا بۆ چاک کردنی ئەم نەخۆشییە (چاکتایبەتی لە گەلێ شوێنی کوردستان هەن، نەخۆش لە ڕۆژێکی چوارشەممۆدا دەچێتە سەر (چاک)ی و گیسک یا کەڵەبابی لە ناو (قسن)ەکەیدا دەکوژێتەوە و هەندێ لە گکی سەر (چاک)ەکە تێکەڵ بە خوێنەکەی دەکا و دەو جێگایانەی لەشی دەدا کە بای سووری گرتووە. ٧- (مج.) آ) هیچ. بێ فایدە. ((ئەگەرچی قەننەکەی تۆ کارەبایە)) (( بەڵام تەرکی بکە، ئەم کارە بایە)) (نالی: گم-چ) با هەر قسە بکا وەبزانی بای دێ.
بایینجانی سوور
«نت.»، «مک.» تم: بایینجان /٢-ب.
بلچه سووره
[[بلچ+3-ئه/2+سوور+5-ئه/1]]
«نت.»، «سن.» گوێژی سوور.
بووک سوار کردن
مست. مت.» بووک لەبەر ماڵی بابی سواری «مایین» کردن تەسلیمی بووکێنیان کردنی تا بیگوێزنەوه ماڵی زاوا. تێبــ.ینی: ئەم کاره تەنیا لەناوی شیرەتان و دەوڵەمەندانی شارانی کوردستان باو بوو، بووکی فەقیرو هەژاران به پێیان دەگوێزرایەوه
بۆرسوار
«نت.» پیاوێکی سوار ئەسپی «بۆر» بێ. تێبــ.- له لەهجەی «دیزفوولی» دا «بۆرسوار» به «لۆڕ» ان دەڵێن، له بەر ئەوەی که «لۆڕ» ەکانی خوزستان سواری ئەسپی بۆر دەبوون. «تم: معین، بورهان، بورهان، ج1، ل- 314» .
ئاسوودە
«سمفـ.» ١- حەساوەوە. ٢- بێ خەم و خەفەت. ٣- بێ قڕە و بڕە، بێ جموجۆل، ئارام و بێدەنگ. ٤- بێ گیروگرفت، دوور لە ناڕەحەتی.: چایەکی خوادەوە و جگەرەیێکی کێشا ئاسوودە بوو، تا چاوی پێ نەکەوت دڵی ئاسوودە نەبوو، خۆزگەم بە خۆی کە منداڵی نیە چا نیە ئاسوودەیە، مناڵینە ئاسوودە دانیشن، چابوو مرد بۆ خۆی ئاسوودە بوو. تمـ: ئاساییشت.
ئاسوودەبوون
«مستـ. لا.» ١- لە کۆڵ بوونەوەی گیروگرفت. ٢- ماندووحەسانەوە.
ئاسوودەکردن
«مستـ. متـ.» ١- گیروگرفت لە کۆڵ یەکێک کردنەوە. ٢- بارسووک کردن و حەساندنەوەی «ماددی و مەعنەوی» کەسێک. ٣- «کنـ.» کوشتن و لە ناو بردن: بیبەن ئاسوودەی کەن «بیکووژن».
ئاسوودەیی
[[ ئاسوودە + ٢- ئی] ]
١- حاڵەتی بێ گیروگرفتی. ٢- سەر سووکی و بێ قڕە و بڕەيی. ٣- ئاڕامی و بێ شەڕ و شۆری.
ئوسووڵ
[[=عا.:ئسوول]]
«نا.» ۱- داب و دەستووری کۆمەڵایەتی، ۲- شێوەی جل و بەرگ و دەبەرکردنی. ۳- «کئێر.» سەرەتاکان، مەبادیی سیاسی: ئوسوول وایە کە چوویتە لای نەخۆش شتێکی دەگەڵ دەستی خۆت بۆ بەری. شەڕواڵ و ستارخانی ئوسووڵی سلەیمانییە. ئاخر نابێ تۆزێ ئوسووڵ بزانی! تێبــ.ینی: مەعنای سێیەمی ئەم وشەیە لە فارسیڕا پەڕیوەتە ناو زمانی کوردی.
ئوسووڵی
[[عا.]]
«سـ.»، «کئێر.» ۱- کەسێکی دەربەندی ڕێک و پێکیی کاران بێ و بە پێی ڕێ و شوێنی پێویست جێبەجێیان بکا و مەبەستی ئەوە نەبێ هەرچۆنی بێ کارەکە ڕاپەڕێنێ، بەڵکوو بەو جۆرە ئەنجامیدا کە دیاری کراوە.: هەڵمەتەکاسە دەگەڵ پیاوی ئوسوولی فەرقیان زۆرە. ۲- کاری حیسابی و ڕێک و پێک: کاری ئوسوولی هەر دەچێتە سەر. ٭مەبدەئی.
