١- «نتــ» باجێکه، دەرەبەگ و خاوەن مڵک لە ناوچەیەکدا کە خۆیان مڵکیان تێدا نەبێ بەڵام دەستیان بەسەر مەڵبەندەکەدا بڕوا، لە جووتێرەکان و خەڵکی لا دێی دەستێنین. ٢- «ستــ» ئەوەی لە ئاغا دەوەشێتەوه، کارێکی بۆ ئەوە ببێ بۆ ئاغا بکرێ یا هەر یاغا بیکەن.: ئەم فێز و ئیفادەی ئاغایانە بۆ تۆ نەهاتووە. ڕاوێکی ئاغایانەمان کرد. ٣- «بنتـ» بە شێوەی ئاغایان، وەکوو گەورە پیاوان، وێنەی جوامێران.: ئاغایانە وازمان لێ بێنە. ئاغایانە دانیشە.

«نتـ.» تمـ: ئاغابانوو.

«مس. متـ.»، «بکـ.» دروست کردن، داهێنان، خەلق کردن «تمـ. ژابا - ١٣» داتاشین. تێبــ. ــ دوو ڕیشەکەی ئاویستایی یەکەمیان بۆ ئەو شتە چاکە و بەکەڵکایەنە کە «ئاهۆرامەزدا، خەلقیان دەکا و دووهەمیش بۆ شتی خراپ و بێ خێر کە «ئەهریمەن» دایان دێنێ. «تمـ. پد. یەسنە. جـ١ ــ ٢٤٣»

«عا. کو.»، «بنتـ.» بە شێوەی یەکێکی عاقڵ، وەکوو کەسێکی تێگەییشتوو: هەرچی پێی بسپێرن ئاقڵانە ڕایدەپەڕێنێ، ئەم کارە ئاقڵانەیە لە دەست هەموو کەس نایێ، خۆ دنیا خرا نابێ جارێک ئاقڵانە بجوڵێتەوە.

«نتـ.» هەوایەکی کلاسیکی گۆرانی کوردییە.

«نا.» ١- نیشانە، مەبەست،ویست، ئاوات. تێبــ. ــ ئەم وشەیە لە لەهجەی باکووریڕا بۆ لەهجەی ناوەندی زمانی کوردی خوازراوەتەوە، خۆی لە ئەسڵا «ئارمانج» بووە و دەنگی «ر» یەکە زۆر زوو سواوە و لە ناوچووە. لە فارسیدا بە دوو شکڵی «ئارمان» و «ئامانج» هەیە. لە پێشدا مانای ماددی ئەم وشەیە «نیشانە» بووە کە دایان کردووە و «تیر» یان هاویشتۆتێ، ئێستا لە کرمانجیدا هەم ئەو مانایەی هەیە و هەم بە «نیشانە» ی مەعنەوی دەکوترێ. «تمـ: کفـ ــ ٤٩»، بەڵام لە لەهجەی ناوەندیدا لە باتی نیشانەی تیر و گوللە، نیشانە و مەبەستی خەبات و تێکۆشانی بزوتنەوەی سیاسی دەگەیێنێ.

«نا.» ١- هەرچێکی لە لای کەسێک دابندرێ، بۆ هەڵگرتن و پاراستنی و پاشان لێی وەربگیرێتەوە.: شێرکۆ پارەکانی بە ئامانەت لای سمکۆ داناوە. ئەوە لە کنە خۆی ئامانەتە چۆن دەستی لێدەدەی. ٢- هەرشتێکی بۆ کەڵک لێ وەرگرتن بدرێ بە کەسێ و یەکجاری بۆخۆی نەبێ.: ئەمن کتێبــ.ەم بە ئامانەت لە خەسرەو وەرگرتووە. قەڵەمەکەتم تا سبەینێ بە ئامانەت بدەیە. ٣- ئاگا لێبوون و پاراستنی شتێک یا کەسێک و دوور خستنەوەی لە دەردەسەری و زیان.: ئامانەتی تۆ و منداڵان «ئاگات لێیان بێ»، ئامانەتت لێبێ «بیپارێزە با هیچی بەسەر نەیە». ● «ئامانەت بە خوا» خودات لەگەڵ، خوا ئاگادارت بێ، وەڵامی ماڵاوایی و خواحافیزی کردنە. «ئامانەتی تۆ و...» ئاگات لە... بێ، چاوەدێری بکە، مەیەڵە هیچی بەسەر بێ.

