تۆڕی زاراوەپارێزیی وشەدان



دابەزین
[[ دا «پێڤ» + به‌زین ]]
«مست. لا.» 1- هاتنه خوار له سەر پشتی ئەسپ و هەموو هۆیەکانی لەم بابەته:: سوارەکان هەر دوو سێ یەکیان له بەر ماڵێک دابەزین. له ئۆتۆمبیلەکه دابەزن. 2- هاتنه خوار له شوێنێکی بەرزترەوه «نسبیا» بۆ جێگایەک:: ئێستا بۆیان دانەبەزی گێزەر بەربای عومریان بکەی. 3- کەم بوونەوەی پلەی گەرما و سەرما و...:: گەرما زۆر دابەزیوه، زستان وا خەریکه تەواو دە بێ نابینی سەرما چەند دابەزیوه.
دابەستن
[[دا «پێف» + به‌ستن 1] ]
«مست. مت.» 1- بەخێو کردنی گیاندارێک، «مەڕ، بزن، قەلەموون، گوێلک و...» به جۆرێکی تایبەتی، بۆ ئەوەی قەڵەو بێ و پاشان سەری ببڕن.::ماڵی کاکەحەمه دوو مەڕیان دابەستووه. 2- «مج.» ڕاگرتن و بەخێوکردنی ئینسانێک لە ماڵێک یا له هەر شوێنێکی تر بێ ئەوەی هیچ کارێ بکات.:: یا شێخ خوا سڵامەتت بکا ئەم هەموو «چەوره» یه چن دات بەستوون 3- تووند کردنی خورجین و هەگبە و ئەو جۆرە شتانه لەسەر پشتی وڵاغ و سەربانی ئۆتۆمبێل و... و...:: ئەم بەرچنه هەرمێیه لەسەر باره دارەکه دابەسته. کەڵەبابێکیشی لەسە ر سەبەته ترێکهانەوه دابەستبوو. ئەوه چییه له پاشتەڕکی ماینەکه دات بەستووه؟ 3- دەست کردن بە کارێک و واز له کاری دیکه هێنان:: هەر ئێستا نوێژمان دابەست. کوڕه «گورگ نەخۆره» ئەوە بۆ نەچووی جووتەکه دابەستی ؟ منداڵینه ئەو هەرا و زەنا زەنایه چییه داتان بەستووه؟ 4- مجادەله و جەوابه جەنگی کردن::باش نییه ئاوا دەگەڵ ئەم منداڵە دادەبەستی.
دابەش کردن
«مست.»، «مت.» 1- تم: بەش کردن/٢. 2- تم: بەشینەوه، تێبــ.ینی: وا تێدەگەم جیاوازێکی بچووک له نێوان ئەم مەسدەره و مەسدەری بەش کردن /2دا هەبێ ئەویش به لای منەوه ئەوەیه که «دابەش کردن» بۆ ژمارەیەکی نامەعلوومی خەڵک دەبێ بەکاربێت، «بەش کردن /2» بۆ ژمارەی دیار و مەحدوود.
دەڵەی بووکی بۆ دابەزیوه
«کن.» زۆر بە پەلەیه، ئۆقرە ناگرێ. تێبــ.ینی: بە کەسێک دەگوترێ که له شوێنێک بێ و پەله بکا بۆ ڕۆیشتن.
بانگ لێدان
[[بانگ/١+لێ «پپیف» +دان]]
«مست.، لا.» هاوار کردن، بەدەنگی بەرز ناڕ ەحەتی و پەژارە ی خۆ دەربڕین. «.... چووونه ماڵی هەیدەر گۆرانی، جنازەی برایان هەڵدەگرت و دەیانهێناوه، بانگ لەسەر بانگیان لێداوه، دەڵێ: «هیچ کەس وای لێ نەقەوماوه.» «تحفه، ب٢،.ل-٢٦٩» .*بانگ ڕاهێشتن /٢. «سن.» هەڵدان.
بانگ هەڵدان
[[بانگ/١+هه‌ڵ «پێبف» +دان]]
«مست.، لا.»، «سن.» تم: بانگ لێدان.
بخووردان
«نت.» دەفرێکی تایبەتییه، زەمانی پێشوو له دیو ەخانی پاتشایان و ئەمیر و گەورەپیاوان دایان دەنا و بخووریان تێدا دەسووتاند.
بریقەدان
«مست.لا» تم: بریسکانەوه.:: له دوورەوه بریقەدەدا.
بریندار بوون
[[مست. لا.]]
1- پەیدا بوونی «برین /1» لە ل سی ئادەمیزاد:: دەستی شامراد به چەقۆ بریندار بوو. 2- وجوودی «برین/1و 2» له شوێنێکی لەش:: چووینه سەری هەموو گیانی بریندار بوو «برینی لێ بوو، برینی پێوه بوو».
