«نا.» ۱- تمـ: ئامراز/١. «جۆشێک بدەن وەکوو هەنگ، تەگبیر بکەن بە بێ درەنگ» «ئەسپابی شەڕ پەیاکەن، تۆپ و تفەنگ و هاوان» «حاجی: گمـ- ۵۲» ۲- مایەی جێ بە جێ بوون و نەبوون یا ڕوودانی کار و بەسەرهاتێک: ئەسپابی ئەم تێشکانە دەبێ چی بێ؟. ئەسپابی زیزبوونەکەی تێنەگەییشتین. ٭سەبەب، عیللەت، هۆ. ۳- تمـ: ئەساسییە. ۴- «مکـ.» هەموو ئەو کاڵایەی لە دووکانێکدا دادەنرێ بۆ فرۆتن. *خرت و پرت. ۵- «مجـ.» «مکـ.» ئامرازی پیاوەتی ئادەمیزاد. ٭ئامراز، «سنـ.» ئەسپاو.

«مستـ. متـ.» ۱- کارێک حەواڵەی کەسێک کردن بۆ جێ بە جێ کردنی. «قوربانت بم چاو ئەستێرە» «خزمەتێکمان پێ بسپێرە» «فۆلکلور» ۲- تەسلیم کردنی شتێک بە کەسێک، کە بە ئەمانەت هەڵی بگرێ و ئاگای لێ بێ. «بە خودام ئەسپاردن»، «تۆ دەڕۆی ئێمە بە کێ دەسپێری». ۳- تەمێ کردنی کەسێک بۆ کردن یا نەکردنی کارێک.: بە دەرکەوانەکەی ئەسپاردبوو ڕاگیرمان نەکا، ئەسپاردوویە هەر کەس بچێ بڵێن لە ماڵ نییە. «... ئەسپاردی لە پێشخانە، یەک دوو بەڕەیان ڕاخست...» «قزڵجی: پێکەنین_۱۴۱». ۴- «مجـ.» شاردنەوەی مردوو: بە خاکێمان ئەسپارد. ٭تەسلیم کردن. هس.: ئەسپاردن/۲. ٭سپاردن «بۆ هەر چوار ماناکە». ڕائەسپاردن_ [ڕا «پێبفـ.» +ئەسپاردن]، «مستـ. متـ.» ۱- ناردنی پەیام یا خەبەرێ، بە کەسێکدا بۆ یەکێکی تر: با خدردا ڕای ئەسپاردبوو سەرێکی لێ بدەین. بە دەمیش تۆفیقمان ڕائەسپاردووە، ڕادەسپێرین بە مام کوێخا بڵێن. ۲- داوای جێ بە جێ کردنی کارێک لە کەسێک: پیرۆتمان ڕائەسپارد لە شار غەزەتەمان بۆ بێنێ. ٭ڕاسپاردن. تێبــ.ینی: کەرتی یەکەمی ئەسپاردن «ئە» زۆر شل و شەوێقە هەندێ جار لە قسە کردنا دەردەکەوێ و هەندێ جاریش ون دەبێ و شێوەیێکی تری مەسدەرەکە «سپاردن، ڕاسپاردن» پەیدا دەکا، بەڵام ئەسڵ هەر «ئەسپاردن» ە.

«نمفـ. سمفـ.» هەر شتێکی بە کەسێک درابێ بە ئەمانەت.: ئەسپاردەی خوا بن ٭ئەسپەردە، ئەسپێراو، سپاردە، سپێراو، سپێریاگ.

«سنـ.» تمـ: ئەسپاب.