«مستـ. متـ.» ١- ئاگالێبوون، ئاگاداری کردن، چاوەدێری کردن. ٤- چاک هەڵگرتن. ٥- وەزن نەکردن، نەفەوتاندن * ئەمانەت بوون.

١- «حمسـ.» دانانی شتێک لای کەسێ یا خواستنەوەی لە کەسێ، بۆ هەر مەبەستێ بێ. ٢- «نا.»، «مجـ.» هەرچێکی یەکێک لە یەکی تری داوا بکا یا هەواڵی بپرسێ، ئی خۆی بێ یا ئی کابرا، بەڵام نەیەوێ ئەوانەی گوێیان لە قسەیە بزانن چیە.: هاتووم بۆ ئامانەتییەکە. بڕۆ لای شێرزاد بزانە ئامانەتییەکەی چ لێکردووە. کوێخا دەیگوت ئامانەتییەکەی لایەتی بۆم بنێرێتەوە. * ئەمانەتی.

تمـ: ئەنقەست.

«پبـ.» ١- بە دوای ناوەوە دەلکێ و دەیکا بە سفەت.: ژنانی «پیاوی ئاکار ژنانە»، سەگانی «وەکوو سەگ زیرەک»، ماینانی «سەروشکڵی وەکوو مایین». ٢- بە دوای هەندێ سفەتدا دێ و دەیکا بە ناو: وشکانی، ئاوانی.

«نا.»، «مکـ.» حاڵەتێکی وەکوو نزگەرەیە بە سەر ئینساندا دێت: کوڕە بەس بگری، سەرت بە ئانیسکانەوە هەڵقەندرا. تێبــ. ــ ا» لە ئەنجامی گریانی زۆر بە کوڵ و تاو، هاتوچۆی هەناسە لە سەر دۆخی نامێنێ و زیاتر لە پێویست، هەوا دەچێتە دەروونەوە و کەمتر دێتە دەر، ئەوەش کە دێتە دەر تەووژمی زۆرە و بەرەنگاری ئەو هەوایە دەبێت کە دەچێتە ژوور و پیاو ئەم حاڵەی بە سەردا دێ، فەرقی دەگەڵ «نزگەرە» ئەوەیە کە «نزگەرە» هۆیەکی ئاشکرای نیە بەڵام ئەمە لە گریانەوە پەیدا دەبێ. ب» لە هەندێ فەرهەنگی کوردیدا، بە غەڵەت، ئەم وشەیە بە «ئانیشک» مەعنا لێدراوەتەوە. هس.: نزگەرە. نێسکە «سەر هەڵتەکاندنی ئەسپی شۆخ». * بەرەنیسک.

«نا.» ١- ئەو جمگەیە کە باسک و قۆڵی ئادەمیزاد تێکدەکاتەوه، ئەو شوێنەی دەستی ئادەمیزادی لێ دەنوشتێتەوە. ٢- ئەو شوێنەی لە قۆڵی کەوا و چاکەت و... دا دەکەوێتە بەرامبەر ئانیشکی دەست.: ئانیشکی چۆغەکەی پینەی لێدراوە. * «بکـ.» ئەنیشک، عەنیشک.