ئێسترسوار
(ست. نت.) ١- کەسێکی سواری ئێستر بێ. ٢- (کعر.) جەندەرمەی دەوری عوسمانی. تێبــ.- لەبەر ئەوەی وڵاغیان ئێستر بوو لە کوردستان دەسووڕانەوە، ئەم ناوەیان بە سەردا بڕاوە. ئەم ناوەیان بە سەردا بڕاوە. *قاترسوار.
ئەفسووس
[[پهـ: ئەپەسۆس]]
«نا.» داخ و حەسرەت، حەیف. «سەد هەزار ئەفسووس بۆ ئەهلی بیلادی مە ئەدەب» «قەت نەبوو فەرقی بکەن، کێ زەڕگەرە، کێ کوورەتاب» «ئەدەب»
ئەفسووس خواردن
«مستـ. لا.» ئاخ هەڵکێشان و خەم و خەفەت خواردن بۆ شتێک کە لە دەست چووبێ، با کەسێکی مردبێ یا بۆ ڕووداوێکی ناخۆش.
ئەفسوون
[[پە: ئەفسۆن]]
«نا.» ۱- ئەو قسانەی جادووباز لەبن لێوەوە دەیکا ٭ئیسم/۲. ۲- قسە یا ئەدا و ئەتوارێک کە پیاو لە خشتە دەبا و هەڵی دەخەڵەتێنێ. «هەزار ئەفسوون و جادووی پێوە ئاوێزانە ئەم ڕیشە» «ڕەزا- ٤٦»
ئەفسوون خوێندن
(مست. لا.) ١-ورتەورت کردنی سیحرباز لە ژێر لێویەوە. ٢- (کن.) قسەی لووس کردن.
ئەفسوونباز
[[ئەفسون+باز (ری. فع.)]]
(سفا.)، (سن.) ١- کەسێکی کاری ئەفسوون کردن بێ. ٢-خەڵک خەڵەتێن *جادووباز، سیحرباز،فێڵباز،ئەفسوونگەر.ئەفسوونساز.
ئەفسوونبازی
[[ئەفسوونباز+ئی]]
(حمس.) ١- بەکارهێنانی سیحر و جادوو. ٢-خەڵەتان و لە خشتەبردنی خەڵک بە قسەی لووس. *ئەفسوونسازی،ئەفسوونگەری.
ئەفسوونساز
[[ئەفسوون+ساز (ری. فع.)]]
(سفا.) تم: ئەفسوونباز.
ئەفسوونسازی
[[ئەفسوونساز+ئی]]
(حمس.) تم: ئەفسوونبازی. ((خوسرەو ڕەزاشەن بە ئەفسوونسازی)) ((بەدەس شاپوور بدەرۆم بازی)) (خانا-٣٢٩)
ئەفسوونگەر
[[ئەفسوون+گەر (پب.)]]
(نفا. سفا.) تم: ئەفسوونباز. ((خەستەیی موژگان خەدەنگێکم، نیگاهی دڵبەرە)) ((بەستەیی گیسوو کەمەندێکم، دەڵەی ئەفسوونگەرە)) (ئەدەب)
ئەفسوونگەری
[[ئەفسوونگەر+ئی]]
(حمس.) تم: ئەفسوونبازی.
بارسووک
[[بار + سووک]]
(ست.) ١- حاڵی ئینسانی بێ ئەرک، حاڵی کەسێکی کە چووە شوێنێ، خەڵکی ئەم جێیە زۆر بەخحیەوە ماندوو نەکا. ٢- (مج.) پیاوی فەقیر و نەدار. تێبــ.- بەو مانایەیە کە ئەگەر هات و ماڵی بارکرد ئەوەندەی نییە قورسایی بخاتە سەر پشتی بارەبەر.
بارسووک کردن
(مست. مت.) ١- کەم کردنەوەی قورسایی باری وڵاغ یا هەر هۆیەکی تری گواستنەوە. ئەم سەربارە داگری و هەندێ باری گوێدرێژەکە سووک کەی باشە، دەنا لەم هەورازە سەرناکەوێ. ٢- کار لە کۆڵ کەسێ کردنەوە، تەکلیف لەسەر لابردن، ئەرک کەم کردن. ئەگەر ئەم دەفتەرەیان تۆ بینووسیتەوە بارم سووک دەکەی، خۆزگە دەڕۆیشتن و باریان سووک دەکردین.