تۆڕی زاراوەپارێزیی وشەدان



ئازاد کردن
«مستـ. متـ.» ١- بەرەڵڵاکردنی یەکێک لە بەندیخانە و دیلی و ئێخسیری. ٢- پساندنی پێوەندی بەندەیی و غوڵامێتی لە ئەستۆی کەسێ، دەرهێنانی تۆقی عەبدایەتی لە ملی ئەو کەسانەی «عەبد» ن. ٣- ڕزگارکردنی وڵاتێ لە دەس بیگانە. ٤- داماڵینی بەندوداوی ماددی و مەعنەوی لە کەسێک یا لە شتێک: ئازاد! «وەڵامی سڵاوی عەسکەرییە لە سوپای ئێران و کەوتۆتە ناو زمانی کوردییەوە، وەکوو ئەو سەربازەی سڵاوی نیزامی بۆ ئەفسەرەکەی دەکا، بەسترابێتەوە.»، شۆڕشی چاردەی تەمووز، عێراقی لە دەست ئیمپڕیالیزم ئازاد کرد. ٥- «مجـ.» تەڵاق دان و بەرەڵڵاکردنی ژن.
ئازاکردن
[[ ١- ئازا + کردن] ]
«مستـ. لا.» ١- «سنـ.» خێرایی کردن لە کارێکا، تاڵووکەکردن. ٢- «مستـ. متـ.» خۆشبوون لەهەق: گەردنی ئازا بکەن. خۆئازاکردن: خۆنەترس پێشاندان، کارێکی وا کردن کە خەڵک هەست بە جەربەزەیی بکەن: وەرە دانیشە هێندە خۆتمان لێ ئازا مەکە.
ئاسان کردن
[[ مستـ. متـ. ]]
ئاسوودەکردن
«مستـ. متـ.» ١- گیروگرفت لە کۆڵ یەکێک کردنەوە. ٢- بارسووک کردن و حەساندنەوەی «ماددی و مەعنەوی» کەسێک. ٣- «کنـ.» کوشتن و لە ناو بردن: بیبەن ئاسوودەی کەن «بیکووژن».
ئاشنا پەیدا کردن
«مستـ. ـتـ. » تمـ: ئاشناگرتن١ و ٢.
ئاشکرا کردن
«مستـ. متـ.» ١- دەرخستنی نهێنی کارێک، قسەیەک یا مەسەلەیەک لە لایەن کەسێکەوە. ٢- داماڵینی پەردە لە سەر کارێکی تا ئەو کاتە کەس نەیزانیبێ. ٣- ڕوون کردنەوەی مەسەلەیەک: کەس بە جێگای چاپخانەکەی نەدەزانی خولە ئاشکرای کرد. کەس ئاگای لەم کەین و بەینە نیە تۆ بۆ چی ئاشکرای دەکەی. حوکمی زاتی مەسەلەی کوردی بۆ دنیا ئاشکرا کرد.
ئاغا کردن
[[ مستـ. متـ. ]]
«مکـ.» گەیاندنی داشێکی دامە لە بەرێکەوە بۆ ئاخر ڕێزەکانی ئەوبەر، کردنی یەکێک لە دارەکانی دامە با ئاغا.: هەر ئێستا ئاغای لێدەکەم. نەمزانی کوێڕا ئاغات کرد. * دامە کردن.
ئافراندن
[ [ستـ: ١- فرا، سوه‌رێس. ٢- فرا، که‌رێت. پهـ: ئافریته‌ن ]]
«مس. متـ.»، «بکـ.» دروست کردن، داهێنان، خەلق کردن «تمـ. ژابا - ١٣» داتاشین. تێبــ. ــ دوو ڕیشەکەی ئاویستایی یەکەمیان بۆ ئەو شتە چاکە و بەکەڵکایەنە کە «ئاهۆرامەزدا، خەلقیان دەکا و دووهەمیش بۆ شتی خراپ و بێ خێر کە «ئەهریمەن» دایان دێنێ. «تمـ. پد. یەسنە. جـ١ ــ ٢٤٣»
ئافریدە کردن
«مس. متـ.» لە نەبوومنەوە دروست کردنی شتێک. داهێنان. خەلق کردن. □ «بەو خودایەی هەموومانی ئافریدە کردووە.»
ئافەرین لێکردن
«مستـ. متـ.» بە کەسێ وتن ئافەرین: ئیشەکەی ئەوەندە بە ڕێ جێ بوو هەموو بە جارێک ئافەرینیان لێکرد.
ئاقڵ کردن
«مستـ. لا.» «عا. کو.»، «مکـ.» ١- تەمبێ کردنی کەسێک «بە قسە یا هەر کارێکی مەعنەوی کە بی ئێشێنێ، یا بە لێدان و پێ گەیاندنی زەرەری ماددی» : وەهای بە گژ داچوو بۆ حەوت پشتی ئاقڵ کرد. دار و نەداری لێ بردووه، بۆ بابەڵبابی ئاقڵ کرد. ٢- دابین کردنی مناڵان و بێدەنگ کردنیان «بە لێدان یا بە هەڕەشە گوڕەشە» : بێدەنگ دەبن دەنا بانگی دەکەم ئاقڵتان کا. * عاقڵ کردن.
ئام و شۆ کردن
«مستـ. لا.» ١- بەڕێک و پێکی چوونە لای کەسێک. ٢- هات و چۆ کردنی جێگایەک یا کەسێک. ٣- سەر لە کەسێ یا شوێنێ دان: قوباد ئێستا ئامو شۆی ماڵی خەسرەو ناکا. دەمێکە ئام و شۆیان پێکەوە نییە. ئام و شۆیان بکه، نەکەی پێیان لێ ببڕی.
ئامادە کردن
«مستـ. متـ.» سازدان و حازر کردنی یەکێک یان شتێک بۆ مەبەستێک یا بۆ جێ بە جێ کردنی فەرمانێک.: نەریمان خۆی ئامادە کردووە دەچێتە مەکتەب، خۆیان بۆ ڕاو ئامادە کردووە، لێژنەی ئامادە کردن، ژوورەکە ئامادەیە فەرموون.
ئامۆژگاری کردن
«مستـ. متـ.» نەسیحەت کردن، دەرس دادان قسەوەبەرنان «تەلقین».
ئامێتە کردن
«مستـ. متـ.» تێکەڵ کردنی دوو ماددە.
ئامێژەن کردن
«مستـ. متـ.» تێکەڵاو یا تەرکیب کردنی دوو جوور لە ماددەیەک یا چەند ماددەی لێک جیاواز.: ئاردەکەمان دوو بە یەک لەگەڵ جۆ ئامێژەن کراوە.
ئاهەنگ کردن
«مستـ. متـ.» تمـ: ئاهەنگ گێڕان.
ئاو بە ئاگردا کردن
«مستـ. متـ.»، «کنـ.» کوژاندنەوەی فیتنە و شەڕوشۆڕ.
ئاو بە خۆدا کردن
«مستـ. متـ.» ١- خۆ شوشتنی بە پەله، بۆ دەرکردنی ماندوویی لەش و ڕزگار بوون لە گەرما و ئارەقە و... ٢- غۆسلی شەرعی بەجێ هێنان، خۆپاکردنەوە لە لەش پیسی، بەو جۆرەی شەریعەتی ئیسلام دایناوە.