تۆڕی زاراوەپارێزیی وشەدان



سەرچاوە: گۆڤەند و زنار
پریچهر
[ص ]
(پەری چیهر - perî çihr)
پەری چاره، جوان، چاره جوان وەکو پەری.
سەرچاوە: گۆڤەند و زنار
پریچهره
[ص ]
(پەری چیهره - perî çihre)
پریک و هۆڕ
پریق و هووڕ
پریکه
پریقه، تریقه، پریقوهۆڕ. [قاقا]
پریکه
قَهقَهه، هَرهَرَة، کَتکتَة، زَهرَقَة، زَقزَقَ,.
پریکە
تریقە، دەنگی بەقەوی خەنین
پریکە
قاقا، ترتوو هۆڕ
پریکەپریک
ئیمپریاڵیزم
بەگشتی واتایەکە بۆ دەوڵەتێک کە لە دەرەوەی بەستێنی حکوومەتەکەی خۆی، دەست درێژ ئەکا بۆ وەڵاتانی دیکە و خەڵکی ئەم وەڵاتانە ئەکێشێتە ژێر ڕکێفی خۆیەوە و سەرچاوە ئابووری و ئینسانییەکانیشی ئەڕووتێنێتەوە. ئیمپریاڵیزم بە مانای ئیمپراتۆری* هەر لەسەرەتای مێژووەوە بووە.
لە زاراوەدا، ئەم وشە ئەگەڕێتەوە بۆ ئیمپراتۆری کە لە 1890 بەملاوە لە لایەن لایەنگرانی «ژوزێف چیمبەرلێن»، سیاسەتمەداری ئیستعمارخوازی بەریتانیا، هاتە ئاراوە. ئەم کابرایە، دەیەویست پەرە بدا بە ئیمپراتۆریەتی بەریتانیا.
زاراوەی ئیمپریاڵیزم، خێرا چووە ناو زمانەکانی دیکەشەوە. ئەم وشە بوو بە بیانوویەک بۆ خاڵیکردنەوەی ڕق و کێشمەکێشی نێوان دەوڵەتە ئەورووپییەکانی ئەو سەردەمە. ئەم کێشمەکێشانە لە 1880 تا 1914، وەها بە سەر سیاسەتی نێونەتەوەییدا باڵی کێشا، کە ئەم قۆناخە بە «چاخی ئیمپریالیزم» ناوبردە کرا. لەم ناوەدا بەریتانیا و ئیمپریالیستە ئەوروپییەکانیش، بە ناوی پەرەسەندنی شارستانیەت و بەشکردنی دەسکەوتەکانیان بە سەر خەڵکانی ڕەگەز - ناپاک، درێژەیان بەم ئاکارە دا. دوای شەڕی جیهانی یەکەم، ئایدیۆلۆجیای ئیمپریاڵیزم لە قەبارەی فاشیزم و نازیسم دا گەیشتە لووتکەی خۆی.
یەکەمین ڕەخنەی تیۆریک لە ئیمپریاڵیزمی نوێ، لە لایەن «ج.ا.هابسۆن»، ئابووریناسی بەریتانی، لە کتێبێک بە ناوی ئیمپریاڵیزم (1902) بڵاو کرایەوە. لەم کتێبەدا بۆ یەکەم جار، بە ڕوانگەیەکی ئابوورییەوە سەیری ئەم دیاردە کرا. «لینین»، لەم ڕوانگەوە کتێبی ئیمپریاڵیزم، دواقۆناخی سەرمایەداری (1915) بڵاو کردەوە. دواتر ئەم ڕێبازە بە ناوی تیۆری ئابووری دەربارەی ئیمپریاڵیزم، ناوبانگی دەرکرد. تیۆری «لینین» جگە لەوەیکە ماهییەتی ئیمپریاڵیزم شی دەکاتەوە، تیۆرییەکە لە بارەی سەرچاوەی شەڕ ــ شەڕی ئیمپریاڵیستی ـــ کە بەرهەمی سیستەمی سەرمایەدارییە. (بڕوانە لێنینیزم)
ئیمپریاڵیزمی کەلتووری
بەکار هێنانی دەسەڵاتی سیاسی و ئابووری بۆ بڵاوکردنەوەی نەریت و بەهاکانی ئەو دەسەڵاتە لەنێوان خەڵکانێکی دیکە کە بە زیانیان بێت. ئیمپریاڵیزمی کەلتووری دەتوانێ یاریدەری ئیمپریاڵیزمی سیاسی و ئابووری بێت. بۆ وێنە فیلمی ئەمریکایی دەتوانێ بێتە خزمەت بەرهەمەکانی ئەو وەڵاتە و بازاڕی فرۆشی بۆ زیاد بکات.