«حمسـ.» بێ هەست و خوست، بێ تەقە و ڕەقە، لەسەر خۆ، بێ دەنگ. تێبــ.ینی: آ» ئەم وشەیە هەمیشە «بە» ی لە پێشەوە دێت و بە تەنیایی مانای نایە. ب» ئەسپا لە «ئاوێستا» دا دوو کەرتی: «ئە=ئامرازی نەفی» و «سپا» پێکهاتووە، «سپا» بە تەیایی یەعنی: خۆشی، بەختەوەری، لێ زیاد کردن، بردنە پێش، فڕێدان، تووڕدان لە گەلێ شوێنی «ئاوێستا» دا دەکار کراوە و لە بەندی ۹ی هاتی ۴۵ی «یەسنە» دا، سپا و ئەسپا بە مانای بەختەوەری و چارەڕەشی پێکەوە هاتوون و «ئەسپا» بە مانای ئێش و ژان هاتووە «تمـ: پد. یگد- ١٩٦». بەئەسپایی_ «بنتـ.» بە بێ دەنگ، بە لەسەر خۆیی...: بە ئەسپایی دەرگاکە پێوەدە با منداڵەکە وەخەبەر نەیێ، بە ئەسپایی بە گوێیدا چرپاند، بە ئەسپایی هاتە ژوور. «بۆ سەر ئەم خاکە پێ بە ئەسپایی» «دانێ، چاوەکەم، چاوی یارێ بوو» «سەلام: خەییام- ۸» ٭ئاسپایی، بە ئاسپایی.

«نا.» تمـ: ئەسپینگ.

«نا.» گیایەکە لە نواڵان دەڕوێ، لق و پۆپی باریک و ساقەتی ئەستوورە، ماڵات نایخوا. ڕەگەکەی وشک دەکەنەوە و لە دەستاڕی دەکەن و جلی پێ دەشۆن. «کوردە! ئەسپۆنەکەت وردە؟» هس.: سابوون «لە بەشێکی زۆری زمانە ئورووپایییەکانیشدا».

«نا.»، «با.» ۱- پارچە دار یا ئاسنێکی نووک تیژە بە شکڵی دەمە تەور، بۆ قەڵاشتنی دار و بڕینەوەی تەختە و... بە کاردێت، کاری ئەوەیە نایەڵێ قەڵشتی دار و تەختەکە وێک بێتەوە و ڕێگای ئیش کردنی تەور یا مشار بگرێ. هەروەها کەوشدروو بۆ لێک دوور خستنەوەی لەتەکانی قاڵبی کەوش کەڵکی لێ وەردەگرن. هس.: ۱- سپینج=دەمە شیر یا چەقۆ، (عا.:نصل)،«تم: ژابا- ۲۳۴» ب» سفین «اسفین» عاڕەبی هەر بە مەعنای «ئەسپین» ی کوردی، لە یۆنانی وەرگیراوە «تمـ: المنجد- ۳۳۸»، ج» سپینای لاتینی=دڕک. ٭پواز، سپێنە، هۆرە. ۲- کۆڵەکەیەک وەبەر دیواری شکستی دەدەن تا نەیەڵێ بڕووخێ.

«نتـ.» جۆرە دارێکە، توێکڵ و دارەکەی سپییە، درێژ و ڕاست هەڵدەچێ، گرێ و گۆڵ و خوار وخێچی تێدا نییە، بۆ کاروباری دارتاشی و دارەڕای خانوو کەڵکی لێ وەردەگیرێ و کاغەزیشی لێ دروست دەکرێ. هس.: ئەسپین.

«نا.»، «مکـ.» گییایەکی دەشتەکیی بەهارییە، گەڵای باریک و درێژ و گرنج گرنجە، لە چیا و دەشتی کوردستان زۆرە، بە خوێوە دەخورێ. ٭ئەسپنگ. «کعر.» شنگ.