«نتـ.» ١- «مکـ.. سیمـ.» لوولە و گونج بە شکڵی زاویەی قاییمە یا کەوانه، لەسەر سووچی لوولە زۆپا یا گۆنگەی ئاو و ئەو جۆرە شتانەدا ــ بۆ ئەوەی سەری بۆ لایەکی تر وەرچەرخێنن ــ بە کار دەبرێ. ٢- «سیمـ.» ئامرازی ئاشه، دارێکی دوو لکە بە «خوانکە» ی ئاشەوه، پێی ئاش بەرز و نزم دەکاتەوە «تمـ: خا: جـ ١، ل ـ ٥٩» * «مکـ.» دانوپۆ.

«پبـ.» ١- بە دوای «ناو» و «سفەت» ەوە دەنووسێ و دەیانکا بە «قەید» و مانای «جۆری، بە شێوەی، وەکوو، وێنه، لە کاتی و لە وەختی» یان لێ زیاد دەکا.: ئازایانه، پاڵەوانانه، پیاوانه، مەردانه، مەستانە. ٢- بە دوای ناوەوە دەنووسێ و ناوێکی تازەی لێ دروست دەکا، بۆ «کرێ» و هەقی ئیش و... کە بدرێ بە کەسێ.: جێژنانه، ڕۆژانە «هەقی کاری ڕۆژێکی کرێکار»، سەرقەڵەمانە، مانگانە «مەعاشی مانگێکی کەسێ»، کاڵەدڕانە. ٣- بە دوای «ناو» ەوە دەلکێ و دەیکا بە ناوێکی تازە بۆ کۆمەڵێ لەو باج و پیتاکانەی دەربەگەکانی کوردستان لە جووت بەندە و مسکێنانی دەستێنن.: پووشانه، ڕۆنانه، سوورانه، فڕووجانه، مڵکانە. ٤- بە دوای «ناو» ەوە دەلکێ و دەیکا بە «سفەت» .: ئازایەنه، پیاوانە. تێبــ. ــ فەرقی «قەید» و «سفەت» کە بەم پاشبەندە دروست دەبن بەندە بە جێگا ی دە کارکردنی وشە تازەکەوە.

«مستـ..، متـ..» لە ئەستێڵ یا هەر شوێنێکی تر، کە ئاوی تێدا کۆبووبێتەوە، ئاو ڕەوانەی شوێنێکی دیکە کردن، بۆ هەر مەبەستێ بێ.: ئاوەکەی بەردا بۆوە و خۆی لە بن سێبەرێکدا پاڵی دابۆوە، ئەو ئاوە بەردەنەوە بۆ تووتنەکانتان. *ئاو بەرەوەدان. //ئاو گرتن.

«مستـ. لا.» جیا بوونەوەی ئاوێ کە لە هەندێ شتدا هەیە و کۆبوونەوەی لە دەفرەکەی شتەکەی تێدایە.: ماستی مانگا ئاو دەداتەوە.

«مستـ. متـ.»، «کنـ.» بە دەست یا هەر جۆرێکی تر ڕەحەت کردن.

«مستـ. متـ.» ۱-بەتاڵ کردنی ئاوێکی لە گۆزە و... دایە و بە عەرزیدا بڵاو کردنەوەی.: ئەو هەموو ئاوە چییە ڕژاندووتانە. وشیار بە ئاوەکە نەڕژێنی. ۲- «کنـ.» ئیشێک یا ڕێ و شوێنێک کردن بە باو، داب و دەستوور داخستن، داهێنانی بیدعەتێک.: ئاوێکی وای نەڕژاندووە خۆشەوە بێ. ئاوێکی خراپیان ڕژاندووە. «بێفایدەیە مەنعی من ئێستاکە لە گریان» «بۆ عاشقی بێچارە زوو ئەم ئاوە ڕژاوە» «نالی: گمـ_۷۱» تێبــ.ینی: ئەم وشەیە زیاتر بۆ لانی خراپە و لۆمە و سەرکۆنە کەڵکی لی وەر دەگیرێ.. ٭ئاوڕشتن.

«نتـ.»، «مکـ.» تم: ئاوان.