تۆڕی زاراوەپارێزیی وشەدان



ئاو لەبەر هەڵ نیشتن
«مکـ.» میز دەبنەخۆکردنی منداڵ: ئەم مناڵە ئاوی لەبەر هەڵ نیشتووە.
شووڵی هەڵّکێشان
پێ لێ هەڵهێنان، پێ لە بەڕە تێپەڕاندن، تێ پەڕین دەستدرێژی کردن، دەرچوونی مرۆڤه له ئەندازەی خۆی لە هەموو کارێکیدا.
هەڵ
بَر، وَر. (کلمەی صُعود است. «هەڵپەڕین» یعنی بالا رفتن بەعکس «دا» کەکلمەنزول است «داپەڕین» یعنی پایین آمدن.
هەڵ
وشەی «بەرەوسەرچوون»ه، وەک: هەڵپەڕین، بەپێچەوانەوە «دا» وشەی بەرەوخوارچوونە، وەک: داپەڕین.)]
هەڵ
ندارد. [(هاوواتای عەرەبی نیە)]
هەڵ
پیشوند به معنی بلندی، بالا، بر
پیشوند به معنی شدت و تندی
آغل
اشتعال، افروختن
پیچیدن نخ به دور چیزی
جدا شدن قطعەای از چیزی
گذران، زندگی، سر کردن
سەرچاوە: فەرهەنگی خاڵ
هەڵ
وتەیەکە دەچێتە سەر هێندێ وتەی تر ، جووڵانەوەیەکی سەر بەرەوژوور دەگەیەنێ
هەڵ
پێشگرێکە زوربەی زۆر بڵندی و لای سەروو دەگەیەنێ
پێشگری بە واتا: بە توندی، بە قەوەت: هەڵی دڕی، هەڵدڕە. هەڵی پێچا
ئاغەڵ، هۆڵەمەڕ
پێ بوون، داگیرسانی ئاگر: ئاگر هەڵ بوو
پێچانی داو لە شتێ: ئەم بەنەم بۆ هەڵکە
جیا بوونەوەی پارچە لە شتێ: تەڵەزمێک لە بەرد هەڵ بوو
گوزەران، ڕابواردن: دە گەڵی هەڵکە، هەڵ ناکەم
هەڵ
بەرز٬ بڵند٬ هەوا٬ (بەڵان بەتەنێ بەکار نابرێ(هەو.)_ گرتن: هەڵاوێژتن٬ (ڕۆژ.) هەڵەشە٬ خۆپەسندکار.
هەڵ لووشین
لرفدان٬ لووشین ٬ لرفکردن٬ هەرچتێکی بکرێتە نێودەم بەبێ جوون قووت بدرێ.
هەڵ لێسین
هەڵ هاوردن
بالا آوردن، قی کردن
بلند کردن، جوجه از تخم در آوردن، حل کردن معما
هەڵ هاوردنەوە
هەڵ هاوردنەوە
بانگ هەڵدان
[[بانگ/١+هه‌ڵ «پێبف» +دان]]
«مست.، لا.»، «سن.» تم: بانگ لێدان.
برش هەڵاتن
[[برش/٢+هه‌ڵ+هاتن]]
«مست. لا.»، «مک.» تەنگەنەفەس و ناڕەحەت بوون لەگەرمان و تەنگە بەری جێگا..* پیش هەڵاتن.
ئاخ هەڵکێشان
[ [١- ئاخ + هەڵ + کێشان ]]
«مستـ. لا.» هەناسە هەڵکێشانی تێکەڵ بە کڕووزانەوە و ناڕەحەتی. بە وشەی «ئاخ» دەست پێ دەکا و بە ڕستەیێ کە هۆی ناڕەحتییەکە پێشان دەدا، دەبڕێتەوە: ئاخ لە دەست مناڵی ئەم زەمانە.
ئاخ هەڵکێشان
ئارام لێ هەڵگرتن
«مستـ. متـ.» تمـ: ئارام لێ بڕین.
ئارام لێ هەڵگیران
«مستـ. متـ.» تمـ: ئارام لێ بڕان.
سەرچاوە: فەرهەنگی خاڵ
ئارام هەڵگیران
نەمانی ئۆقرە
سەرچاوە: فەرهەنگی خاڵ
ئاه هەڵکێشان
ئاو هەڵکردن
«مستـ.، متـ.»، «سنـ.» تمـ: ۲-ئاو هەڵگرتن.
ئاو هەڵگرتن
«مستـ. متـ.» جاری کردنی ئاو بۆ هەر لایەکی مەبەست بێ و خۆش کردنی ڕێگای ئەم جاری بۆنە.: کوێخا مارف خەریک بوو ئاوی هەڵدەگرت.
ئاو هەڵێنجان
[[ئاو+هەڵ «پێبفـ.» +هێنجان «فعـ.» ]]
«مستـ. متـ.» ۱-بە دۆڵچە ئاو لە کارێز و چاڵاو هەڵکێشان: چاڵاو کە مشکی تێکەوت دەبێ حەوت ستڵ ئاوی لێ هەڵێنجن «هەڵ هێنجن» ئینجا پاک دەبێتەوە. ۲- بە قاپ یا ئاوگەردان ئاو لە دەفرێک بەتاڵ کردن.: ئاوی سەر مەنجەڵی گوڵاو، کە گەرم بوو، بە ئاوگەردان هەڵی دێنجن.
ئاگری پێوه نێی بۆ سۆی لێ هەڵناستێ
«کن.» زۆر ڕووت و ڕەجاڵ و نەداره.
ئاڵوو هەڵدانەوە
«مستـ. متـ.» دەست پیدا هێنان و داماڵینی «ئاڵوو» لە دیوی دەرەوەڕا، بۆ نیشاندنەوەی ئاوساوییەکەی و چاککردنەوەی. تێبــ. ــ لە کوردەواریدا، کە ئاڵووکەوت بەم جۆرە چارەی دەکەن. ا» چەند بەیانییەک لە خورێنی، بە قامکی گەورە لە دیوی دەرەوە و لە ژێرڕا بۆ سەرەوە دەستی پێدا دێنن و جاروبارەش پەنجەیان چەور دەکەن تا چاتر گەرمی دابێنێ و پاشتر دابماڵدرێ. ب» چەند بەیانیان لە خوڕێنی پەنجەی گەورەی دەست دەنوشتێننەوە و قەفی ناوەڕاستی بە بەرزایی دەخەنە نێوانی دوو ڕیزی ددانەوە و ماوەیێک بەم جۆرە دەیهێڵنەوە. ئەمەیان تەنیا بۆ ئاڵووی قوڕگە. * ئاڵوو هەڵدانەوە.
ئیشک هەڵاتن
ئیشک هەڵاتن
[[ئیشک + هەڵ + هاتن]]
ئیشک هەڵێنان
خشک گردانیدن
کسی را غصه دار کردن
ئیشک هەڵێنان
بەتەقەلا وشک کردن
خەم دان بە کەسێک و لاواز کردنی