تۆڕی زاراوەپارێزیی وشەدان



بەستەنی
[[2ــ به‌‌ست+ ئەنی]]
(نت.)، (کئێر.) خواردەمەنێکی ساردە لە شیر و شەکر و ماددەیەکی تام و بۆنخۆش دروست دەکرێت. *(کعر.) دۆندرمە. (مک.) حەلاوێ. تێبــ.- آ)شیرەکر دەکتێکە ناو دەفرێکی ئوستوانەیی تایبەتی و تۆزێ لە شتێکی تام و بۆنخۆش شەکرەکەی تێدا دەتاوێنرێتەوە و (گوڵاو، وانیل، ئاوی میوە و..)ی تێدەکرێ و ماددەیەکی نووسەک (چڕیش یا سەهلاب...) یشی لێ زیاد دەکرێ. ئەوجار دەخرێتە ناو بەرمیلێکی بچووک (دار یا تەنەکە) و دەوروبەری بڕ دەکەن لە (بەفر) و دەست بە سووڕانی دەفرەکە دەکەن تا شیر و شەکرەکە لە ناویدا دەمەیێ و وەکوو سەهۆڵی لێدێت. ب) ئەمە شێوەیەکی سەرەتایی سازکردنی (بەستەنی) بوو لە کوردستان، پاشان وایلێهات کە دەفری ناوەڕاست بە شێوەیەکی میکانیکی (بە چەرخ) بادەدرا دەسووڕێندرا، بەڵام ئێستا مەکینەی تایبەتی هەیە کە بەکارەبا ئیش دەکا. ج)کەرتی (ئەنی) لەم وشەیەدا پاشبەندە و کاری (ئەمەنی) دەکا. من پێشان هەستم پێ نەکردووە و بۆیەس لە بەرگی یەکەمی ئەم قامووسەدا نەمنووسیوە. سووتەنی (=سووتەمەنی)/
ئاستەم
[ [پهـ: ستەهمەکـ.]، [ئا + ستەم] ]
«نتـ.» «مکـ.» تمـ: بە ئاستەم. * حاستەم، عاستەم. بەئاستەم: «بنتـ.» میقدارێکی کەم مەوداێیکی کورت، مەسافەی زۆر کەم، تۆزیک. نەختێک.: بە ئاستەمێکی مابوو بەر ئوتۆمبێل بکەوێ، بە ئاستەم لە بەری هەڵستا، بە ئاستەم و دوو بەڵا قوپاوە. هس.: ئەستەم، ستەم.
ئاستەڕ
[[ پهـ‌: ئاستەر ]]
«نا.»، «مکـ.» ١- پارچەیەک قوماشە، لە دیوی ناوەوە بە کەوا و چاکەت و ئەو جۆرە شتانەوە دای ئەدروون. ٢- تویژاڵێ ڕەنگە کە لە پێشدا دەیدەن لەو شتانەی بیانەوێ ڕەنگیان بکەن، وەک دەرک و پەنجەرە و دار ە دیوار، پاش وشک بوونەوەی دەستێکی تر رەنگی خەستی لێ ئەدەن. * «سنـ.» ئاسەڕ. ئەستەڕ، بەر.
ئێستەکانێ
[[ئێستە + کە (ئم: تەعریف) + ئان + ئی]]
(بنت.) تم: ئێستە.
ئێستەکێ
[[ئێستەکە + ئء]]
(بنت.) تم: ئێستە.
ئێستەکە
[[ئێستە + کە (ئم.)]]
(بنت.) تم: ئێستە.
ئەستەخفیڕوڵڵا
[[=عا.: استغفراللە]]
ڕستەیەکە، گوتنی لە کوردەواریدا باوە مانای «داوای بەخشی دەکەم لە خودا» یە. ۱- ئەگەر کەسێ قسەیێکی «بە تایبەتی کفر» لە دەم بێتەدەر یا گوێی لێبێ یەکێک قسەی لەم بابەتە دەکا، بۆ دەربڕینی پەشیمانی و دوورخستنەوەی گوناحی کفرەکەی خۆی، یا ناڕەزایی لەوەی بیستوویە دەیڵێ: خوایە تۆبە و ئەستەخفیروڵڵا. ۲- بۆ حاشا کردن لە کارێک دەگوترێ. «من بە گوناهکار ئەدەنە قەڵەم» «ئەستەخفیروڵڵا پادشای ئەفخەم» «سەلام- ١٦٤»
ئەستەم
[[پهـ: ستەهم]]
«نا.» دژوار، زەحمەت، ناڕەحەت.: زۆر ئەستەمە «گەلێ دژوارە»، «ئەم چەرخە کۆنە ماشێنەکەی ژەنگی گرتووە» «چەوری نەکا بە خوێنەکی سووڕانی ئەستەمە» «شێخ ئەحمەدی سریلاوایی» هس.: ئاستەم، ستەم.