برینداری
«حمس.» ئەنجامی بریندار بوون.
بسته لێدان
[[نبسته؟+لێدان]]
«مست. لا.» بە دوو پەنجەی دۆشاومژە «قامکی شاده» ی هەردووک دەستان، یا به قامکه گەوره و دۆشاومژەی دە ستێک، له سەر هەوای مووسیقا و هەڵپەڕکێ دەنگ دەرخستن.* «مک.» چەقەنه لێدان. «سن.» پل تەقاندن.
به ئەنداز «ه»
«بنت.» له قەدەر حاڵ، نه زۆر نه کەم، به حیساب. «نەڕووی فەرش گوڵ، مەست مەست به ئەنداز + گرتشان چۆپی وێنەی چوپی باز» .. «خانا- 62
بوخچه گەردان
«نت.»، «سن.» تم: بوخچە بگەردانی.
بڕدان
[[ بڕ+دان «فد» ]]
«مست.، مت.» جووداکردنەوه: شەوێ دی گورگ له ڕانەکەی دا و چەند سەرێکی بڕداوە.
بۆمبی باڵدار
نت.»، «کئێر.» جۆرێک تەقەمەنییه که لە خۆیەوه- بێ ئەوەی به فڕۆکە فڕێ بدرێ یا بەتۆپ و... بهاوێژرێ- دەچێته سەر شوێنی مەبەست و بەسەریا دەتە قێتەوه. تێبــ.- یەکەم شتی لەم بابەته ئەڵمانیای نازی ساڵی 1944 دایهێناوه و ئەوسا به ناوی «ڤ-2» ناوبانگی دەرکرد.
بۆندار
[[بۆن+دار «پب» ]]
«ست.» هەرشتێکی بۆنی خۆشی لێ هەڵبستێ:: تووتنی بۆندار، برنجی بۆندار.* بۆنخۆش، بیندار.* «بک.» بیهندار تێبــ.ینی: لەم وشەیەدا «بۆن» وەکوو «بەئۆزی» ئاوێستایی به موتڵەقی مانای «بۆنی خۆش» ه.
بۆڕدان
[[1-بۆڕ+دان]]
«مست. مت.0» شکاندن و ژێرخستنی یەکێک لەو کارانەدا که حاڵ ەتی «بۆڕی» دروست دەکەن.:: شێرکۆ و نەوزاد شەڕه شیعریان دەکرد. نەوزاد شێرکۆی بۆڕ دا.
بەدم دادانەوه
مست. مت.»، «مک.» بەر پەرچ دانەوەی کەسێکی قسه دەکا و قسەکانی به دڵی یەکێک نەبێ که دە یان بیسێ.
تێک بەردان
[[ تێك «ده‌_یه‌ك» +به‌ردان]]
، «مست، مت» 1- هاندانی دوو یا چەند کەس یا چەند دەسته ئینسان یا گیانداری تر و بەگژ یەکیا کردنیان:: ئەو قسانەت بۆیەیه تێکمان بەردەی. 2- «مج» فیتنەیی کردن.
لە ئوتوودان
«مستـ. متـ.» ساف کردنی جل وبەرگ بە ئوتووی گەرم کراو.: کراسەکەی شێرکۆ لە ئوتوو بدە. ٭ئوتوو کردن، ئوتوو کێشان.
2-باڵەدان
«نا.»، «سن.» تم: ٢-باڵەبان.
ئابدارباشی
[ ١- ئابدار + باشی «تو = سەری»، کو. تو. ]
سەرۆکی هەموو ئەو کەسانەی لە ئابدارخانە «تمـ.: ـ» ئیش دەکەن.
ئابدارخانە
[ ١- [ئابدار + خانە]، [فر. کو.] ]
«کئێر.»، «نتـ..» ١- چاوگە ژوورێکە لە کۆشکی پاتشایان و ماڵە دەوڵەمەند و دەرەبەگاندا، بۆ ساز کردنی چا و قاوە و شەربەت و ئەو جۆرە شتانە تەرخان دەکرێ. ٢- هەموو کەرەستە و نۆکەر و باربەری دەزگای خواردن و خواردنەوە کە پاتشا و ئەمیر و گەورەپیاوان دەگەڵ خۆیان دەیان بردە سەفەران.
ئاتەشگەردان
[[ ئاتەش + گەردان]، [فر. کو.] ]
«نتـ.» ئامرازێکە لە تەلی باریک دروست دەکرێ، وەکوو پیاڵەیێکی کون کون وایە کورتە زنجیرێکی تێدەخرێ، خەڵووزی تێدەکەن و چەند پشکۆ ئاگری دەخەنە سەر و هەڵی دەسووڕێنن تا دەگەشێتەوە دەبێتە سکڵ. زیاتر بۆ سازکردنی ئاگری سەماوەر بەکاردێت * تاوڵەمە «تو.».