ئیمپریاڵیزمی کەلتووری
امپریالیسم فرهنگی
ئیمپریاڵیزمی کەلتووری
Cultural imperialism
سەرچاوە: گۆڤەند و زنار
اسپریس
[ا ]
(ئەسپریس - esprîs)
مەیدانانی ئەسپ سواری، مەیدانانی جریدبازی.
سەرچاوە: گۆڤەند و زنار
امپریال
[فر - ص - ا ]
(ئیمپریال - impiryal)
شاهنشایی، ئیمپراتۆری.
سەرچاوە: گۆڤەند و زنار
امپریالیست
[فر - ص ]
(ئیمپریالیست - impiryalîst)
لایەنگری ئیمپریالیزم.
سەرچاوە: گۆڤەند و زنار
امپریالیسم
[فر - ا ]
(ئیمپریالیسم - impiryalîsm)
ئیستیعمار،لایەنگری لە حوکمی ئیمپراتۆری، سیاسەتێک کە مەرام و مەبەستی فراوانخوازی و سەپاندنی دەسەڵاتی خۆی بەسەر وڵاتی تر دابێ.
سەرچاوە: گۆڤەند و زنار
خاطرپریش
[ص.فا ]
(خاتیر پەریش - xatir perîş)
سەرچاوە: گۆڤەند و زنار
سپریخ
[ا. ص ]
(سوپه ریغ - superîx)
هێشوی ترێ، هێشوی چڕوپڕ، بۆڵه به رسیله.
سەرچاوە: گۆڤەند و زنار
سپریدن
[مص. م ]
(سیپه ریده ن - siperîden)
ته واو کردن، به ئه نجام گه یاندن، جۆرێ خێوه تی سێ لا.
سەرچاوە: گۆڤەند و زنار
سپریس
[ا ]
(سیپریس - siprîs)
گیایه که ئاژه ڵان ده یخۆن.
سۆسیال ئیمپریالیزم
سوسیال امپریالیسم
سۆسیال ئیمپریالیزم
Social Imperialism
سۆسیال ئیمپریالیزم
یەکەم جار، لێنین، ئەم زاراوەی لە ساڵی 1916 بۆ بەرپەرچدانەوەی کائۆتسکی و ڕێبەرانی دیکەی سۆسیال دیموکراسی ئەڵمانیا بەکار هێناوە و مەبەستی ئەوە بووە کە بە زمان لایەنگری سۆشیالیزمە و بە کردەوەش، سیاسەتی ئیمپریالیستی پیادە دەکات.
دوابەدوای دەرکەوتنی ناکۆکی و کێشەی ئایدیۆلۆجیکی لە نێوان چین و سۆڤیەت، چینییەکان ئەم زاراوەیان وەک ناتۆرە، بە سۆڤیەتیەکانەوە لکاند. ئەوان پێیان وابوو کە سۆڤیەتیش زلهێزێکی ئیمپریالیستیە کە دەخوازێت لە ژێر ناوی سۆشیالیزم، وێڕای دەسەڵاتدارییەتی بە سەر وەڵاتانی دیکە، دەسەڵاتی سیاسی خۆی بەسەریان داسەپێنێ و لە سەرچاوە سرووشتی و مرۆڤییەکانی ئەم وەڵاتانە کەڵک وەربگرێت. بە واتایەکی دیکە، چینییەکان لەو باوەڕەدا بوون کە سۆڤیەتیش وەڵاتێکی ئیمپریالیستیە بەس تەنیا جیاوازییەکەی دەگەڕێتەوە بۆ سیستەمی ئابوورییەکەی کە لەبری ئەوەی سەرمایەداری تایبەتی بێت، سەرمایەداری دەوڵەتییە. لایەنگرانی سۆسیال ئیمپریالیزم، ئیمپریالیزمی تازەپێگەیشتووی سۆڤیەتیان، لە ئیمپریالیزمی ئەمریکا و ڕۆژاوا بە مەترسیدارتر دەزانی.
هەڵپریوان