ئەستەویر
«سـ.»، «هلـ.» تمـ: ئەستێوور.
ئەموستەویلە
[[ئەموست+ئە+ویلە= ئیلە]]
(نت.) تم: ئەنگوستیلە.
ئەموستەچاو
[[ئەموست+ئە+چاو]]
(ست.٩ تم: ئەنگوستەچاو.
ئەنگوستەویلە
[[ئەنگوست+ئە+ویلە (ئیلە)]]
(نت.) تم: ئەنگوستیلە.
ئەنگوستەچاو
(ست.)، (کن.) زۆر تاریک. ((... نەدەچووە تیلتکۆ بە شەوی ئەنگوستەچاو سینگی خۆی بە گوللەوە نێت و تاووس بۆ من بدزێ)) (قزڵجی: پێکەنین-٥٢). * ئەموستەچاو.
بەدەستەوه
«ست.» 1- ئاماده و حازر بۆ ڕاپەڕاندنی کاران.:: نیگەران مەبه ئەم پیاوه هەمیشه به دەستەوەیه و چی پێ بڵێین وا دەکا. 2- بەلاوەنراو.:: سێ جار هەشت بیست و چوار، ئەوە چوار دوو به دەستەوه.
بەدەستەوەدان
«مست. مت.» 1- تەسلیم کردنی کەسێک که پەنای بردبێته بەر کەسێکی تر. به غەنیمەتەکەی:: قەت باوەڕ مەکەن به دەستمانەوه بدا. تێبــ.ینی: ئەم وشەیه زیاتر بۆ کەسانێکی له ترسی حکومەت خۆیان شاردبێتەوه، بەکار دە هێندرێ. 2- تەسلیم کردنی هەر شتێک به کەسێکی تر:: زۆر گیان سەخته ڕوح به دەستەوه نادا به دەستییەوه نەدەدا به زۆر لێمان ئەستاند.
بەدەستەوەگرتن
«مست. مت.» 1-- هەلگرتنی شتێک به دەست به جۆرێکی وا کە دیار بێ:: چەمەدانێکی به دەستەوه گرتبوو دەچوو بۆ گاڕاژ، کاغەزێکی شڕی زەردی به دەستەوه گرتبوو هەر تاوەناتاوێ دەیگووت: ئەوەتا بەڵگەی تاوانت. پا شان بۆم دەرکەوت «خەونامەی سەید ئەحمەدی مەدینه» یه. 2- «مج.» شتێک کردنه بەهانه بۆ کردن یا نەکردنی کارێک:: ژیر کردنی منداڵەکەی به دەستەوه گرتووه و خۆ ده هیچ کارێکی دیکه ناگەیێنێ.
بەدەستەڵات
[ [بە/٨ + دەسی + ٣-ئە/٢ + هەڵات]]
«ست.» 1- خاوەن زۆر و توانست «مقتدر». 2- کەسێکی قسەی بڕوا، پیاوێ که لای خەڵک، لێپرسراوانی دەوڵەت و ئیدارەکانی قسەی بخوا.
بەستەزمان
«ست.»، «مک.» پیاوی بێ دە م و پل و دەستەوەستان. ئینسانی بێ دەسەڵات * «سیم.» بەسزمان. بەسەزمان.
بەستەک
[[بەست + ئەک/٣]]
«نت.»، «کعر.»، «بک.» پێخەفی پێویست بۆ تاقه نەفەرێک «لێفه، دۆشەک،...، پشتی» که ده جاجم یا چارشێوێکەوه دەپێچرێ::پاڵ بده به بەستەکەکەوه.* «مک.» دەستە نوێن.
بەستەڵەک
[[ به‌ست + ئه‌ڵ /1 +1- ئه‌ك /1]]
«نت.»، «مک.، سیم.» حاڵەتی دەشت و دەر و کووچه و کۆڵان، کاتێ دەرەجە ی سەرما دادەبەزی بۆ ژێر سیفر و ئاو د ەیبەستێ.:: سەرما بەستەڵەکێک بۆ ئێسترەکه به هەزار حاڵ قاچی به ئەرزەوه گیر دەبوو.* سەهۆڵ بەندان.