«نا.» ۱- زیندەوارێکە لەبەر پیس و پۆخڵی لە لەشی ئینسان و هەندێ گیانداری تر وەکوو «مەیموون و...» دا پەیدا دەبێ، ژیانی بە خوێنی ئادەمیزادە، زۆر جێگەی مەترسییە، چونکوو میکڕۆبی هەندێ نەخۆشی وەک «تیفۆس» دەگەڵ خۆی ڕادەگوێزێ، دووسێ میلی مەتر درێژ دەبێ، قاچی زۆر و کورتن، سەری درێژووکەیە، دوو جووری هەیە، یەکیان لە ناو «موو» دا و ئەوی تریان لە ناو جلکاندا دەژی. ئی ناو جلکان گەورەترە لە هی تووک، گەرای هەردووک جووری وەکوو یەک وایە «ڕشک» ی پێ دەڵێن کە لە بنی تووک یا دەرزی دروومانی جلکدا دایدەنێ، پاش چەند ڕۆژێ بەچکە کانی «مێتوولکە» لە گەرا دێنە دەر دوای ۲۰ ڕۆژێک وایان لێدێ خۆیان گەرا دابنێن. ۲- زیندەوارێکی بچووکە لە گەنم و جۆ، برنج و ئارد و ئەو شتانە دەدا، بێ پێزیان دەکا و کەڵکی خواردنیان پێوە نایەڵێ. ۳- جۆرێک زیندەوارە لە ژێر پەڕی مریشک و کۆتر و هەندێ باڵندەی تریشدا پەیدا دەبێ و خوێنیان دەمژێ ٭مۆریان، زیندەوار. «بکـ.» سپێ. «هو.» هەشپشێ. ئەسپێی چەنگی گول_ «کنـ.» پیسکەیی، ڕژدی، ڕەزیلی.: هەر دەڵێی ئەسپێی چەنگی گولییە لە دەستی دەرنایە. هەرچی کەوتە دەست ئەحە دەبێتە ئەسپێی چەنگی گول. ئەسپێ لە گیرفانیدا «باخەڵیا» سەوزەڵە گیانم دەڵێ_ «کنـ.» هیچ پارە و پووڵی لە باغەڵیدا نییە، زۆر فەقیر و نەدارە. تێبــ.ینی: دەڵێن ئەو کەسانەی تووشی نەخۆشی گولی دەبن، ئەسپێ هەڵ ناهێنن، جا ئەگەر کابرایەکی گول ئەسپێیەکی لە خۆیدا دیت بۆ ئەوەی پیشانی بدا گول نییە یا چاک بۆتەوە، ڕای دەگری و لە چەنگی نایەتە دەر.

«مستـ. لا.»، «کعر.» پەیدا بوونی ئەسپێ لە لەشی ئینسان و... دانەوێڵەدا: چاڵە گەنمەکەی ماڵی کوێخا شەریف ئەسپێ تێیداوە «ئەسپێی تێداوە»، ئەم کابرایە بۆتە کەوڵەسپێ «کەوڵە ئەسپێ» برۆشی ئەسپێ تێیداوە. ٭ئەسپێ هەڵهێنان.

«مکـ.» تمـ: ئەسپێ تێدان.

«نتـ.». پەنجەی هەرە ئەستوور و لە هەموان کورتتری دەستی ئینسان. ٭قامکە گەورە، پەنجەی گەورە.

«نمفـ.، سمفـ.: ئەسپاردن» تمـ: ئەسپاردە.

«ستـ.» ئەو کەسەی ئەسپێی لە لەشی دابێ.

«نتـ.» تمـ: ئەسپە داریینە.

«نتـ.»، «مکـ.» مەکینەیەکە ئینسان سواری دەبێ و هاتو چۆی پێدەکا، دوو تەگەر «تایە» ی هەیە و بە هۆی زنجیرێکی تایبەتی کە چەرخێکی ددانە داری پێوەیە، دەسووڕێنەوە. تێبــ.ینی: لە چیرۆکی فۆلکلۆری کوردیدا باسی ئەسپێک دەکرێ کە لە دار دروست کراوە، یەکەم جار کە ئەم مەکینەیە هاتۆتە موکریان، لە «مەهابات» پێیان کوتوە: ئەسپە دارینە، هەروەکوو کتێبــ.ەکانی پێش شەڕی دووەم کە لە عێراق بۆ خوێندنی کوردی چاپ کراون بە «ئەسپە ئاسنینە» یان ناو بردووە. ٭«کعر.» پایسیکل، «کئێر.» دووچەرخە.

«نتـ.»، «سیمـ.» «باڵندەیەکی ڕەنگاوڕەنگە، لە کەڕەواڵە گەورەترە، لە کاتی هەڵفڕینا دەنگێکی لێوە دێ لە حیلەی ئەسپ دەچێ» «خا: جـ۱- ۴»، «زەردەواڵەخۆر- باڵندە» «هبێد- ۴۵» ٭«مکـ.» کاسەڵە شینکە.

«نا.»، «سنـ.» تمـ: ئەسپەرە.