تۆڕی زاراوەپارێزیی وشەدان



ئاخۆران بخوران
«نتـ.، متـ.»، «سیمـ.» ١- چلۆنایەتێ ئیشی کەسێ، وڵاتێ یا ئیدارە و ڕێکخراوێک کە هیچی بەسەر هیچەوە نەبێ. ٢- پشێوی و بەربەشۆیی ٣- کەس ئاگا لە کەس نەبوون. ٤- هەر کەسە بۆ خۆ بوون * «مکـ.» ئاخوران زاخوران.
ئاخۆران زاخۆران
«نتـ.، ستـ.» «مکـ.» تمـ: ئاخۆران بخۆران. تێبــ. ـ زاخورانی عەشیرەتێکی کوردن لە مەڵبەندی هەوشاری کوردستانی ئیران.
ئاخەبان
[ [٢- ئاخ + ٣- ئە٢ + بان ]]
«نتـ.» ١- داپۆشینی سەربانی خانو بە گڵ و خۆڵ پاش دارەڕا کردن و پێش سواغ دان * گڵەبان. ٢- «بکـ.» هاوشاری، خەڵکی وڵاتێک، هاونیشتیمان «!» «کفـ ـ ٤١» ٣- «هلـ.» چاوەخانوێکی سەربانەکەی تەخت بێ.
ئارام لێ بڕان
«مستـ. لا.» ناڕەحەت بوون بە هۆی ژان و ئێش و نەخۆشی یان خەم و پەژارە و خەیاڵاتەوە: چەند ڕۆژە نەوزاد سوورەکوانێکی لێ هاتووە ئارامی لێ بڕاوه، لە تاو پیرۆت ئارامم لێ بڕاوه، ئەوەندی پەرۆش بوو ئارامی لێ بڕابوو* ئارام لێ هەڵگیران.
ئارام لێ هەڵگیران
«مستـ. متـ.» تمـ: ئارام لێ بڕان.
ئاران
«ستـ..» 1- «مکـ.» زەوی یا مەڵبەندێکی بێ گرد و تەپۆڵکه، کە زۆر گەورە نەبێ. دەشتایێکی بچوک □ «مەڕی ئاران وەکوو مەڕی کوێستانێ نیە.» 2- «سنـ.» نەرمان، تەخت «مخـ.، ج 1 - 6». 3- «نا.» چیمەن، لەوەڕگه «کف: 48» تیبــ - لە زمانی فرەنسیدا «ئارێن» کە لە «ئارێنا +زیخ» ی لاتینی وەرگیراوه، بە مەیدانی زۆرانبازی دەڵێن کە لە دەوری ڕۆمانییەکاندا، لە ناوەندی «ئامفی تیاتر» دا تەخت دەکرا و زیخیان تێدەکرد و «گلادیاتۆر» زۆریان تێدا دەگرت «تمـ: لاڕووس - 56».
ئارخەیان
[[ تو. ]]
«سـ.»، «مکـ.» تمـ: ئەرخەیان
ئاردەشان
[[ئارد + ە ـ ئە١/ + شان «وەشاندن» ] ]
«نتـ.»، «سنـ.، هو.» تمـ: ئارداوێژهەنی چیش واچوون، چۆن مەکەرۆ، چوون گەرد ئاردەشان، ئاسیای گەردوون «مەولەوی: مکبـ ـ٢٤٩».
ئاردەڵان
«نتـ.» تمـ: ئەردەڵان.
ئاروان
[[ ؟ ]]
«نا.»، «مکـ.» وشترێکی سێ بەهاری دیبێ، نێر یا مێ * بەرزە. تێبــ. ـ ئەرۆنە، ئەرونە زەڕدوشتییەکانی «یەزد» و ئەروانە، زەڕدوشتییەکانی «کرمان» بە وشتری مێ دەڵێن کە حەوت ساڵی زیاتر بێ.
ئاروان لۆک
«نتـ.»، «مکـ.» وشتری نێر کە چوار بەهاری دیتبێ.
ئاروان وشتر
«نتـ.»، «مکـ.» وشتری مێنگەی چوار بەهار دیتوو.
ئارەق دەردان
[ [١- ئارەق + دەر + دان ]]
«مستـ. لا.»، تمـ : ئارەق کردن.
ئارەق کێشان
[[ ٢- ئارەق + کێشان] ]
«مستـ. متـ.»، تمـ: ئارەق گرتن.
ئارەقی ڕەش و شێن دەردان
[ [مستـ. لا. ]]
«کنـ.» زۆر ماندوو بوون، زۆر خۆماندوو کردن بە ئیش یا قسە و کاری فیکرییەوە: تا کتێبــ.خانەکەم ڕێکخست ئارەقی ڕەشو شینم دەردا، شاسوار تا مەسەلەکەی جەبری حەل کرد ئارەقی ڕەش و شینی دەردا. «... شیخ سەعیدی سەبیلان چەند ڕۆژێ دوکانی دانەنا، لێمان پرسی ئاغا ! لە کوێ بووی؟ وتی: خێڵێکی جنۆکەی کافر هاتبوون لە دەرەوەی «سابڵاغ» هەڵیا ندابوو، نیازیان خراپ بوو، چوومە گیانیان تا دەفعم کردن ئارەقی ڕەش و شینم دەردا» «بیرەوەری خۆم».
ئازاردان
[[ ١- ئازار + دان] ]
«مستـ. متـ.» ئێش گەیاندن بە کەسێک چ بە لێدان چ بە قسە یا هەر شتێکی تر: کەوشی تەنگ قاچ ئازار دەدا، قسەی ئەم کابرایە هێندە ڕەقن دڵی پیاو ئازار دەدەن.
ئاسان
[[ پهـ: ئاسان ]]
بێ گیروگرفت، بێ ناڕەحەتی// دژوار.: جا ئەمە چیە هەر لێی ئاسانتر نیە، مەسەلەکەی «جەبر» ئەوەند ئاسان بوو خێرا هەڵیان هێنا، شۆڕش بۆ ئازادی هێندەش ئاسان نیە. * هاسان، سانا.
ئاسان بوون
«مستـ. لا.» لەناو چوونی گرانی و دژواری کارێک، بە جۆرێک پێکهاتن و جێ بە جێ بوون و چارە کردنی زەحمەتی تێدا نەمێنێ.: لەوەتی پەنسیلین پەیدا بووە چارەی فەڕەنگیش ئاسان بووە.
ئاسان کردن
[[ مستـ. متـ. ]]
ئاسمان
[[ ستـ: ئەسمەن، پهـ: ئاسمان ]]
«نا.» ١- ئەو شینایییە پان و بەرین و بێ بن و بناوانەی کە لە ژوور سەرانە و مانگ و ڕۆژ و ئەستێرەکانی تێدا دەخولێنەوە یا ڕاوەستاون.: پچێتە پەڕپەڕووچکەی ئاسمانێ دەیهێنمە خوارێ. □ «وەک شێفەلەتە چۆن، نەبم لەت لەت» «ئاسمان بەرز و دەسا، زەوی سەخت» «سەلام ــ ١٧٦». ٢- چێگەی پیاوچاکان: عیسا چوو بۆ ئاسمانان، مەلاییکەت لە ئاسمانان هاتنە خوار. * عاسمان، «بکـ.» ئەزمان، ئەزمێن. عەسمان. «زازا» ئاسمییە «تمـ: ژابا ــ ١٠».